Mạng xã hội Việt Nam từng nhiều lần được… “xả stress” khi dân tình nhạo báng và cười cợt những màn nịnh thối giới lãnh đạo Việt Nam, từ cố Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng đến cựu Chủ Tịch Quốc Hội Vương Đình Huệ (hoặc thậm chí cựu Bộ Trưởng Giao Thông Vận Tải, Bí Thư Thành Ủy TP.HCM Đinh La Thăng, người hiện ngồi tù). Những tưởng chuyện nịnh nọt rẻ tiền chỉ tồn tại những nước độc tài như Việt Nam hay Trung Quốc nhưng giờ đây, “văn hóa nịnh” đang bùng nổ ở Mỹ.
Ai “tài” hơn ai?
Viết trên The New Republic, tác giả Timothy Noah thậm chí cho rằng hiện tượng nịnh thối Tổng Thống Donald Trump bùng nổ đến mức như thể đó là một cuộc “chạy đua vũ trang” (“The Arms Race to Kiss Trump’s Ass Has Never Been More Ridiculous”). Mới đây, ngày 22 Tháng Bảy, các nhà lập pháp đảng Cộng hòa đã đề xuất đổi tên nhà hát Opera tại Trung Tâm Biểu Diễn Nghệ Thuật John F. Kennedy ở Washington theo tên Đệ Nhất Phu Nhân Melania Trump. Dân Biểu Cộng Hòa Mike Simpson – chủ tịch Tiểu Ban Phân Bổ Nội Vụ và Môi Trường của Hạ Viện, là người đề nghị việc đổi tên. Simpson nói rằng việc đặt tên nhà hát theo tên bà Trump “là một cách tuyệt vời để ghi nhận sự trân trọng của bà đối với nghệ thuật.”
Sáu tháng kể từ ngày Trump nhậm chức tổng thống, cuộc “chạy đua vũ trang” nịnh Trump ngày càng nóng hực. Cuối Tháng Năm, Dân Biểu Cộng Hòa Greg Steube đệ trình một dự luật yêu cầu ngừng toàn bộ ngân sách liên bang cấp cho Cơ Quan Giao Thông Đô Thị Washington (Washington Metropolitan Area Transit Authority – WMATA) nếu cơ quan này không chịu đổi tên thành “Washington Metropolitan Authority for Greater Access,” viết tắt là… WMAGA. Không dừng lại đó, Greg Steube còn muốn tuyến đường sắt đô thị chủ lực của hệ thống – Metrorail – được đổi thành “Trump Train.” Theo Steube, dự luật này sẽ “phản ánh một chuyển biến văn hóa, từ sự trì trệ quan liêu sang sự tận hiến vì nhân dân và tinh thần yêu nước.”
Đây chỉ là một trong nhiều nỗ lực của các nghị sĩ Cộng Hòa khi họ đang tranh “danh hiệu” ai nịnh… thối hơn ai. Từ đầu năm đến nay, ít nhất tám dự luật được đưa ra tại Hạ Viện với mục tiêu tôn vinh hoặc đánh bóng hình ảnh Tổng Thống Trump. Một số đề xuất nổi bật bao gồm: In hình Trump lên tiền tệ Mỹ, khắc chân dung ông lên núi Rushmore, đổi tên phi trường quốc tế Washington Dulles thành tên ông, và biến ngày sinh của ông (14 Tháng Sáu) thành ngày lễ quốc gia.
“Điều này chưa từng có tiền lệ và thành thật mà nói, nó hoàn toàn điên rồ” – nhận định của John White, giáo sư chính trị tại Đại Học Công Giáo – “Lịch sử cho thấy hầu hết các vụ đặt theo tên các tổng thống chỉ được thực hiện sau khi họ rời nhiệm sở từ lâu hoặc đã qua đời.”
Năm 1998, (cựu Tổng Thống) Ronald Reagan vẫn còn sống khi Quốc Hội thông qua luật đổi tên Phi Trường Quốc Gia Washington theo tên ông. Nhưng khi đó, Reagan đã rời nhiệm sở gần một thập niên và được chẩn đoán mắc bệnh Alzheimer.
