Súng trường kiểu AR-15 mà Crooks dùng khi ám sát hụt ông Trump được gọi là "mẫu súng quốc dân" ở Mỹ, nổi tiếng về mức độ nguy hiểm khi rơi vào tay kẻ xấu.
Ít nhất 8 tiếng súng vang lên chỉ vài phút sau khi cựu tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu trên sân khấu vận động tranh cử ở hạt Butler, bang Pennsylvania, chiều 13/7 (sáng 14/7 giờ Hà Nội). Một viên đạn trong số đó đã xuyên qua vành tai phải của Trump, khiến ông chảy nhiều máu.
Cựu tổng thống Mỹ chỉ bị thương nhẹ, song những viên đạn khác đã khiến một khán giả thiệt mạng và hai người bị thương nặng.
Vũ khí được nghi phạm Thomas Matthew Crooks, 20 tuổi, sử dụng là khẩu súng trường kiểu AR-15 mà bố của anh ta mua hợp pháp. Crooks đã mang theo khẩu súng này trèo lên mái tòa nhà cách nơi ông Trump phát biểu khoảng 120 mét rồi nổ súng trước khi mật vụ kịp phát hiện và tiêu diệt anh ta.
Súng trường kiểu AR-15 là một trong những mẫu súng phổ biến và dễ nhận biết nhất ở Mỹ, thậm chí còn được gọi là "vũ khí quốc dân" do được dùng quá rộng rãi. Đây là súng trường dân sự, thuộc danh mục "súng trường thể thao hiện đại", được thiết kế để sử dụng trong thi đấu hay săn bắn.
Chữ AR là viết tắt của "súng trường ArmaLite" (ArmaLite Rifle), đặt theo tên của công ty đầu tiên phát triển loại súng này hồi những năm 1950. ArmaLite sau đó bán thiết kế súng cho hãng vũ khí Colt vào năm 1959. Hãng này đã phát triển nó thành súng trường tự động M-16 để trang bị cho quân đội Mỹ.
M-16 bắt đầu xuất hiện trên chiến trường vào thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Nó ban đầu không được sử dụng phổ biến do hay bị kẹt đạn, song đã trở thành vũ khí tiêu chuẩn của quân đội Mỹ sau khi được nâng cấp lên phiên bản M16A1.
Sau năm 1975, hãng Colt bắt đầu quảng bá phiên bản dân sự bán tự động của mẫu súng trường này cho những người đam mê súng ở Mỹ. Sau khi bằng sáng chế của Colt với AR-15 hết hạn vào năm 1977, các nhà sản xuất vũ khí Mỹ khác như Remington, Smith & Wesson và Ruger đã phát triển các phiên bản của riêng họ.
Dù sản phẩm của các công ty này có tên khác nhau, chúng vẫn thường được gọi chung là súng trường kiểu AR-15. Đây là loại súng trường bán tự động hạng nhẹ, nổi tiếng vì có độ chính xác cao, dễ sử dụng và độ chế tùy theo sở thích của người dùng.
AR-15 thường sử đạn 5,56 mm, với tầm bắn hiệu quả khoảng 450-750 mét. Do là súng trường dân sự bán tự động, AR-15 chỉ có thể bắn phát một, không có chế độ liên thanh như súng quân dụng.
Dù vậy, "mẫu súng quốc dân" này vẫn có tốc độ nhả đạn rất nhanh, đặc biệt là khi được độ báng liên thanh, loại phụ kiện cho phép tăng tốc độ khai hỏa lên nhiều lần, chỉ kém súng quân dụng một chút.
AR-15 sử dụng băng đạn tiêu chuẩn 30 viên, nhưng có thể gắn các loại hộp tiếp đạn tùy chỉnh chứa nhiều đạn hơn, tăng đáng kể khả năng sát thương. Đạn 5,56 mm của súng AR-15 có sức xuyên lớn, có thể gây thương tích nặng nề và tử vong cho nạn nhân chỉ với một viên trúng đích.
Súng trường kiểu AR-15 bày bán tại Pennsylvania hồi năm 2017. Ảnh: Reuters
Tốc độ bay của đạn là nguyên nhân khiến nó trở nên cực kỳ nguy hiểm. Sơ tốc đầu nòng của viên đạn bắn ra từ súng trường kiểu AR-15 có thể lên tới hơn 3.500 km/h, tạo ra sức xuyên lớn khi đi vào cơ thể nạn nhân.
Khi chạm vào xương, đầu đạn có thể vỡ ra thành nhiều mảnh, gây thương tích nghiêm trọng hơn và mất máu nhiều, dẫn đến tử vong. Hiệp hội Súng trường Quốc gia Mỹ (NRA) gọi đây là "mẫu súng trường mạnh nhất" tại nước này.
