Khi đàm phán thương mại Mỹ - Trung bước vào vòng cam go tại London, đất hiếm trở thành át chủ bài chiến lược của Bắc Kinh. Ai sẽ nhượng bộ trước trong cuộc chơi sống còn về công nghệ và nguồn lực?
Phái đoàn Mỹ và Trung Quốc tại vòng đàm phán thương mại ở London, Anh ngày 9/6/2025. Ảnh: THX/TTXVN
Theo kênh CNN ngày 10/6, khi vòng đàm phán thương mại mới giữa Mỹ và Trung Quốc diễn ra tại London, "đất hiếm" nổi lên như một công cụ đòn bẩy chiến lược của Bắc Kinh. Việc kiểm soát chuỗi cung ứng khoáng sản thiết yếu này đang trở thành tâm điểm, định hình lại cục diện cuộc đối đầu kinh tế giữa hai cường quốc.
Vòng đàm phán thương mại mới giữa Mỹ và Trung Quốc, bắt đầu tại London vào ngày 10/6, được kỳ vọng sẽ xoa dịu những căng thẳng bùng phát sau thỏa thuận đình chiến mong manh đạt được tại Geneva vào tháng trước. Dù tâm trạng ban đầu rất lạc quan với việc hai bên nhất trí giảm mạnh thuế quan trong 90 ngày, nhưng chỉ ít lâu sau, những bất đồng sâu sắc đã xuất hiện, xoay quanh hai điểm bế tắc chính: sự kiểm soát của Trung Quốc đối với khoáng sản đất hiếm và khả năng tiếp cận công nghệ bán dẫn có nguồn gốc từ Mỹ.
Đất hiếm: Công cụ mặc cả chiến lược của Bắc Kinh
Xuất khẩu đất hiếm và nam châm liên quan của Trung Quốc được dự đoán sẽ là trọng tâm chính trong các cuộc đàm phán ở London. Các chuyên gia nhận định, Bắc Kinh khó có thể từ bỏ quyền kiểm soát chiến lược đối với các khoáng sản thiết yếu này – vốn cần thiết cho nhiều loại thiết bị điện tử, xe cộ và hệ thống quốc phòng hiện đại.
Robin Xing, nhà kinh tế trưởng về Trung Quốc của Morgan Stanley, nhấn mạnh: “Sự kiểm soát của Trung Quốc đối với nguồn cung đất hiếm đã trở thành một công cụ được hiệu chỉnh nhưng quyết đoán để gây ảnh hưởng chiến lược. Việc Trung Quốc gần như độc quyền chuỗi cung ứng có nghĩa là đất hiếm sẽ vẫn là một con bài mặc cả quan trọng trong các cuộc đàm phán thương mại”. Trung Quốc hiện kiểm soát 90% hoạt động chế biến đất hiếm toàn cầu, mặc dù các nguyên tố này có thể được tìm thấy ở nhiều quốc gia, bao gồm cả Mỹ, nhưng việc khai thác và chế biến chúng lại phức tạp, tốn kém và gây ô nhiễm môi trường.
Kể từ các cuộc đàm phán ở Geneva, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã cáo buộc Bắc Kinh ngăn chặn việc xuất khẩu đất hiếm, đồng thời công bố các biện pháp hạn chế chip bổ sung và đe dọa thu hồi thị thực của sinh viên Trung Quốc. Những động thái này đã vấp phải phản ứng mạnh mẽ từ phía Trung Quốc, vốn coi quyết định của Washington là sự bội ước trong các cam kết thương mại.
Mỹ sẵn sàng đánh đổi gì?
Đoàn đàm phán Mỹ, do Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent dẫn đầu, cùng với Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick và Đại diện Thương mại Jamieson Greer, sẽ gặp phái đoàn Trung Quốc do Phó Thủ tướng He Lifeng dẫn đầu.
Tổng thống Trump đã ủy quyền cho nhóm đàm phán của mình nới lỏng một số hạn chế xuất khẩu quan trọng đối với hàng hóa của Mỹ sang Trung Quốc – những hạn chế được áp đặt do lo ngại về an ninh quốc gia. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ cụ thể những gì sẽ được đưa ra. Điều chắc chắn là chính quyền Trump sẽ không chấp nhận từ bỏ một số công nghệ quan trọng mà Mỹ cho là rất cần thiết cho khả năng cạnh tranh với Trung Quốc, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.
