Tổng thống Donald Trump vừa thực hiện bước đi chưa từng có tiền lệ nhằm liên bang hóa Thủ đô Washington, D.C., với lý do cần thiết để 'chống tội phạm', bất chấp dữ liệu từ chính quyền thành phố cho thấy tình trạng bạo lực đang giảm.
Động thái chưa từng có tiền lệ
Ông Donald Trump đã tiếp quản Sở Cảnh sát Đô thị D.C. và điều động lực lượng Vệ binh Quốc gia, dựa trên các quyền hạn được Hiến pháp và luật pháp trao cho chính phủ liên bang đối với Thủ đô.
Tổng thống Donald Trump tuyên bố tiếp quản Thủ đô Washington trong cuộc họp báo ngày 11/8, viện dẫn tỷ lệ tội phạm nghiêm trọng. Ảnh: Reuters
Ngày 11/8, Tổng thống Donald Trump đã ký sắc lệnh hành pháp ban bố tình trạng khẩn cấp về tội phạm tại Thủ đô; đồng thời thông báo sẽ triển khai khoảng 800 binh sĩ Vệ binh quốc gia tới Washington và đặt lực lượng cảnh sát thành phố này dưới quyền kiểm soát liên bang.
Theo đó, ông Trump đã chỉ định Bộ trưởng Tư pháp Pam Bondi "tiếp quản Sở Cảnh sát Đô thị D.C kể từ thời điểm này".
Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth cho biết lực lượng Vệ binh quốc gia sẽ "được triển khai dần" trong tuần nhưng không nêu con số cụ thể. Quân đội Mỹ cho biết lực lượng vệ binh sẽ thực hiện một số nhiệm vụ, bao gồm "hành chính, hậu cần và hiện diện thực tế để hỗ trợ lực lượng thực thi pháp luật".
Sắc lệnh của ông Trump mô tả tình trạng tội phạm tại Thủ đô Washington D.C đang vượt ngoài tầm kiểm soát, đe dọa nghiêm trọng đến các công chức, công dân và du khách, đồng thời gây gián đoạn giao thông cũng như hoạt động của chính phủ liên bang. Ông Trump khẳng định, việc này không thể tiếp diễn và ông sẽ biến Thủ đô của Mỹ trở thành một trong những thành phố an toàn nhất thế giới.
Khác với các thành phố khác của Mỹ, Washington D.C. không thuộc bất kỳ bang nào và chịu sự quản lý trực tiếp của Quốc hội. Mãi đến năm 1973, cư dân nơi đây mới được bầu hội đồng thành phố và thị trưởng theo Đạo luật Quyền tự trị (Home Rule Act) do Tổng thống Cộng hòa Richard Nixon ký ban hành. Tuy nhiên, đạo luật này vẫn để lại cho Tổng thống và Quốc hội nhiều quyền hạn can thiệp sâu. Nhưng trên thực tế cho tới nay, chưa từng có đời tổng thống nào sử dụng quyền kiểm soát lực lượng cảnh sát tại D.C. Vậy những động thái hiện nay của Tổng thống Donald Trump được luật pháp quy định như thế nào?
Quyền kích hoạt Vệ binh Quốc gia ở Thủ đô?
Hiến pháp Mỹ quy định Thủ đô là trung tâm quyền lực liên bang, đặt dưới quyền tài phán của Quốc hội. Mặc dù Đạo luật Quyền tự trị trao cho chính quyền địa phương có nhiều quyền hơn, Tổng thống vẫn có quyền điều động Vệ binh Quốc gia tại D.C. Chính quyền của ông Trump trong nhiệm kỳ đầu tiên từng sử dụng quyền này nhằm lập lại trật tự trong các cuộc biểu tình của Phong trào Black Lives Matter (BLM – Vì mạng sống của người da đen) vào năm 2020. Các cuộc biểu tình nổ ra rầm rộ sau cái chết của George Floyd vào tháng 5/2020, khi một người đàn ông da đen bị cảnh sát giết hại ở Minneapolis. Đến ngày 6/1/2021, Vệ binh Quốc gia lại được huy động khi đám đông ủng hộ Tổng thống Trump tràn vào Điện Capitol để phản đối kết quả bầu cử tổng thống của năm đó.
