|
Khoáng sản đất hiếm đóng vai trò thiết yếu trong rất nhiều loại sản phẩm, từ máy bay chiến đấu, thanh nhiên liệu hạt nhân cho đến điện thoại thông minh. Khi căng thẳng địa chính trị và thương mại gia tăng, sự thống trị của Trung Quốc trong cả khai thác lẫn chế biến cũng đồng nghĩa với việc những kim loại đặc biệt này gần như trở thành một loại vũ khí quan trọng để gây sức ép với các đối thủ.
Để trả đũa các mức thuế “khắc nghiệt” từ Washington, đầu tháng này Bắc Kinh đã bổ sung thêm 7 nguyên tố đất hiếm vào danh sách kiểm soát xuất khẩu. Dù trên thực tế, những kim loại này xuất hiện khá phổ biến trong lớp vỏ Trái Đất nhưng lại hiếm khi được phát hiện trong các mỏ tập trung. Bên cạnh đó, quá trình tách chiết từng nguyên tố một cách riêng lẻ cũng được đánh giá là rất phức tạp.
Hiện nay, Trung Quốc không chỉ kiểm soát hoạt động khai thác mà còn kiểm soát phần lớn năng lực tinh chế trên toàn cầu. Trong khi đó, theo dữ liệu từ công ty tư vấn Project Blue, Mỹ gần như ít có khả năng xử lý các kim loại này.
Bắc Kinh cho biết nước này kiểm soát xuất khẩu đất hiếm vì các kim loại này được sử dụng phục vụ mục đích lưỡng dụng - vừa có ứng dụng dân sự, vừa có ứng dụng quân sự. Trong đó về mặt quân sự, Trung Quốc cho rằng các công ty sản xuất vũ khí của Mỹ đã có những hoạt động gây nguy hiểm đến chủ quyền quốc gia, an ninh của nước này.
“Những sản phẩm và nguyên tố này ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của các công nghệ then chốt và ngành công nghiệp hỗ trợ ở các thị trường lớn khác. Điều này giúp Trung Quốc tăng sức ép trong bất kỳ cuộc đàm phán nào”, ông David Merriman, giám đốc nghiên cứu của Project Blue, nhận định.
Vậy những ứng dụng chính của 7 loại nguyên tố đất hiếm nằm trong danh sách hạn chế xuất khẩu của Trung Quốc là gì?
Terbium
Theo Hội Hóa học Hoàng gia Anh, kim loại mềm, màu bạc này có thể tìm thấy trong bóng đèn, đồng thời cũng giúp tạo ra màu sắc sống động trên màn hình điện thoại thông minh. Terbium còn giúp tăng khả năng chịu nhiệt của nam châm được sử dụng trong máy bay, tàu ngầm và tên lửa. Theo Bộ Quốc phòng Mỹ, đây là một trong những nguyên tố khó khai thác nhất vì chỉ chiếm chưa đến 1% tổng hàm lượng đất hiếm trong hầu hết các mỏ khai khoáng.
Theo tính toán của Bloomberg dựa trên dữ liệu hải quan Trung Quốc, Bắc Kinh xuất khẩu tới 85% lượng terbium sang Nhật Bản, các điểm đến khác gồm Hàn Quốc và Mỹ.
Yttrium
Yttrium được sử dụng trong điều trị ung thư gan và sản xuất laser cho các ca phẫu thuật nha khoa, y tế. Nguyên tố này còn giúp tăng độ bền cho hợp kim, và nhờ vào khả năng chịu nhiệt, chống va đập tốt, nó được đánh giá là nguyên tố lý tưởng cho vật liệu siêu dẫn nhiệt độ cao.
Yttrium từng được khai thác tại mỏ Mountain Pass ở California (Mỹ), nhưng sản phẩm tinh quặng vẫn phải xuất khẩu để tinh luyện vì Mỹ chưa có cơ sở tách chiết thương mại hoàn chỉnh. Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), khoảng 93% lượng yttrium mà Mỹ nhập khẩu trong giai đoạn 2019 – 2023 đến từ Trung Quốc.
Dysprosium
Tên của kim loại sáng này bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp, có nghĩa là “khó khai thác”. Với tính chất chịu được nhiệt cao, dysprosium chủ yếu được sử dụng trong hợp kim làm nam châm cho các động cơ hoặc máy phát điện. Đây là nguyên tố đặc biệt quan trọng trong quá trình chuyển đổi sang năng lượng sạch, vì nam châm chứa dysprosium có mặt trong tuabin gió và xe điện. Một dạng khác của nguyên tố này cũng được sử dụng trong thanh điều khiển của lò phản ứng hạt nhân nhờ khả năng hấp thụ neutron mạnh.