Giáo Sư John White cũng nhắc lại việc đổi tên Phi Trường Idlewild ở New York theo tên John F. Kennedy vào Tháng Mười Hai, 1963 – một tháng sau vụ ám sát ông. Và đó là quyết định do thị trưởng thành phố New York đề xuất vào thời điểm đó, chứ không phải Quốc Hội. 80 năm sau khi George Washington qua đời, Quốc Hội mới công nhận sinh nhật của ông là ngày lễ liên bang. Đài tưởng niệm Lincoln chỉ được khánh thành gần 30 năm sau Diễn Văn Gettysburg (1863)…
Cần nhắc lại, chỉ ba ngày sau lễ nhậm chức của Trump vào Tháng Giêng, Dân Biểu Addison McDowell đã đề xuất đổi tên Phi Trường Quốc Tế Washington Dulles ở Virginia thành “Phi Trường Quốc Tế Donald J. Trump.” Đồng bảo trợ dự luật này, Dân Biểu Cộng Hòa Guy Reschenthaler nói:
“Tổng Thống Donald J. Trump, vị tổng thống vĩ đại nhất trong đời tôi, vừa tuyên thệ nhậm chức nhiệm kỳ thứ hai sau chiến thắng vang dội lịch sử… Dự luật này sẽ củng cố vị thế của ông tại thủ đô đất nước chúng ta với tư cách là vị tổng tư lệnh can đảm, nhà lãnh đạo phi thường và người đấu tranh không ngừng nghỉ cho nhân dân Mỹ.” Cùng ủng hộ việc đổi tên Phi Trường Quốc Tế Dulles thành “Phi Trường Quốc Tế Donald Trump,” Dân Biểu Cộng Hòa Brandon Gill thậm chí nói rằng “cử tri trên khắp Hoa Kỳ” “rất muốn đổi tên tiểu bang của họ thành ‘Tiểu Bang Donald Trump.’”
Trong khi đó, Dân Biểu Cộng Hòa Claudia Tenney chọn ngày Lễ Tình Nhân để đệ trình một dự luật công nhận sinh nhật Trump, 14 Tháng Sáu, là ngày lễ quốc gia. “Cũng như sinh nhật của George Washington được quy định là một ngày lễ liên bang, dự luật này sẽ bổ sung sinh nhật của Trump vào danh sách này, nhằm công nhận ông là người khai sinh Thời Kỳ Hoàng Kim của nước Mỹ,” Claudia Tenney phát biểu.
Chưa hết, Dân Biểu Cộng Hòa Anna Paulina Luna trình dự luật yêu cầu bộ trưởng Nội Vụ “sắp xếp việc khắc tượng Tổng Thống Donald J. Trump trên Đài Tưởng Niệm Quốc Gia Núi Rushmore.” Tỏ ra không kém cạnh, Dân Biểu Cộng Hòa Brandon Gill đề xuất H.R. 1790 – gọi là “Đạo Luật Thời Đại Hoàng Kim năm 2025” – yêu cầu Bộ Tài Chính phát hành tờ $100 in chân dung Trump. Vụ này diễn ra ngay sau khi Dân Biểu Cộng Hòa Joe Wilson yêu cầu Bộ Tài Chính phát hành “tờ tiền mệnh giá $250 và chúng phải có chân dung Donald J. Trump.”
Tờ $250 sẽ ra đời nhân kỷ niệm sinh nhật lần thứ 250 của nước Mỹ vào năm tới, Joe Wilson nói, và khẳng định thêm: “Tờ tiền có giá trị nhất dành cho vị tổng thống có giá trị nhất!” Nhiều thành viên Cộng Hòa trong Hạ Viện đã đồng bảo trợ dự luật, trong đó có Dân Biểu Greg Steube, Dân Viểu Elise Stefanik, Dân Biểu Diana Harshbarger, Dân Biểu Ralph Norman và Dân Biểu Darrell Issa (Issa cũng chính là người dự tính đề cử Nobel Hòa Bình cho Trump).
