Cuộc gặp thượng đỉnh ở Alaska giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin được kỳ vọng sẽ mở ra cơ hội chấm dứt chiến sự Ukraine, nhưng cũng khiến châu Âu và Kiev lo ngại về những nhượng bộ có thể làm thay đổi cục diện địa chính trị.
Mục tiêu duy nhất của ông Trump tại Thượng đỉnh Mỹ - Nga
Cuộc gặp thượng đỉnh được chờ đợi từ lâu và cũng khiến nhiều bên lo ngại sắp diễn ra. Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ gặp nhau tại Alaska vào ngày 15/8.
Cuộc gặp được xem là một thắng lợi cho nhà lãnh đạo Nga, bởi sẽ khó để Ukraine và các nước châu Âu tiếp tục tìm cách làm xấu hình ảnh một nhà lãnh đạo được mời đến thăm Mỹ, dù là tại một khu vực xa xôi nhất của nước này.
Ngoài ra, sự kiện cũng cho thấy Tổng thống Trump dành một mức độ tôn trọng đặc biệt cho ông Putin. Nhiều khả năng ông mong chờ cuộc gặp này hơn là các buổi tiếp xúc với đồng minh châu Âu.
Tổng thống Mỹ Donal Trump phát biểu tại Nhà Trắng. Ảnh: National Sercurity Journal
Dù vậy, Tổng thống Trump vẫn xứng đáng được ghi nhận vì đã nỗ lực ở nơi mà người tiền nhiệm Joe Biden gần như vắng bóng hoàn toàn.
Khi còn là Thượng nghị sĩ, ông Biden từng ủng hộ mở rộng NATO sát biên giới Nga, bất chấp những cảnh báo rõ ràng về phản ứng cứng rắn từ Moscow. Trong vai trò Phó Tổng thống và sau đó là Tổng thống, ông đóng vai trò “người trấn an” của NATO, giúp giảm áp lực để châu Âu tự gánh trách nhiệm phòng thủ.
Khi làm Tổng thống, ông Biden từ chối đàm phán ngay cả khi ông Putin đe dọa sẽ có hành động quân sự. Chính quyền Tổng thống Biden còn bị cáo buộc đã cùng Anh khuyên Kiev không nên đàm phán với Nga ở giai đoạn đầu xung đột dù tầm ảnh hưởng thực sự của lời khuyên này vẫn còn gây tranh cãi.
Những gì xảy ra ở Alaska sẽ không chỉ ở Alaska
Hiện tại cuộc xung đột vẫn chưa có dấu hiệu kết thúc. Quân đội Nga vẫn tiếp tục đà tiến chậm nhưng vững chắc, trong khi Kiev thì mất dần nhân lực, lãnh thổ và đòn bẩy đàm phán. Lực lượng và tham vọng của Moscow đang gia tăng, vì vậy việc chấm dứt chiến sự trở thành điều bắt buộc và đây là lý do cho nỗ lực kiến tạo hòa bình, dù đây là điều không đơn giản. Chính ông Trump cũng phải hạ thấp kỳ vọng, gọi đây là “cuộc gặp thăm dò” và nói: “Chúng tôi sẽ xem các giới hạn là gì, rồi tôi sẽ gọi cho Tổng thống Volodymyr Zelensky và các lãnh đạo châu Âu ngay sau đó”.
Ông Trump nhấn mạnh: “Tôi sẽ nói cho họ biết loại thỏa thuận đó như thế nào và tôi sẽ không tự đưa ra thỏa thuận vì đó không phải việc của tôi”. Một số đồn đoán cho rằng ông Trump có thể rời bàn đàm phán nếu không hài lòng với phản ứng của ông Putin, tương tự cách ông từng làm với Nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un. Tuy nhiên, ông Trump vẫn đặt nhiều kỳ vọng vào thành công của hội nghị thượng đỉnh lần này. Khác với các lãnh đạo châu Âu, ông Trump hỏi thẳng Moscow rằng cần gì để chấm dứt chiến sự: “Tôi nghĩ nếu không phải tôi thì ông Putin sẽ chẳng nói chuyện với ai vào lúc này”.
Tuy nhiên, châu Âu lại phản ứng dữ dội với những tuyên bố của Tổng thống Donald Trump. Còn với Ukraine, cũng dễ hiểu khi Tổng thống Zelensky có lập trường rõ ràng rằng “người Ukraine sẽ không giao đất cho lực lượng chiếm đóng”. Nhưng thực tế, Nga đang kiểm soát 1/5 lãnh thổ Ukraine và Kiev khó có thể giành lại trừ khi Mỹ trực tiếp tham chiến. Các bản đồ phân chia lãnh thổ và kế hoạch hoán đổi đất gần đây đều xa rời tình hình thực tế.
Châu Âu lo ngại ông Trump sẽ “đi đường riêng” trong vấn đề Ukraine
Đại diện cấp cao Ngoại giao và Chính sách An ninh của Liên minh châu Âu, bà Kaja Kallas tuyên bố: “Sự đoàn kết xuyên Đại Tây Dương, tiếp tục hỗ trợ Ukraine và gia tăng sức ép với Nga sẽ chấm dứt chiến sự đồng thời ngăn chặn nguy cơ xung đột mới trong tương lai”. Nhưng sau hơn ba năm xảy ra xung đột, ít ai còn tin những lời hoa mỹ như vậy.
