"Mỡ đến miệng mèo", TQ đang từng bước đạt được sự tham vọng bành trướng nhen nhúm từ lâu ở vùng Bắc Cực, khi Nga, quốc gia luôn bảo vệ chặt chẽ vai trò thống trị của mình trong khu vực này, phải đón chào sự hợp tác của người làng giềng
"lắm mưu nhiều kế" vì không còn chọn lựa nào khác trước sự cấm vận của phương Tây.
Từ sự thận trọng đến việc "mở rộng vòng tay 'đồng chí-đồng rận'"
Bị cô lập vì cuộc xâm lược ở Ukraine, Tổng thống Nga Vladimir Putin đi tìm sự giúp đỡ của Bắc Kinh để vận chuyển thêm dầu thô về phía Đông qua các tuyến đường vùng cực để có thêm tiền nuôi cỗ máy chiến tranh. Cùng lúc đó, do bị thiệt hại nặng nề về quân số ở đây, Putin mới vừa ra lệnh động viên, vơ vét thêm 140,000 thanh niên vô lính sau khi đã buộc hơn 280,000 phải nhập ngủ hồi tháng 3/23.
Hành động này là hơi bất ngờ, vì trong một thời gian dài, mục tiêu trở thành một trong những quốc gia quan trọng ở Bắc Cực của TQ đã bị cản trở bởi chính Moscow. Nhưng giờ đây, cùng với lớp băng bao quanh cực Bắc của Trái đất đang tan nhanh do biến đổi khí hậu và bị sa lầy trong cuộc xâm lược ở Ukraine, sức đề kháng của Putin ngày càng bị yếu dần.
Đối mặt với sự cô lập và trừng phạt về kinh tế của phương Tây, Nga phải quay sang TQ để tìm sự hợp tác nhằm khai thác tài nguyên ở Bắc Cực. Khi các công ty năng lượng phương Tây đang rút dần ra khỏi các dự án ở Nga, Moscow đã tìm kiếm sự giúp đỡ từ các công ty TQ để mở rộng bến cảng, mỏ và cơ sở hạ tầng khác ở phần Bắc Cực thuộc Nga.
Hồi năm ngoái, công ty
TotalEnergies của Pháp thông báo đang thu hẹp quy mô các hoạt động tại Nga.
BP và
Exxon Mobil cũng rút khỏi các dự án quy mô ở Bắc Cực với gã khổng lồ năng lượng của nhà nước Nga
Rosneft Oil. Sự hợp tác mới giữa Nga-TQ được thể hiện rõ ràng nhất trong việc vận chuyển dầu thô qua
Tuyến đường biển phía Bắc (Northern Sea Route), đi từ Tây Bắc nước Nga đến Eo biển Bering. Khối lượng tuy vẫn còn khá nhỏ so với những gì được vận chuyển qua các tuyến phía Nam nhưng đã tăng lên trong những tuần gần đây.
Nga, với quyền quản lý tuyến đường này đã cho phép các tàu chở dầu lớn hơn nhưng thân tàu chịu được băng tuyết kém hơn, đi qua vùng nước đầy băng trôi, bất chấp có thể xảy ra các tai nạn gây tràn dầu. Chiếc đầu tiên trong số hai tàu chở dầu một triệu thùng dầu mỗi chiếc đi qua Tuyến đường biển phía Bắc mới vừa cập cảng ở TQ.
Nga cũng cùng TQ tham gia cuộc tập trận về Hải quân và an ninh hàng hải ở vùng cực Bắc và đề nghị TQ hỗ trợ thông tin số liệu vệ tinh để theo dõi tình trạng băng tan. Marcus M. Keupp, giảng viên kinh tế tại học viện quân sự thuộc Viện Kỹ thuật Liên bang Thụy Sĩ Zurich (Swiss Federal Institute of Technology Zurich) chuyên nghiên cứu về vùng cực Bắc, cho biết như sau:
"Khi nói đến Bắc Cực, TQ không còn cần phải bậnn tâm quá nhiều đến chính trương chính thức của Nga như lúc trước nữa, vì thời thế nay đã khác!".
