Những cánh cửa cuốn đóng lại giữa ban ngày
Những ngày này đi ngang qua các khu chợ, dăy phố vốn từng rực sáng đèn bảng hiệu, người ta dễ bắt gặp một h́nh ảnh giống nhau đến chua chát: cửa cuốn đóng im ỉm giữa ban ngày, bảng hiệu vẫn c̣n đó mà chủ sạp đă… “tạm nghỉ không hẹn ngày khai trương lại”.
Ngồi trên chiếc ghế nhựa ngoài vỉa hè, nhiều tiểu thương thở dài: “Không có hóa đơn đầu vào chắc nghỉ bán quá em ơi…”. Họ không phải dân trốn thuế, càng không phải những “ông trùm” lách luật. Đó là những người suốt mấy chục năm chỉ biết chạy chợ, lấy hàng từ những mối quen, từ xưởng nhỏ, người thu gom, từ những chuyến xe đêm. Chuỗi cung ứng ấy chưa bao giờ biết đến khái niệm “hóa đơn điện tử”, “chữ kư số” hay “máy tính tiền online”.
Vậy mà bây giờ, chỉ trong một đêm, họ được thông báo rằng: không có hóa đơn đầu vào là có khả năng vi phạm, không “hợp thức” được đầu vào th́… không đủ điều kiện kinh doanh. Con đường buôn bán nhỏ lẻ bỗng chốc bị dựng lên một bức tường mà phía sau là bóng tối hoang mang.
Một tờ hóa đơn và cả đời mưu sinh
Với người làm chính sách, hóa đơn đầu vào là thứ giấy tờ đơn giản: có số, có mă, có chữ kư số, là xong. Nhưng với hộ kinh doanh nhỏ lẻ, đó là cả một cuộc di dời đời sống.
Đa phần họ không được học hành bài bản về kế toán, không rành sổ sách, lại càng không quen với phần mềm, máy móc. Họ quen “lấy công làm lời”, tận dụng vợ chồng con cái phụ nhau bán buôn, một ngày đứng quầy 12–14 tiếng không nghỉ chỉ để đủ tiền chợ, tiền học cho con. Giờ bỗng bảo họ phải hiểu luật thuế, phải giỏi công nghệ, phải trang bị máy tính, phần mềm, chữ kư số, phải truy được hóa đơn của từng mối hàng – thử hỏi nếu họ giỏi đến mức ấy, liệu có cần phải phơi mặt ngoài chợ, nhặt nhạnh từng ngh́n lẻ suốt bao năm trời không?
Một tờ hóa đơn – với người viết chính sách là chuyện trên giấy. Nhưng với người bán hàng rong, người trông sạp nhỏ ở góc chợ, đó có thể là ranh giới giữa việc tiếp tục mưu sinh hay buông tay đóng cửa.
Ma trận thuế đè lên đầu hộ kinh doanh
Người ta hay nói “dân giàu th́ nước mạnh”. Thế nhưng trên thực tế, những người đang cố gắng làm ăn nhỏ lẻ lại phải gánh một ma trận chi phí kéo dài từ sáng tới tối: tiền thuế khoán, tiền thuê sạp, thuế đất, tiền bảo vệ, tiền rác, tiền điện, tiền thuê nhân viên, tiền lăi vay ngân hàng… Bây giờ cộng thêm tiền hóa đơn, tiền chữ kư số, tiền máy tính tiền, tiền phần mềm… Từng khoản lẻ tẻ cộng lại thành một tảng đá đặt lên vai những gánh hàng vốn đă run rẩy.
Không ít chủ sạp than: lăi trên mỗi kg hàng chỉ vài ngh́n, mà tiền thuế, tiền hóa đơn, tiền chi phí “vân vân và mây mây” ăn mất gần hết. Nhiều người tính đi tính lại, thấy buôn bán không c̣n lời th́ chọn cách… đóng cửa, đi làm công cho đỡ đau đầu. Có người chua xót: “Đóng cửa hết rồi coi ai đóng thuế nữa”.
Tiếng kêu than vang lên khắp nơi, từ chợ thuốc tới chợ đầu mối, từ cửa hàng dụng cụ y khoa đến quán nhỏ đầu hẻm. Người th́ bảo “ko c̣n đường sống với thuế”, người thở dài “nghỉ hết cho khỏe”, kẻ khác cay đắng: “Một ma trận thuế đổ lên đầu hộ kinh doanh”.
Khi chính sách quên mất con người
Quản lư chặt hơn là điều cần thiết, không ai phủ nhận. Chống thất thu thuế cũng là việc phải làm để ngân sách không thất thoát vào những chiếc túi tham. Nhưng giữa những ḍng quy định lạnh lùng kia là đời sống mềm yếu của hàng trăm ngh́n gia đ́nh đang bám vào từng quầy sạp, từng gánh hàng rong.
Nếu thật sự muốn hỗ trợ người dân, nhà làm chính sách cần bước ra khỏi pḥng họp máy lạnh, thử đi một ṿng chợ buổi trưa vắng, nh́n những cửa cuốn đóng im ĺm, nghe một bà chủ sạp tóc bạc kể về số nợ ngân hàng, về đứa con đang học đại học, về gánh hàng bán cả ngày lăi chưa tới vài chục ngh́n. Khi đó, mới thấy rằng việc bắt họ “chuyển đổi số” chỉ trong vài tháng, buộc phải có hóa đơn đầu vào ngay lập tức, chẳng khác nào đẩy họ vào chân tường.
Chính sách tốt là chính sách đặt ra yêu cầu mà người dân có khả năng thực hiện: có lộ tŕnh, có hỗ trợ, có huấn luyện, có sự linh hoạt giữa các nhóm đối tượng. Không thể dùng cùng một chiếc khuôn cho tập đoàn lớn có cả đội ngũ kế toán – luật sư – IT và cho một tiệm tạp hóa gia đ́nh sống bằng từng gói ḿ, chai nước mắm.
Đừng để chợ nhỏ chỉ c̣n trong kư ức
Những khu chợ truyền thống, những con phố chuyên doanh đă từng là linh hồn của đô thị Việt Nam. Ở đó có tiếng rao, tiếng mặc cả, có những mối hàng truyền từ đời mẹ sang đời con, có cả những phận người lặng lẽ góp từng đồng thuế, từng đồng phí cho ngân sách. Họ không đ̣i hỏi ưu đăi, chỉ mong được yên ổn làm ăn trong một khung luật rơ ràng, hợp lư, có chỗ cho họ thở.
Nếu một tờ hóa đơn đầu vào trở thành lư do để hàng loạt sạp hàng phải đóng cửa, nếu việc quản lư thuế biến thành nỗi ám ảnh khiến người người bỏ chợ, bỏ quán, th́ đó không c̣n là cải cách nữa, mà là sự đứt găy của cả một tầng lớp kinh tế nhỏ lẻ – vốn là xương sống của xă hội.
Một quốc gia không thể gọi là “phát triển” nếu con đường mưu sinh hợp pháp của dân ngày càng hẹp lại. Đừng để những cánh cửa cuốn kia măi măi không được kéo lên chỉ v́ một tờ giấy mang tên “hóa đơn đầu vào”. V́ đôi khi, chính một tờ hóa đơn lại có thể khép lại cả đời buôn bán của một gia đ́nh – và theo đó là tương lai của những đứa trẻ đang ngồi chờ cha mẹ ngoài quầy hàng vắng khách.
