Khi Tổng thống bảo “giá đang xuống” mà túi tiền lại bảo “không”
President Donald Trump liên tục xem nhẹ cơn khủng hoảng chi phí sinh hoạt và nhiều lần tuyên bố trước báo giới rằng lạm phát đă hạ, giá cả đă xuống, thậm chí c̣n thấp hơn thời chính quyền trước. Ở Florida, ông khẳng định: “Giá thực phẩm và các thứ khác đang giảm rất mạnh… đă ở mức thấp hơn nhiều so với thời chính quyền trước.” Nghe th́ rất êm tai, nhưng những con số lạnh lùng lại kể một câu chuyện khác. Tính đến tháng 9, lạm phát hằng năm vẫn ở mức khoảng 3%, giá thực phẩm trong siêu thị tăng thêm 1,4% chỉ trong 9 tháng, và chỉ số giá tiêu dùng nói chung tăng trung b́nh 1,7% trong nhiệm kỳ thứ hai của Trump. Đó là bức tranh chung. Nhưng đi sâu hơn, ta sẽ thấy bức tranh phức tạp hơn nhiều: có những mặt hàng thực sự hạ giá nhờ chính sách của Trump, nhưng cũng có không ít thứ đội giá chính v́ những quyết định của ông.
Giá cả – không chỉ là chuyện “miệng nói” mà là cả một hệ sinh thái
Ai từng học qua kinh tế nhập môn đều biết: cung – cầu là trục xương sống quyết định giá cả. Nhưng trong đời thực, giá một mặt hàng c̣n bị chi phối bởi hàng loạt yếu tố: giá nguyên liệu đầu vào, chi phí sản xuất, chi phí vận chuyển và nhiên liệu, tiền công lao động, quy định của nhà nước, thuế, phí, và vô số biến số khác. Đặc biệt với nhiệm kỳ của Trump, chính sách từ Nhà Trắng – từ thuế quan, cắt giảm quy định, đến các thỏa thuận với doanh nghiệp – đă tác động trực tiếp lên hàng ngàn mặt hàng: có thứ rẻ đi, có thứ đắt lên, và người tiêu dùng th́ vừa được “giảm giá” ở góc này, lại bị “chém” ở góc kia.
Khi Nhà Trắng kéo một số giá xuống: thuốc, trứng, dầu và thịt ḅ
Nh́n vào mặt tích cực, có vài lĩnh vực mà chính sách của Trump thực sự làm giá giảm. Rơ rệt nhất là dược phẩm. Trước áp lực công khai từ Nhà Trắng, một số hăng thuốc lớn đă chấp nhận hạ giá hoặc đưa ra các chương tŕnh bán thuốc rẻ hơn, đặc biệt là các loại thuốc béo ph́ “hot” trên thị trường. Chính quyền Trump công bố một số loại thuốc sẽ được bán với mức khoảng 149 USD/tháng – thấp hơn rất nhiều so với bảng giá niêm yết có thể lên hơn 1.000 USD. Những thỏa thuận với Pfizer, AstraZeneca và các hăng khác theo nguyên tắc “giá quốc gia được ưu đăi nhất” (Most Favored Nation) – tức không cao hơn giá bán ở các nước phát triển khác – là ví dụ điển h́nh cho việc Nhà Trắng dùng sức nặng chính trị để ép giá.
Với trứng, khi Trump nhậm chức, nước Mỹ vẫn c̣n dư chấn của dịch cúm gia cầm khiến đàn gà đẻ sụt giảm, đẩy giá trứng có lúc vượt 8 USD một tá. Bộ Nông nghiệp dưới thời Trump đưa ra gói giải pháp: tăng cường an ninh sinh học ở trang trại, hỗ trợ tài chính cho nông dân mất đàn, tạm nới lỏng một số hạn chế nhập khẩu trứng. Kết quả, giá trứng dần hạ về quanh mức hơn 2 USD một tá – một sự nhẹ nhơm rơ ràng cho ví tiền người tiêu dùng.
Với dầu mỏ, Trump tháo bỏ hàng loạt quy định về khoan dầu với lư do thúc đẩy sản lượng nội địa. Dù bản thân các thay đổi này chưa tạo ra cú hích rơ rệt, việc ông công khai gây sức ép với OPEC+ về giá dầu, cộng với việc nhóm này nhiều lần tăng sản lượng, đă góp phần kéo giá dầu Mỹ từ vùng 75 USD/thùng về dưới 60 USD trong một giai đoạn. Các chuyên gia cho rằng ảnh hưởng từ Trump không phải là yếu tố duy nhất – nhu cầu giảm, bất ổn Trung Đông và quyết định của từng quốc gia sản xuất cũng đóng vai tṛ quan trọng – nhưng rơ ràng tiếng nói từ Nhà Trắng đă vang tới bàn cờ dầu mỏ.
Gần đây, Trump kư một loạt sắc lệnh giảm thuế nhập khẩu với thịt ḅ và một số loại trái cây, nông sản vốn chủ yếu trồng ở nước ngoài. Điều này có thể giúp người Mỹ bớt “đau ví” khi mua thịt và trái cây, dù về thực chất, nhiều mức thuế chỉ quay ngược về mức trước khi Trump khởi động cuộc chiến thuế quan trên diện rộng. Với ngành xe hơi, việc gỡ bỏ một số chế tài phạt các hăng nếu không đạt chuẩn tiết kiệm nhiên liệu giúp nhà sản xuất tiết kiệm được 3–5% chi phí mỗi chiếc xe. Nhưng điều đó không có nghĩa giá xe sẽ rẻ đi tương ứng, bởi chính Trump cũng áp thuế lên linh kiện và xe nhập khẩu, khiến bài toán chi phí trở thành tṛ kéo co.