Kiev và nhiều thủ đô châu Âu đã phản ứng gay gắt ngay sau khi ông Trump thông báo về hội nghị thượng đỉnh ở Alaska. 27 nước EU, trừ Hungary đã ra tuyên bố chung trước hội nghị, nhưng họ không có giải pháp thực chất cho cuộc xung đột.
Dù liên tục cảnh báo về “nguy cơ Nga tràn sang châu Âu” nếu chiếm Donbass, NATO và EU vẫn không sẵn sàng bước vào chiến sự. Giờ đây, Kiev đã tiến gần hơn một chút đến vị trí thành viên của NATO so với thời điểm đầu Nga phát động chiến dịch quân sự toàn diện tại Ukraine. Thế nhưng không ai tin rằng NATO sẽ thực sự kết nạp Kiev.
Trên thực tế, hầu như không có quốc gia nào muốn gây hấn với Nga, đó cũng là điều dễ hiểu. Tám thập kỷ sau Thế chiến II, châu Âu vẫn phụ thuộc vào Washington cho mọi bảo đảm an ninh, từ con người đến vũ khí. Điều này buộc họ phải chấp nhận việc ông Trump trở thành người giữ vai trò trung tâm dù họ có muốn hay không.
Trước hội nghị, các lãnh đạo châu Âu thúc giục Mỹ dẫn dắt vấn đề Ukraine, miễn là theo cách của họ. Họ khẳng định “con đường hòa bình không thể được quyết định nếu thiếu Ukraine”, đồng thời tuyên bố mọi giải pháp phải tôn trọng luật pháp quốc tế, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ. Nhưng những lời lẽ này không phù hợp với thực tế chiến trường.
Tổng thống Trump không thể và không nên áp đặt bất cứ kế hoạch nào lên Ukraine, nhưng ông cần khẳng định rằng Mỹ sẽ rút lui khỏi cuộc xung đột, để lại trách nhiệm cho Ukraine và các nước đồng minh châu Âu. Khi không còn Mỹ, liệu châu Âu có sẵn sàng chi tiền, cung cấp tình báo, vũ khí, thậm chí binh lính như đã hứa? Liệu châu Âu có sẵn sàng biến lời nói của họ thành hành động khi không có sự hậu thuẫn của Mỹ?
Điều gì xảy ra tiếp theo với Ukraine?
Phó Tổng thống JD Vance mới đây khẳng định: “Chúng tôi sẽ không tự bỏ tiền ra để viện trợ cho Ukraine nữa. Nếu châu Âu muốn đứng ra mua vũ khí từ các nhà sản xuất Mỹ thì chúng tôi hoàn toàn đồng ý, nhưng chi phí không còn do Mỹ gánh”. Theo đó, ông Trump có thể chấm dứt cả sự tham gia của Mỹ vào cuộc chiến ủy nhiệm mà thực chất Mỹ đang là bên tham chiến.
Đây là chính sách đầy rủi ro, nhất là khi đối đầu một cường quốc hạt nhân. Nếu ông Putin cảm thấy mình đang thua, nguy cơ leo thang kể cả chiến tranh hạt nhân có thể sẽ xảy ra.
Cùng lúc đó, ông Trump cần tận dụng hội nghị thượng đỉnh để khởi động quá trình khôi phục quan hệ ngoại giao và kinh tế Mỹ - Nga. Điều này, dễ hiểu, là điều Moscow mong muốn. Nhưng Washington cũng nên coi đây là lợi ích của mình. Thậm chí, các trợ lý của ông Trump còn gợi mở khả năng một chuyến thăm trở lại Nga.
Cuộc chiến ủy nhiệm của Mỹ đã khiến Moscow trở nên đối kháng trên trường quốc tế. Mối lo ngại lớn nhất có lẽ là việc Nga hỗ trợ Triều Tiên, bao gồm cả khả năng cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho chương trình tên lửa và hạt nhân của Bình Nhưỡng – những chương trình nhắm trực tiếp vào Mỹ. Chính sách của chính quyền ông Biden cũng đã vô tình đẩy Nga xích lại gần hơn với Trung Quốc.
Trên thực tế, khó có khả năng Moscow sẽ từ bỏ hoàn toàn các mối quan hệ này. Tuy nhiên, với thời gian và nỗ lực, Washington có thể kéo Nga nghiêng trở lại một phần về phía phương Tây. Nỗ lực này là cần thiết sau thất bại của chính sách cô lập Nga.
Tổng thống Zelensky từng khẳng định: “Người dân Ukraine xứng đáng được sống trong hòa bình”. Tuy nhiên, thực tế là cuộc chiến đã xảy ra và vẫn đang tiếp diễn. Washington cần đóng vai trò dẫn dắt trong việc chấm dứt xung đột và giải quyết mớ hỗn độn địa chính trị mà chính họ cũng góp phần tạo ra. Vì những nỗ lực này, ông Trump xứng đáng được ghi nhận. Giờ đây, trách nhiệm của ông là biến cam kết thành hành động.
