|
Ukraine đang trở thành “miền đất hứa” của công nghệ UAV khi thế giới khao khát sở hữu các dòng máy bay không người lái tối tân được tôi luyện qua chiến trường. Nhưng xuất khẩu vẫn là bài toán nan giải vì mọi khí tài đều cần cho mặt trận.
Các tập đoàn sản xuất UAV quốc tế đang đổ về Ukraine với hy vọng được tham gia vào một trong những trung tâm phát triển máy bay không người lái (UAV) sôi động bậc nhất thế giới. Tuy nhiên, có một trở ngại lớn đó là các nhà sản xuất UAV của Ukraine hiện đang bị hạn chế nghiêm ngặt trong việc xuất khẩu sản phẩm và chuyển giao công nghệ của mình.Sự bùng nổ UAV diễn ra song hành với xung đột giữa Nga và Ukraine, nay đã bước sang năm thứ tư. Những thiết bị vốn có chi phí thấp nhưng sức sát thương lớn này đã chứng minh vai trò then chốt, từ tấn công tầm xa, do thám đến phá vỡ phòng tuyến đối phương. Thực chiến liên tục đã biến Ukraine thành phòng thí nghiệm công nghệ chiến tranh, nơi UAV được thử nghiệm, cải tiến và thay thế với tốc độ chóng mặt, mỗi mẫu UAV chỉ mất vài tuần để cải tiến thay vì nhiều năm như trước.
Một nhà ngoại giao châu Âu thừa nhận: “Tốc độ đổi mới diễn ra quá nhanh: chỉ sau sáu tuần là một mẫu UAV đã trở nên lỗi thời. Thị trường UAV của Ukraine giống như một ‘hố nước ở Serengeti’, ai cũng muốn tìm đến”.
UAV Ukraine – lựa chọn hàng đầu của phương Tây
Đối với các quốc gia phương Tây vốn muốn tránh hợp tác với Nga, UAV Ukraine trở thành lựa chọn tối ưu. Các dòng máy bay không người lái được săn đón nhiều nhất hiện nay bao gồm UAV tấn công tầm xa, UAV hải quân và UAV tích hợp công nghệ tác chiến điện tử tiên tiến.
Giới chuyên gia nhận định UAV Ukraine đặc biệt hiệu quả trong việc vượt qua hệ thống gây nhiễu dày đặc trên chiến trường, một thách thức mà nhiều nhà sản xuất quốc tế chưa từng đối mặt.
Tuy nhiên, việc xuất khẩu sản phẩm quốc phòng của Ukraine ra nước ngoài là chuyện cực kỳ khó khăn, bởi mỗi thiết bị đều cần thiết cho mặt trận. Trên lý thuyết, các nhà sản xuất UAV Ukraine được phép xuất khẩu, nhưng trên thực tế, thủ tục rườm rà và chậm chạp đã trở thành rào cản lớn.
Alexander Fergusson, một nhà sản xuất UAV tại Anh từng hợp tác sâu rộng với Kiev, khẳng định: “Nếu NATO muốn sở hữu UAV tiêu chuẩn vàng, thì đó chính là UAV Ukraine. Nhưng hiện tại, họ không thể có được”.
Chính phủ Ukraine thúc đẩy xuất khẩu công nghệ UAV
Khoảng 500 doanh nghiệp UAV của Ukraine, phần lớn là các công ty khởi nghiệp tư nhân, đều cho rằng nhu cầu xuất khẩu là cấp thiết. Họ gặp khó trong việc mở rộng sản xuất, trong khi nguồn thu từ xuất khẩu có thể giúp tăng công suất, thuê thêm nhân lực và đầu tư nghiên cứu.
Ukraine cần năng lực này để bắt kịp Nga, một quốc gia với nền công nghiệp khổng lồ đang tiến hành những đợt tập kích UAV trong đêm vào các thành phố của Ukraine. Với sự hợp tác sản xuất cùng Iran, Nga hiện có thể phóng 500–600 UAV trong mỗi đợt tấn công và được dự báo sẽ nâng con số lên 1.000 chiếc. Viện Nghiên cứu Chiến tranh (Mỹ) còn cảnh báo vào tháng 7 rằng con số này có thể đạt 2.000 chiếc vào tháng 11.
Trước sức ép, Tổng thống Volodymyr Zelensky trong tháng 6 đã công bố kế hoạch “Xây dựng cùng Ukraine”, cho phép mở dây chuyền sản xuất UAV, tên lửa và thậm chí pháo binh tại châu Âu. Một số thỏa thuận đã được ký kết, cho phép Ukraine chia sẻ công nghệ để sản xuất UAV tại Đan Mạch và Anh.
Tháng 8, ông Zelensky còn tiết lộ đề xuất với Mỹ một thỏa thuận hợp tác UAV quy mô lớn, trị giá 50 tỷ USD trong vòng 5 năm, dù có lẽ phải chờ đến khi xung đột kết thúc.“Thành phố quốc phòng” – mô hình mới cho ngành công nghiệp quân sự
Một dấu hiệu khác cho thấy xu hướng cởi mở là việc Quốc hội Ukraine thông qua dự luật thành lập “Thành phố quốc phòng” – cơ chế pháp lý cho các tập đoàn quốc phòng hàng đầu. Dự luật này cho phép các công ty quốc phòng Ukraine tham gia liên doanh với đối tác phương Tây, thiết lập dây chuyền sản xuất cả trong và ngoài nước.