Thuế quan – “thuế ẩn” trên lưng người tiêu dùng
Nếu như những chính sách trên kéo một số giá xuống, th́ thuế quan của Trump lại đẩy hàng loạt mặt hàng khác lên. Bằng các đợt áp thuế gần như toàn diện lên hàng nhập từ nhiều nước, ông đă nâng mức thuế trung b́nh của Mỹ từ 1,2% năm 2024 lên khoảng 13,6% – một cú tăng khổng lồ trong thời b́nh. Vấn đề nằm ở chỗ: thuế quan tuy được gắn mác “đánh vào nước ngoài”, nhưng người trả trước tiên lại là nhà nhập khẩu Mỹ, rồi tới nhà bán sỉ, nhà bán lẻ, và cuối cùng là người mua trong nước. Một số ước tính cho thấy hiện tại người tiêu dùng mới gánh khoảng 20% chi phí thuế quan v́ nhiều doanh nghiệp c̣n cố “nuốt” bớt để giữ khách. Nhưng không ít công ty đă thông báo họ không thể chịu nổi nữa, và sẽ phải đẩy giá lên trong thời gian tới. Các viện nghiên cứu dự phóng trung b́nh mỗi hộ gia đ́nh Mỹ đang phải trả thêm khoảng 1.200 USD/năm v́ thuế quan của Trump, và con số này có thể tăng lên 1.600 USD vào năm sau nếu chính sách không thay đổi.
Cắt phúc lợi, tăng nợ công – hóa đơn dài thêm cho người nghèo
Song song với thuế quan, đạo luật thuế và chi tiêu lớn của Trump c̣n cắt giảm một phần mạng lưới an sinh: từ Medicaid đến tem phiếu thực phẩm cho người thu nhập thấp. Với những người kiếm dưới 18.000 USD/năm – vốn đă phải tính từng đồng mỗi lần đi siêu thị – việc cắt giảm này buộc họ phải chi thêm hơn 1% thu nhập cho các khoản cơ bản, theo một số mô h́nh ước tính. Các khoản tín dụng thuế được ưa chuộng như mức hỗ trợ 7.500 USD cho người mua xe điện mới cũng bị cắt, khiến chi phí sở hữu phương tiện sạch tăng lên, đặc biệt với tầng lớp trung lưu.
Trong khi đó, gói cắt giảm thuế khổng lồ kết hợp với chi tiêu công lại đẩy nợ quốc gia tăng thêm gần 4.000 tỷ USD trên nền núi nợ 36.000 tỷ USD. Thị trường trái phiếu đă có lúc “nổi giận” vào tháng 5, đẩy lợi suất trái phiếu kho bạc Mỹ tăng mạnh – mà lợi suất tăng nghĩa là lăi suất cho vay thế chấp, thẻ tín dụng, mua xe… cũng neo ở mức cao. Dù sau đó lợi suất có hạ nhiệt đôi chút, trái phiếu kỳ hạn 10 năm vẫn lơ lửng trên 4,1%, giữ cho chi phí vay mượn của người Mỹ ở ngưỡng không hề dễ chịu. Đồng USD suy yếu hơn 8% trong năm giúp hàng Mỹ cạnh tranh hơn trên thị trường quốc tế, nhưng mặt khác lại khiến hàng nhập khẩu đắt đỏ hơn đối với người tiêu dùng trong nước.
Khi chính trị muốn “gọi” giá xuống, nhưng thị trường không nghe
Trước tất cả những thực tế ấy, Trump không chỉ đổ lỗi cho người khác mà c̣n cố gắng phủ nhận luôn bản thân vấn đề, gọi cơn khủng hoảng chi phí sinh hoạt là “lời dối trá” và “tṛ lừa bịp hoàn toàn”. Nhà Trắng trong một tuyên bố gần đây tiếp tục khẳng định họ “sẽ không nghỉ ngơi” cho đến khi giá cả – mà họ cho là bắt nguồn từ các chính sách của phe Dân chủ – được kéo xuống, và rằng “mọi thứ đang tiến triển, điều tốt đẹp nhất c̣n ở phía trước”. Thế nhưng, với những gia đ́nh đang chật vật xoay xở từng hóa đơn, những lời trấn an đó nghe giống khẩu hiệu tranh cử hơn là câu trả lời cho từng cú quẹt thẻ đau ví. Giá cả không giảm chỉ v́ một bài diễn văn, và khủng hoảng chi phí sinh hoạt cũng không biến mất chỉ v́ bị gọi là “tṛ lừa bịp”. Giữa những con số lạm phát, thuế quan, trái phiếu và tỷ giá, điều c̣n lại cuối cùng vẫn là: mỗi lần ra siêu thị, người Mỹ bỏ được bao nhiêu vào giỏ hàng với số tiền như cũ. Và câu trả lời, đối với rất nhiều người, là: ngày càng ít đi.