Đối với TQ, nước tự tuyên bố là quốc gia gần Bắc Cực (near Arctic) vào năm 2018 dù cách Vòng Bắc Cực (Arctic Circle) hơn 900 dặm, sự chào đón mới của Nga mang đến một cơ hội đã được chờ đợi từ lâu. Bắc Kinh khát khao mở rộng hoạt động ở Bắc Cực, từ việc sử dụng các tuyến đường vận chuyển đến khai thác tài nguyên thiên nhiên, nghiên cứu khí hậu và khoa học, đồng thời mở rộng ảnh hưởng về quân sự và chiến lược toàn cầu.
TQ từng đề xuất ra Con đường tơ lụa vùng cực (Polar Silk Road), vốn là phần nối dài của sáng kiến cơ sở hạ tầng Vành đai và Con đường (Belt and Road) rộng lớn hơn của chủ tịch TQ Tập Cận Bình, nhằm làm giảm khoảng cách vận chuyển hàng hóa và tránh ùn tắc ở Kênh đào Suez và Eo biển Malacca.
Nhóm nghiên cứu Bắc Cực của tàu phá băng Tuyết Long (Xuelong), TQ (Ảnh: Xinhua/Wu Yue via Getty Images)
Ngoại trừ Nga, các quốc gia Bắc Cực ở phương Tây ngày càng thận trọng với sự đầu tư của TQ vào khu vực này. Nêu ra lý do an ninh, Đan Mạch đã bác đề xuất của TQ về việc xây dựng ba sân bay ở Greenland, lãnh thổ tự trị của nước Bắc Âu này. Canada đã chặn một công ty TQ mua mỏ vàng ở Bắc Cực hồi năm 2020 sau khi các giới chức Bộ Quốc Phòng bày to mối lo ngại về vấn đề an ninh quốc gia.
Trong quá khứ, không phải lúc nào Nga cũng chào đón TQ đến Bắc Cực. Nga từng phản đối việc TQ nộp đơn xin trở thành quan sát viên của Hội đồng Bắc Cực (Arctic Council), cơ quan gồm có 8 quốc gia ở Bắc Cực, diễn đàn hàng đầu để giải quyết các vấn đề khu vực. Nga cũng ngăn chặn các tàu TQ tiến hành việc nghiên cứu Bắc Cực dưới danh nghĩa khoa học(?).
Năm 2020, ngay cả khi mối bang giao giữa Bắc Kinh và Moscow đạt mức nồng ấm nhất trong nhiều thập niên, Nga đã cho bắt giữ một chuyên gia Nga vì nghi bán các thông tin tình báo cho TQ. Chính từ quyết định xâm lược Ukraine đã thay đổi chủ trương của Moscow khi Nga cần dựa dẫm nhiều hơn vào TQ để duy trì sự ổn định về kinh tế, hỗ trợ các nỗ lực chiến tranh cũng như tiếp tục các dự án ở Bắc Cực. Putin đã báo hiệu sự thay đổi này khi ông Tập đến Moscow vào tháng Ba vừa qua và mô tả sự hợp tác phát triển vận chuyển của Tuyến đường biển phía Bắc là
"đầy hứa hẹn".
Hợp tác vận chuyển để có đủ tiền nuôi bộ máy chiến tranh
Hồi tháng Hai vừa qua, Nga đã điều chỉnh chính sách về Bắc Cực theo hướng có lợi cho TQ. Nếu chính sách của Nga trước đây tập trung vào việc
"tăng cường liên hệ láng giềng tốt với các quốc gia Bắc Cực" thì nay Putin lại nhấn mạnh đến
"lời mời gọi sự hợp tác của tất cả các quốc gia khác", một hình thức nhằm mở toang cửa cho TQ.