Súng trường kiểu AR-15 được cấp phép cho người dân sử dụng tại nhiều bang ở Mỹ và hiện là mẫu súng trường bán chạy nhất tại nước này. Nó trở nên phổ biến hơn hẳn từ đầu những năm 2000, khi người dân Mỹ quan tâm hơn tới nhu cầu sở hữu vũ khí tự vệ sau vụ khủng bố ngày 11/9/2001. Sự quan tâm đối với AR-15 tiếp tục gia tăng sau khi lệnh cấm bán súng trường bán tự động cấp liên bang hết hiệu lực vào năm 2004.
Một số báo cáo ước tính cứ 20 công dân Mỹ thì có một người sở hữu súng trường kiểu AR-15, theo BBC. Dữ liệu do Đại học Georgetown tổng hợp năm 2021 cho thấy khoảng 24,6 triệu người Mỹ có súng trường kiểu AR-15.
Theo báo cáo điều tra do Ủy ban Giám sát Hạ viện Mỹ công bố năm 2022, 5 hãng vũ khí lớn ở nước này, gồm Daniel Defense, Bushmaster, Sig Sauer, Smith & Wessonvà Sturm, Ruger & Co, đã kiếm được một tỷ USD trong 10 năm qua chỉ riêng từ việc bán súng trường kiểu AR-15.
Một lý do khác khiến AR-15 trở nên phổ biến là vì dễ độ chế. Một số chuyên gia mô tả mẫu súng này không khác gì một bộ Lego nhờ có thiết kế dạng module. "Hầu như mọi đặc tính của nó đều có thể được chỉnh sửa trong một mức nhất định", Danny Michael, quản lý bảo tàng Cody Firearms, cho biết.
Một số thông tin cho hay Crooks đã độ báng liên thanh cho khẩu AR-15 dùng để bắn ông Trump. Đây có thể là lý do nghi phạm này có thể bắn liên tục 5 viên đạn trong thời gian rất ngắn, trước khi bị mật vụ Mỹ vô hiệu hóa. Giới chức Mỹ chưa bình luận về thông tin này.
Tuy được quảng cáo là vũ khí sử dụng cho mục đích thể thao hoặc săn bắn, súng trường kiểu AR-15 lại là lựa chọn hàng đầu của những kẻ xả súng ở Mỹ. Theo Washington Post, AR-15 đã được sử dụng trong 10/17 vụ xả súng ở Mỹ trong giai đoạn 2012-2022. Gần nhất, một người đàn ông 40 tuổi đã dùng loại súng này để sát hại 18 người tại bang Maine vào tháng 10/2023.
Người bán hàng cầm khẩu súng trường kiểu AR-15 tại bang Ohio năm 2016. Ảnh: Reuters
Steve Lindley, quản lý thuộc một tổ chức phòng chống bạo lực súng đạn ở Mỹ, cho biết AR-15 thường được những kẻ xả súng sử dụng bởi loại vũ khí này "không cần nhắm bắn, chỉ cần chĩa vào đám đông và bóp cò".
Vì lý do này, AR-15 đã trở thành biểu tượng trong các tranh cãi về quyền sở hữu súng ở Mỹ. Đảng Dân chủ đã nhiều lần nỗ lực tìm cách cấm loại súng trên, song vấp phải phản đối của đảng Cộng hòa.
Một số nghị sĩ Cộng hòa năm ngoái đã đeo ghim có hình súng AR-15 trên áo. Andrew Clyde, nhà lập pháp tới từ bang Georgia và sở hữu một cửa hàng súng, cho biết ông đã phát những chiếc ghim cho đồng nghiệp "để nhắc nhở mọi người về Tu chính án thứ hai của Hiến pháp Mỹ về quyền sở hữu súng đạn và tầm quan trọng của việc bảo vệ quyền đó".
Không chỉ giới chính trị gia mà dư luận Mỹ cũng đang mâu thuẫn về vấn đề này. Các cuộc thăm dò ý kiến những năm qua cho thấy tỷ lệ ủng hộ việc cấm các loại súng như AR-15 ở mức gần như 50-50. Một số kết quả khảo sát gần đây cho thấy tỷ lệ ủng hộ lệnh cấm đã giảm nhẹ.
Hiện chưa rõ vụ ám sát hụt ông Trump sẽ tác động thế nào tới quan điểm của các thành viên đảng Cộng hòa về quyền sở hữu súng đạn, đặc biệt là súng trường kiểu AR-15.