Hiện tại, các động thái điều động Vệ binh Quốc gia của ông Trump ở Washington diễn ra song song với một cuộc chiến pháp lý khác về việc Tổng thống điều động Vệ binh Quốc gia tới Los Angeles bất chấp sự phản đối của Thống đốc bang California Gavin Newsom. Theo quy định, nhằm bảo đảm tính độc lập tương đối của mô hình liên bang, Chính quyền liên bang chỉ được điều động Vệ binh Quốc gia khi có yêu cầu của chính quyền bang. Ở Los Angeles, thẩm quyền của Tổng thống không rõ ràng như ở D.C., nhưng tòa phúc thẩm vẫn chưa can thiệp, trong khi tòa sơ thẩm đang cân nhắc khả năng vi phạm luật liên bang.
Quyền tiếp quản lực lượng cảnh sát?
Điều 740 của Đạo luật Quyền tự trị cho phép Tổng thống tiếp quản Sở Cảnh sát Đô thị D.C. trong vòng 48 giờ, và có thể gia hạn lên tối đa 30 ngày trong tình huống khẩn cấp. Tuy nhiên, đây là lần đầu tiên một Tổng thống Mỹ áp dụng quyền hạn này - bà Monica Hopkins, Giám đốc điều hành Liên đoàn Tự do dân sự Mỹ (ACLU) chi nhánh Washington, cho biết.
Ông Donald Trump viện dẫn một loạt vụ việc nghiêm trọng gần đây, bao gồm vụ sát hại một thực tập sinh 21 tuổi và vụ hành hung một nhân viên DOGE trong một vụ cướp xe bất thành. “Đây là ngày giải phóng ở D.C., và chúng ta sẽ giành lại Thủ đô”, ông tuyên bố.
Trong khi đó, Thị trưởng D.C. Muriel Bowser gọi động thái này là “chưa từng có tiền lệ”. Bà Bowser bác bỏ những lập luận của ông Trump về tình trạng tội phạm ở Thủ đô nước Mỹ là hoàn toàn sai so với thực tế, nhấn mạnh rằng tội phạm bạo lực ở Thủ đô đã giảm xuống mức thấp nhất trong 30 năm, sau khi tăng vào năm 2023. Riêng tội phạm cướp xe giảm khoảng 50% trong năm 2024 và tiếp tục giảm trong năm nay. Tuy nhiên, hơn một nửa số nghi phạm bị bắt là trẻ vị thành niên, và hình thức xử lý với nhóm này đang là vấn đề tranh cãi với chính quyền của ông Trump.
Trước đó, ông Schwalb, Tổng chưởng lý Thủ đô gọi động thái của ông Trump là "chưa từng có tiền lệ, không cần thiết và bất hợp pháp", đồng thời nói rằng các quan chức thành phố "đang xem xét tất cả các lựa chọn và sẽ làm những gì cần thiết để bảo vệ quyền và sự an toàn của người dân".
Nguy cơ tranh chấp pháp lý
Hiện chưa rõ thời gian tiếp quản sẽ kéo dài bao lâu hoặc tác động cụ thể thế nào. Động thái này của ông Trump có thể tiếp tục bị đưa ra tranh chấp tại tòa án.
Về mặt pháp lý, Quốc hội vẫn có quyền đối với ngân sách và các đạo luật của D.C., nhưng để gia tăng quyền lực liên bang, Quốc hội phải hủy bỏ Đạo luật Quyền tự trị - một bước đi khó khả thi vì sẽ gặp sự phản đối mạnh mẽ từ đa số nghị sĩ Dân chủ. Luật này chỉ áp dụng cho Washington D.C., không ảnh hưởng tới các cộng đồng khác ở Mỹ có “quyền tự trị” theo luật bang. Tuy vậy, bà Hopkins cảnh báo rằng động thái tại Thủ đô có thể là phép thử để ông Trump áp dụng chiến thuật tương tự ở những thành phố khác. “Điều này nên khiến mọi người lo ngại”, bà nói, “không chỉ ở Washington”.
Một số thành viên Đảng Dân chủ cho biết họ sẽ đưa ra các dự luật hoặc luật để đối phó tuyên bố của ông Trump và đảo ngược tác động của nó. Trong số đó có nghị sĩ Jamie Raskin nói ông sẽ đưa nghị quyết tìm cách "khôi phục quyền kiểm soát địa phương" cho chính quyền Thủ đô. Còn nghị sĩ Chris Van Hollen, Eleanor Holmes Norton tuyên bố sẽ trình dự luật bãi bỏ quyền kiểm soát cảnh sát Thủ đô của ông Trump. Tuy nhiên những dự luật này sẽ đối mặt với thách thức lớn tại Quốc hội hiện đang do Đảng Cộng hòa kiểm soát.