Trung Quốc chuyển hơn một nửa lượng dysprosium của nước này sang Nhật Bản, khoảng 10% sang Hàn Quốc và chỉ 0,1% sang Mỹ. Công ty Lynas Rare Earths của Australia đang có kế hoạch mở rộng nhà máy ở Malaysia để sản xuất dysprosium và terbium vào tháng 6 tới.
Gadolinium
Nếu từng chụp MRI, rất có thể mọi người đã được tiêm thuốc cản quang chứa gadolinium - loại chất tương phản với từ trường, qua đó giúp cải thiện khả năng hiển thị hình ảnh các bộ phận cơ thể khi chụp các bức ảnh y tế.
Gadolinium cũng giúp tăng hiệu suất của hợp kim khi mà chỉ cần thêm một lượng nhỏ nguyên tố này cũng có thể cải thiện khả năng chịu nhiệt và chống oxy hóa. Việc này hữu ích cho kim loại được sử dụng để chế tạo nam châm, linh kiện điện tử và ổ đĩa lưu trữ dữ liệu.
Ngoài ra, khả năng hấp thụ neutron của gadolinium cũng khiến nguyên tố này trở thành thành phần lý tưởng cho lõi lò phản ứng hạt nhân.
Lutetium
Lutetium là kim loại cứng và đặc, khác với hầu hết các nguyên tố đất hiếm khác trong danh sách các nguyên tố mà Trung Quốc hạn chế xuất khẩu.
Nguyên tố này được sử dụng như chất xúc tác hóa học trong các nhà máy lọc dầu. Mỹ nhập gần như toàn bộ lượng lutetium từ Trung Quốc, trong khi Nhật Bản chỉ nhập một lượng nhỏ.
Samarium
Hợp kim samarium-coban nằm trong danh sách kim loại quan trọng của Mỹ dành cho dự trữ chiến lược.
Từng được dùng phổ biến trong tai nghe, samarium hiện có mặt trong các siêu nam châm sử dụng trong tuabin, ô tô, cũng như có ứng dụng vào lĩnh vực quốc phòng do khả năng duy trì từ tính ở nhiệt độ cao. Nguyên tố này cũng được dùng trong laser quang học và lò phản ứng hạt nhân.
Scandium
Nguyên tố này được đặt theo tên vùng Scandinavia, nơi được phát hiện đầu tiên. Scandium có thể được khai thác từ bã quặng (phần thải ra còn lại sau khi khai thác khoáng sản) hoặc là sản phẩm phụ trong quá trình khai thác uranium hay kim loại khác.
Gậy bóng chày và khung xe đạp có thể chứa một lượng rất nhỏ scandium. Với mật độ thấp và điểm nóng chảy cao, nguyên tố này cũng được sử dụng trong các linh kiện máy bay chiến đấu. Đặc tính phóng xạ của scandium còn khiến nó trở thành công cụ dò tìm sự cố rò rỉ trong các đường ống ngầm hay trong lọc dầu.
Theo USGS, Mỹ đã ngừng sản xuất scandium từ hơn 50 năm trước. Nếu tính tổng cả scandium và yttrium, Mỹ hiện là thị trường chiếm 14% lượng xuất khẩu của Trung Quốc, trong khi Nhật Bản vẫn là khách hàng lớn nhất của Bắc Kinh. Tại Liên minh châu Âu, hiện tại khối này không tiến hành bất kỳ hoạt động sản xuất scandium nào, nhưng một dự án đang có kế hoạch được đưa vào hoạt động vào năm tới.
Neodymium và Praseodymium
Hai nguyên tố trên không bị đưa vào danh sách hạn chế xuất khẩu của Trung Quốc. Tuy nhiên, chúng là hai trong số các nguyên tố đất hiếm có tính chất sử dụng phổ biến nhất do đóng vai trò then chốt trong sản xuất động cơ nam châm vĩnh cửu.
Mỹ bắt đầu sản xuất hai kim loại dùng trong nam châm siêu mạnh này những Trung Quốc vẫn đang thống trị nguồn cung cấp của neodymium và praseodymium tinh chế.
Neodymium và praseodymium giúp chuyển đổi điện năng lưu trữ trong pin thành chuyển động - chẳng hạn giúp quay bánh xe của một chiếc xe điện. Ngược lại, chúng cũng có thể biến chuyển động thành điện năng, như cánh quạt của tuabin gió quay giúp tạo ra điện năng.
Công ty MP Materials đã tái khởi động mỏ Mountain Pass ở sa mạc Mojave, bang California vào năm 2018. Đây là mỏ đất hiếm duy nhất đang hoạt động tại Mỹ và hiện nước này có khả năng tinh luyện. Theo Project Blue, năm ngoái Mỹ sản xuất được 1.130 tấn neodymium-praseodymium tinh luyện. Tuy vậy, con số này vẫn còn rất khiêm tốn so với hơn 58.300 tấn mà Trung Quốc sản xuất trong cùng kỳ.
VietBF@ sưu tập
|
|
