Theo như sự bất đồng về chiến lược giữa Berlin - Paris và khủng hoảng chính trị tại Pháp khiến tương lai của “một trong những dự án quốc phòng quan trọng nhất của châu Âu” bị đe dọa hơn bao giờ hết, sau tám năm căng thẳng giữa hai ông lớn trong ngành hàng không Dassault - Airbus,sau tham vọng “tự chủ chiến lược”, giảm phụ thuộc vào đồng minh Mỹ, “chiến đấu cơ tương lai” châu Âu SCAF/FCAS vẫn nằm trên giấy tờ.
Mô hình chiến đấu cơ tương lai SCAF, dự án hợp tác giữa Pháp, Đức và Tây Ban Nha. © Wikimedia Commons
SCAF (Système de combat aérien du futur, Hệ thống Không Chiến Tương lai), còn được gọi là “máy bay chiến đấu tương lai”, được Berlin và Paris khởi động vào năm 2017, sau đó có thêm Madrid tham gia, cùng với ba nhà điều phối : Dassault Aviation, Airbus và Indra. Mục tiêu của dự án là đến năm 2040, trang bị cho ba nước Đức, Pháp, Tây Ban Nha một máy bay chiến đấu thế hệ thứ sáu để dần thay thế Rafale của Dassault Aviation và Eurofighter do Airbus Defence and Space chế tạo một phần.
Dự án SCAF là gì ?
Trả lời trang 20 minutes, chuyên gia về vũ khí và công nghiệp quốc phòng Léo Péria-Peigné, Viện Quan hệ Quốc tế Pháp - IFRI, giải thích “dự án SCAF dựa trên ba trụ cột : máy bay chiến đấu thế hệ mới [NGF], drone và đám mây chiến đấu”. Đó không chỉ đơn thuần là một chiến đấu cơ mà là một “hệ thống của các hệ thống”, trong đó trung tâm là chiến đấu cơ đa năng kết hợp với một đội drone và có thể tương tác với các thiết bị khác “khi thực hiện nhiệm vụ tầm xa, tất cả được điều phối bởi một “đám mây chiến đấu” - phần mềm dùng chung - cho phép tất cả các bên phối hợp với nhau”.
Mỗi nhà công nghiệp quốc phòng phụ trách một trụ cột : Airbus phụ trách “đám mây chiến đấu”, với Thales và Indra là các đối tác chính ; Dassault Aviation dẫn đầu trụ cột chiến đấu cơ thế hệ mới NGF, với các công ty con của Airbus tại Đức và Tây Ban Nha làm nhà thầu phụ. Dự án có tổng trị giá lên tới hàng trăm tỉ euro, trong đó 1/3 là do ba nước đối tác tài trợ.
Mâu thuẫn từ cả ba cấp độ của dự án
Tại sao dự án lại gặp khó khăn trong việc triển khai ? Chuyên gia Léo Péria-Peigné giải thích :
Trong kiểu dự án như này, có ba cấp độ : cấp độ chính trị - được coi là đầu não; cấp độ quân sự - thân thể; và cấp độ công nghiệp - chân tay. Tuy nhiên, vấn đề đã khá phức tạp về mặt quân sự, vì quân đội Pháp và Đức không hẳn có cùng học thuyết hoặc nhu cầu… Pháp không chỉ muốn một chiến đấu cơ đơn thuần mà còn muốn có thể hạ cánh trên tàu sân bay và mang theo vũ khí hạt nhân, điều mà cả Tây Ban Nha lẫn Đức đều không quan tâm.
Bộ trưởng Quốc phòng Đức Boris Pistorius gần đây đã kêu gọi “đặt lợi ích quốc gia xuống hàng thứ yếu” để có thể hoàn thành được mô hình mẫu theo dự kiến.
Tình hình còn khó khăn hơn ở cấp độ công nghiệp. Hai tập đoàn Airbus và Dassault vốn đã không “ưa nhau” nhưng phải hợp tác vì lợi ích chung. Tuy nhiên, mâu thuẫn nảy sinh, Dassault “bắt đầu gây khó chịu cho các đối tác khác” khi đòi hỏi quyền “lãnh đạo” hoàn toàn trụ cột chiến đấu cơ thế hệ mới NGF.
Giải thích cho yêu cầu này, tổng giám đốc Eric Trappier chỉ trích một “tổ chức phức tạp”, “người ta đồng ý cho Dassault điều hành nhưng mọi quyết định là phải được cả ba bên (cùng với Airbus à Indra) đưa ra” trong khi “Airbus nắm giữ khối lượng công việc gấp đôi”, Dassault “không có quyền chọn nhà thầu phụ”. Chuyên gia Léo Péria-Peigné giải thích Dassault Aviation “tự cho mình là đơn vị duy nhất có năng lực về chiến đấu cơ. Tuy nhiên, riêng trụ cột này đã chiếm 60 đến 80% toàn bộ dự án. Do đó, Đức và Tây Ban Nha phản pháo rằng việc đó là không thể, khi mà Pháp đóng góp giống họ, tức là 33% dự án”.