Đổi lại việc nới lỏng hoặc dừng ngay lập tức một số – hoặc có thể là phần lớn – các biện pháp kiểm soát xuất khẩu, Mỹ muốn Trung Quốc giải phóng khối lượng lớn vật liệu đất hiếm. Kevin Hassett, người đứng đầu Hội đồng Kinh tế Quốc gia tại Nhà Trắng, phát biểu trên CBS rằng phía Mỹ sẽ tìm cách khôi phục dòng chảy khoáng sản đất hiếm. Ông cho biết: “Việc xuất khẩu các khoáng sản quan trọng này đã được thực hiện với tốc độ cao hơn trước, nhưng không cao bằng mức mà chúng tôi tin rằng đã đồng ý tại Geneva”.
Vào sáng 9/6, ông Hassett cũng nói thêm trên CNBC rằng: “Đây là một điểm bế tắc rất quan trọng, vì Trung Quốc kiểm soát khoảng 90% đất hiếm và nam châm. Nếu họ chậm chạp trong việc gửi những thứ đó cho chúng tôi vì một số thỏa thuận cấp phép mà họ thiết lập, điều đó có khả năng làm gián đoạn sản xuất của một số công ty Mỹ phụ thuộc vào những thứ đó”. Ông lấy ví dụ các công ty ô tô là những bên bị ảnh hưởng đáng kể.
Chính quyền Trump có thể cởi mở nới lỏng các hạn chế đối với một số vi mạch mà Trung Quốc coi là quan trọng đối với lĩnh vực sản xuất của mình, mặc dù Mỹ sẽ duy trì các hạn chế đối với các chip "rất, rất cao cấp của Nvidia" có khả năng cung cấp năng lượng cho các hệ thống trí tuệ nhân tạo.
Vào cuối tuần trước, Bắc Kinh dường như đã gửi tín hiệu hòa giải. Một phát ngôn viên của Bộ Thương mại Trung Quốc cho biết họ đã "phê duyệt một số lượng đơn nhất định" và "Trung Quốc sẵn sàng tăng cường hơn nữa trao đổi và đối thoại với các quốc gia liên quan về kiểm soát xuất khẩu để tạo điều kiện cho hoạt động thương mại". Phòng Thương mại Mỹ tại Trung Quốc cũng thông báo rằng một số nhà cung cấp Trung Quốc của các công ty Mỹ đã nhận được giấy phép xuất khẩu có thời hạn sáu tháng. Reuters cũng đưa tin các nhà cung cấp của các hãng sản xuất ô tô lớn của Mỹ như General Motors, Ford và Stellantis đã được cấp giấy phép xuất khẩu tạm thời.
Tuy nhiên, theo một báo cáo nghiên cứu của Leah Fahy và các chuyên gia khác tại Capital Economics, khả năng tiếp cận toàn cầu đối với khoáng sản đất hiếm của Trung Quốc có thể vẫn bị hạn chế hơn so với trước tháng 4 năm nay. Bắc Kinh đã trở nên quyết đoán hơn trong việc sử dụng biện pháp kiểm soát xuất khẩu như một công cụ để bảo vệ và củng cố vị thế toàn cầu của mình trong các lĩnh vực chiến lược, ngay cả trước khi chính quyền Trump tăng thuế đối với Trung Quốc trong năm nay.
Trong khi đó, Trung Quốc đang đối mặt với những khó khăn kinh tế nội bộ. Dữ liệu thương mại và giá cả được công bố hôm 9/6 đã vẽ nên một bức tranh ảm đạm cho nền kinh tế phụ thuộc vào xuất khẩu của nước này. Tổng lượng hàng xuất khẩu của Trung Quốc chỉ tăng 4,8% vào tháng 5 so với cùng kỳ năm ngoái – mức giảm mạnh so với 8,1% vào tháng 4 và thấp hơn ước tính 5,0% của Reuters. Đáng chú ý, xuất khẩu sang Mỹ đã giảm mạnh 34,5%, nới rộng từ mức giảm 21% vào tháng 4, bất chấp lệnh "ngừng bắn" thương mại.
Áp lực giảm phát cũng tiếp tục đeo bám nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Vào tháng 5, Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) của Trung Quốc giảm 0,1% so với cùng kỳ năm ngoái. Dong Lijuan, Giám đốc thống kê tại NBS, cho rằng sự sụt giảm giá sản xuất, thước đo mức thay đổi trung bình về giá mà nhà sản xuất hàng hóa và dịch vụ nhận được, là do giá dầu và khí đốt toàn cầu giảm, cũng như giá than và các nguyên liệu thô khác giảm do nhu cầu theo chu kỳ thấp. Những khó khăn kinh tế này có thể sẽ tác động đến lập trường đàm phán của Trung Quốc, nhưng với "lá bài đất hiếm" trong tay, Bắc Kinh vẫn nắm giữ một lợi thế đáng kể.