“Đây là cơ hội để chúng tôi cho cả nước thấy rằng Quốc Hội ủng hộ tổng thống,” Dân Biểu Cộng Hòa Andy Ogles phát biểu. Chính Ogles là người đề xuất một sửa đổi Hiến Pháp nhằm tăng giới hạn nhiệm kỳ tổng thống hiện tại từ hai lên ba, cho phép Trump tái tranh cử thêm bốn năm nữa!
Tại sao bùng nổ cơn sốt nịnh Trump?
Vấn đề là chẳng có dự luật nào trong danh sách dài các dự luật nịnh Trump có khả năng trở thành luật, vì chúng phải đối mặt một quá trình lập pháp đầy thách thức và những trở ngại về mặt Hiến Pháp. Dĩ nhiên các ông nghị Cộng Hòa biết rõ điều đó nhưng họ vẫn “làm luật,” với mục đích duy nhất là thể hiện sự trung thành với lãnh tụ Trump.
Trong hệ thống chính trị Mỹ, các thiết chế kiểm soát quyền lực vốn được xây dựng để ngăn một tổng thống trở thành vua. Nhưng dưới thời Trump, logic phong kiến đã quay trở lại: Nhà vua muốn nghe điều ông ta thích. Không phải sự thật, không phải phản biện, mà là lời khen. Trong triều đình Trump, người ở lại không phải là người giỏi mà là người biết cúi đầu.
Điều đáng sợ không phải là việc nịnh hót xảy ra mà là nó trở thành tiêu chuẩn đánh giá lòng trung thành. Khi một tổng thống coi lời khen là cơ sở để đo độ trung thành thì mọi chức năng giám sát và phản biện đều sụp đổ. Hậu quả là các quyết sách quốc gia không còn dựa trên bằng chứng hay dữ liệu mà trên cảm xúc và định kiến cá nhân của ông chủ Tòa Bạch Ốc.
Ở cấp độ sâu hơn, văn hóa nịnh thối phản ánh tâm lý bất an cố hữu của Trump. Ông là một người bị ám ảnh bởi hình ảnh bản thân, bởi sự ngưỡng mộ công chúng, và bởi nỗi sợ bị lật đổ. Những lời ca tụng không chỉ làm ông vui. Chúng cho ông cảm giác an toàn.
Trump là người sống trong thế giới của các buổi biểu diễn: từ show truyền hình “The Apprentice” đến các cuộc mít-tinh rầm rộ, từ dòng tweet ca ngợi bản thân đến các phát ngôn tự sướng về thành tích kinh tế. Trong thế giới ấy, mọi yếu tố bất đồng đều là mối đe dọa. Và nịnh bợ trở thành hàng rào bảo vệ cho cái tôi dễ tổn thương của ông.
Văn hóa nịnh thối không chỉ là trò hề. Nó là chỉ dấu của sự suy thoái trong hệ thống dân chủ. Một nền dân chủ lành mạnh không thể tồn tại nếu sự trung thực bị trừng phạt, còn sự bợ đỡ được tưởng thưởng. Câu hỏi quan trọng là, vì sao một xã hội tự do, với truyền thống pháp quyền vững chắc như nước Mỹ, lại có thể bùng phát một môi trường chính trị như vậy? Câu trả lời có thể nằm ở sự tha hóa của đảng Cộng Hòa – một đảng vốn từng tự hào là đảng của nguyên tắc, nay trở thành đảng của sự thần phục cá nhân.
Nhiều nghị sĩ Cộng Hòa hiểu rõ Trump là ai nhưng họ vẫn cúi đầu. Họ lo sợ bị cử tri MAGA quay lưng, sợ bị công kích trên truyền thông cánh hữu, và đặc biệt sợ mất ghế. Họ thà phản bội lương tri hơn là không bày tỏ lòng trung thành với “nhà vua.”
Trump không một mình tạo ra văn hóa nịnh thối. Nhưng ông là kẻ đã chuẩn hóa nó, biến nó thành yêu cầu bắt buộc. Đó là điều khiến giai đoạn Trump cai trị có thể trở thành tiền đề cho sự thoái hóa toàn diện của một nền dân chủ.