Nói một cách khác, theo nhận định của nhà nghiên cứu Paul Maurice, Viện Quan hệ Quốc tế Pháp, với báo Le Monde, “Dassault muốn điều hành dự án đáp ứng với những nhu cầu của Pháp nhưng lại được các nước khác tài trợ. Nếu Đức tài trợ dự án thì sẽ phải tham gia” trong khi vào đầu năm 2025, Berlin cam kết tiến hành một chương trình tái vũ trang có quy mô lớn mà các nhà công nghiệp quốc phòng Đức hy vọng sẽ được hưởng lợi.
Ngoài ra, tập đoàn Pháp còn lo ngại “gánh nặng hành chính Đức”. Jacob Ross, chuyên gia về quan hệ Pháp-Đức tại Hội đồng Đức về Quan hệ Quốc tế (DGAP) lưu ý : “Hạ Viện Đức có chủ quyền, khó đoán định về các dự án quốc phòng, và các dân biểu ít quan tâm đến hiệu quả của dự án hơn là lợi ích kinh tế cho khu vực cử tri của họ”.
Dự án chết yểu ?
Trong phiên điều trần trước Ủy ban Tài chính Hạ Viện Pháp ngày 24/09, tổng giám đốc Eric Trappier dọa nếu các đối tác Đức, Tây Ban Nha không chấp nhận để Dassautl điều hành trụ cột chiến đấu cơ thế hệ mới, “chúng tôi (Dassault) biết cách tự làm”. Ngay sau đó, Đức liên tục dọa rời khỏi dự án chung, thậm chí là mời Tây Ban Nha và Anh Quốc phát triển dự án riêng.
Có thể thấy những căng thẳng và bất đồng qua phát biểu của thủ tướng Đức Friedrich Merz trong chuyến công du Madrid ngày 18/09 rằng “tình hình hiện tại không khả quan”, các bên tham gia “không đạt được tiến triển nào trong dự án này”. Nghị sĩ Christoph Schmid thuộc đảng Xã Hội-Dân Chủ, thành viên Ủy ban Quốc phòng của Quốc hội Liên bang Đức (Bundestag), phát biểu với nhật báo Le Monde là “không thấy thảm họa nếu họ (Airbus, Dassault) chia tay ngay bây giờ” bởi vì “để bước vào giai đoạn 2 và tiêu tiền mà không giải quyết được các xung đột thì còn tồi tệ hơn”. Quyết định bước vào Giai đoạn 2 phải được đưa ra trước cuối năm 2025, nếu không sẽ bị trễ thời hạn hoàn thành dự án vào năm 2040.
Cuộc khủng hoảng chính trị tại Pháp sau khi chính phủ thứ ba phải từ chức trong vòng hơn một năm càng khiến tương lai của dự án thêm âm u. Cuộc họp cấp bộ trưởng Quốc Phòng giữa các nước liên quan dự kiến diễn ra tháng 10 nhưng Pháp vẫn chưa có bộ trưởng Quân Lực. Theo nhật báo Les Echos, để thuyết phục cựu bộ trưởng Kinh Tế Pháp Bruno Le Maire trở lại chính phủ và giữ chức bộ trưởng Quân Lực, đích thân tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã gọi điện và nhắc đến dự án SCAF và củng cố mối quan hệ Pháp-Đức. Nhưng chính việc ông Le Maire trở lại, sau khi tuyên bố rời chính trường, đã khiến nội các mới của Pháp chỉ tồn tại hơn 14 tiếng.
Lãnh đạo đảng cực tả Nước Pháp Bất Khuất Jean-Luc Mélenchon và lãnh đạo đảng cựu hữu Debout la France Nicolas Dupont-Aignan đề cao “tự chủ quốc gia” hơn là “phòng thủ chung” châu Âu và không tin vào đối tác Berlin hay Bruxelles. Dân biểu Đức Christoph Schmid, thuộc đảng Xã Hội-Dân Chủ, cho rằng “việc có nhiều mẫu máy bay ở châu Âu có lẽ hợp lý hơn. Không quân Pháp có nhu cầu khác với Không quân Đức, nơi mà khả năng răn đe được chiến đấu cơ Mỹ F-35 bảo đảm”.
Cuối cùng, tập đoàn Pháp Dassault Aviation muốn bảo vệ vai trò chiến lược bởi vì chiến đấu cơ Rafale mang lại cho Pháp chủ quyền trong răn đe hạt nhân. Tuy nhiên, Rafale thế hệ thứ tư đang bị lạc hậu hơn so với chiến đấu cơ F-35 thế hệ năm của Mỹ. Dassault, cũng như Pháp, không có đủ tiềm lực tài chính để tự phát triển SCAF. Và nếu dự án SCAF không thành công, các tập đoàn Mỹ sẽ được hưởng lợi từ các hợp đồng ở châu Âu. Tuy nhiên, theo dự đoán của chuyên gia Jacob Ross, Dassault “đang tính cho giai đoạn hậu 2027, cho một tương lai mà quốc phòng châu Âu sẽ bớt quan trọng hơn chủ quyền quốc gia”.
Từ những tính toán, bất đồng khó dung hòa này, “tương lai của dự án vẫn chưa chắc chắn”, theo thừa nhận của một nguồn tin chính phủ Đức, cho dù các bên vẫn còn thời gian đến cuối năm 2025 để ra quyết định.