Các doanh nghiệp sẽ được hưởng ưu đãi thuế, thủ tục hải quan đơn giản hơn, chính sách xuất khẩu linh hoạt hơn cùng các biện pháp an ninh bổ sung. Tuy vậy, quy định chi tiết về xuất khẩu vẫn do chính phủ quyết định.
Ông Danylo Getmantsev, Chủ tịch Ủy ban Tài chính Quốc hội và đồng tác giả dự luật, cho rằng xuất khẩu là yếu tố sống còn, bởi nó mang lại nguồn thu để mở rộng ngành công nghiệp quốc phòng. Theo ông, năng lực sản xuất quân sự hằng năm của Ukraine có thể đạt 30 tỷ USD, nhưng hiện mới chỉ dừng ở mức 10 tỷ USD.
“Chúng tôi có tiềm năng tăng trưởng, nhưng để hiện thực hóa thì vẫn phải cần đến tiền và cần đơn đặt hàng. Chúng tôi cần ai đó trả tiền để những vũ khí này được sản xuất”, ông nói.
Tranh cãi trong nội bộ Ukraine
Tuy nhiên, trong chính quyền Ukraine lại tồn tại bất đồng. Bộ trưởng Quốc phòng Denys Shmyhal hồi tháng 7 tuyên bố “xuất khẩu trực tiếp là điều không tưởng”, và chỉ ủng hộ hợp tác liên doanh, trong đó phần lớn sản phẩm vẫn phải ưu tiên cho quân đội trong nước. Ông khẳng định: “Lực lượng vũ trang Ukraine phải được bảo đảm 100% trước, sau đó mới nghĩ đến xuất khẩu”.
Phát biểu này khiến nhiều doanh nghiệp UAV thất vọng. Một nhà sản xuất giấu tên cho biết “Ông Shmyhal đã phá vỡ mọi kỳ vọng mà ông Zelensky đã xây dựng suốt nhiều tháng qua”.
Các nhà sản xuất UAV nhấn mạnh rằng nếu không có nguồn vốn ngoại, Ukraine sẽ tụt hậu. Xuất khẩu không chỉ đem lại doanh thu mà còn giúp tiếp cận công nghệ tiên tiến từ châu Âu và Mỹ thông qua liên doanh. Bà Kateryna Mykhalko, Giám đốc tổ chức Tech Force in UA, cho biết 36 công ty đã gửi thư ngỏ tới Tổng thống Zelensky đề nghị nới lỏng kiểm soát. “Khi cấm xuất khẩu, chúng tôi không thể chia sẻ kinh nghiệm với các công ty EU và cũng không thể buộc họ chia sẻ công nghệ”, bà nói.
Rủi ro địa chính trị và an ninh
Song xuất khẩu cũng đi kèm rủi ro địa chính trị. Nhiều thị trường ở châu Á và châu Phi có thể bị cấm tiếp cận, nhằm tránh công nghệ rơi vào tay Nga hoặc các quốc gia thân Moscow. Oleksandr Khomiak, Giám đốc Drone Space Labs, thừa nhận: “Đây không chỉ là chuyện tiền bạc. Đó còn là vấn đề ảnh hưởng chính trị”.
Một số chuyên gia còn lo ngại viễn cảnh UAV Ukraine bị sử dụng trong xung đột và khủng bố toàn cầu. Một lãnh đạo doanh nghiệp UAV cảnh báo: “Tình hình có thể lặp lại như sau khi Liên Xô tan rã, Ukraine từng là nguồn cung vũ khí lớn cho châu Phi. Nhưng lần này quy mô có thể chưa từng có tiền lệ”.
Ông tiết lộ rằng mỗi tuần đều nhận những lời đề nghị mua UAV “đáng ngờ”, thậm chí từ những cá nhân tự xưng là doanh nhân châu Âu nhưng thực chất muốn đưa UAV đến các điểm nóng ở châu Phi. “Về thương hiệu và chính trị, chúng tôi không thể gắn tên mình với những cuộc chiến đó”, ông nói.
Trong lúc Kiev chật vật cân nhắc, một điều không thể phủ nhận: UAV đã trở thành xương sống trong chiến lược phòng thủ của Ukraine. Mỗi quyết định liên quan đến xuất khẩu không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn là bài toán sống còn đối với tiền tuyến.
Thế giới có thể đang khát khao UAV Ukraine, nhưng đối với Kiev, ưu tiên hàng đầu vẫn là bảo vệ bầu trời của chính mình. Và khi những chiếc UAV tiếp tục cất cánh mỗi đêm từ tiền tuyến, Ukraine vẫn đang ở giữa thế khó – vừa là trung tâm công nghệ vũ khí của thế giới, vừa là quốc gia cần chúng hơn bất kỳ ai khác.
|
|