Vào tháng 11/2022, giám đốc điều hành tập đoàn
Rosneft Igor Sechin công khai kêu gọi các công ty TQ tham gia vào các dự án ở Bắc Cực như Tuyến đường biển phía Bắc và Vostok Oil, một mỏ dầu rộng lớn ở vùng cực Bắc của Nga. Nhưng theo các giới phân tích gia, các công ty TQ vẫn rất thận trọng với các lệnh trừng phạt của phương Tây khi toan tính mở rộng kinh doanh ở Nga dù họ không bỏ qua các lợi ích tiềm năng trong các giao dịch đối tác với Nga ở Bắc Cực.
Wall Street Journal cho biết, hồi tháng Giêng vừa qua, Anatoly Tkachuk, một cựu sĩ quan KGB cho biết, ông đã gặp đại diện của hai tập đoàn cơ sở hạ tầng khổng lồ do ĐCSTQ kiểm soát là
China Communications Construction và
China Railway Construction để thảo luận về kế hoạch khai thác titan và các nguyên liệu thô khác từ một mỏ lớn nằm trong Cộng hòa Komi gần Vòng Bắc Cực.
Dự án này bao gồm một tuyến đường sắt vận chuyển vật liệu đến bờ biển và một cảng nước sâu tiếp nhận các con tàu đi qua Tuyến đường biển phía Bắc. Tại khu vực Nenets nằm phía trên Vòng Bắc Cực dọc Biển Barents, hồi tháng Tám vừa qua, chính quyền ở đây thông báo
Tập đoàn Kỹ thuật Năng lượng TQ (China Energy Engineering Corp) đã đồng ý mở một cơ sở thăm dò và khai thác các mỏ khí đốt tự nhiên ở đó.
Nếu những dự án được suôn sẻ, các công ty TQ này sẽ gia nhập
Tập đoàn Dầu khí Quốc gia TQ (China National Petroleum Corp-CNPC) thuộc sở hữu nhà nước đã có mặt ở đây.
CNPC đang hợp tác với công ty sản xuất khí đốt tự nhiên
PAO Novatek của Nga, công ty
TotalEnergies(Pháp) và Quỹ Con đường Tơ lụa của TQ để phát triển dự án
Yamal LNG (bắt đầu sản xuất khí đốt từ năm 2017).
CNPC còn là đối tác phát triển dự án khí hoá lỏng
Arctic 2 LNG cùng với
TotalEnergies, công ty
China National Offshore Oil và một tập đoàn dầu khí của Nhật Bản.
Trong khi nhiều dự án của TQ ở Bắc Cực vào thời điểm này vẫn còn trong giai đoạn
"đón đầu", một lĩnh vực đang hoạt động mạnh là vận chuyển dầu khí. Ngay trước khi Hoa Kỳ và các quốc gia đồng minh áp đặt mức trần giá 60 USD/một thùng dầu thô của Nga vào tháng Mười Hai 2022, tàu chở dầu dài 843 feet của Nga Vasily Dinkov được chế tạo cách đây 15 năm đã vận chuyển dầu thô từ Bắc Cực của Nga đến một cảng dầu trên bán đảo Sơn Đông của TQ.
Theo công ty số liệu hàng hóa Kpler, trong tháng Tám và tháng Chín năm nay, 10 tàu chở dầu khác cũng đưa dầu thô của Nga đến TQ bằng Tuyến đường biển phía Bắc. Số lượng tàu vẫn còn ít so với tuyến đường phía Nam qua Kênh đào Suez, nhưng sự gia tăng đã gây ra căng thẳng cho đội tàu chở dầu.
Dù tuyến đường vùng Bắc cực tuy có lợi thế về khoảng cách ngắn hơn (đồng nghĩa với việc phát thải ít carbon hơn) nhưng cũng đi qua các khu vực rất khó xử lý khi có xảy ra tai nạn.
"Hãy nhớ lại vụ đắm tàu Titanic", Lynch cảnh cáo.
"Băng tan không có nghĩa là không còn băng nữa. Sự thay đổi khí hậu đã biến băng tan thành một mớ hổ lốn khó đoán. Có những tảng băng trôi rất nguy hiểm. Nếu đi không đúng thời điểm trong năm khi trời rất tối, có bão lớn, sẽ không thể cứu nạn khẩn cấp ở một nơi rất xa như thế nếu xảy ra tai nạn".
