Theo như Tổng thống Mỹ Donald Trump mới đây lại phản ứng bằng cách đe dọa sẽ áp đặt thêm thuế quan 100% đối với hàng hóa Trung Quốc và áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với các phần mềm quan trọng, khiến Bộ Thương mại Trung Quốc lại công bố một tài liệu có tên "Thông báo số 62 năm 2025". Trong khi đó nước này lại nói thêm Mỹ đã "cố tình gây ra sự hiểu lầm và hoảng loạn không cần thiết" về các hạn chế đất hiếm.
Đó không chỉ là một công văn hành chính đơn thuần. Văn bản này đã làm rung chuyển thỏa thuận đình chiến thuế quan mong manh với Hoa Kỳ.
Thông báo nêu chi tiết các hạn chế mới toàn diện đối với xuất khẩu đất hiếm, một động thái thắt chặt quyền kiểm soát của Bắc Kinh đối với nguồn cung khoáng sản quan trọng toàn cầu - và nhắc nhở Tổng thống Mỹ Donald Trump về mức độ ảnh hưởng của Trung Quốc trong cuộc thương chiến.
Trung Quốc gần như độc quyền trong việc chế biến đất hiếm - nguyên liệu thiết yếu cho việc sản xuất nhiều thứ, từ điện thoại thông minh đến máy bay chiến đấu.
Theo quy định mới, các công ty nước ngoài hiện cần sự chấp thuận của chính phủ Trung Quốc mới được phép xuất khẩu các sản phẩm dù chỉ chứa một lượng nhỏ đất hiếm, đồng thời phải khai báo mục đích sử dụng.
Tổng thống Mỹ Donald Trump phản ứng lại bằng cách đe dọa sẽ áp đặt thêm thuế quan 100% đối với hàng hóa Trung Quốc và áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với các phần mềm quan trọng.
"Đây là cuộc chiến giữa Trung Quốc và thế giới. Họ đã chĩa bazooka vào chuỗi cung ứng và nền tảng công nghiệp của toàn bộ thế giới tự do và chúng tôi sẽ không chấp nhận điều đó," Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent phát biểu.
Hôm 16/10, Trung Quốc nói Mỹ đã "cố tình gây ra sự hiểu lầm và hoảng loạn không cần thiết" về các hạn chế đất hiếm.
"Miễn là các đơn xin cấp phép xuất khẩu tuân thủ và dành cho mục đích dân sự thì sẽ được chấp thuận," một người phát ngôn của Bộ Thương mại Trung Quốc cho hay.
Tuần này, hai nền kinh tế lớn nhất thế giới cũng áp dụng mức phí cảng mới đối với tàu của nhau.
Cuộc chiến lần này bùng nổ đã chấm dứt nhiều tháng tương đối yên bình sau khi các quan chức hàng đầu của Mỹ và Trung Quốc đạt được thỏa thuận đình chiến vào tháng Năm.
Cuối tháng này, ông Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình dự kiến sẽ gặp nhau và các chuyên gia đã nói với BBC rằng các hạn chế về đất hiếm sẽ mang lại cho Trung Quốc lợi thế.
Giảng viên kinh doanh quốc tế Naoise McDonagh từ Đại học Edith Cowan của Úc nhận định các biện pháp kiểm soát mới của Trung Quốc chắc chắn sẽ "gây sốc hệ thống" vì nhắm vào các điểm yếu trong chuỗi cung ứng của Mỹ.
Ông nói thêm: "Thời điểm này thực sự đã làm đảo lộn tiến độ đàm phán mà người Mỹ mong muốn".
Khoáng sản chất hiếm đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc sản xuất máy bay chiến đấu như F-35
Khoáng sản đất hiếm rất cần thiết cho việc sản xuất một loạt các công nghệ như tấm pin mặt trời, ô tô điện và thiết bị quân sự.
Chẳng hạn, ước tính một máy bay chiến đấu F-35 cần hơn 400kg đất hiếm cho lớp phủ tàng hình, động cơ, radar và các bộ phận khác.
Natasha Jha Bhaskar từ công ty tư vấn Newland Global Group cho hay xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc cũng chiếm khoảng 70% nguồn cung kim loại của thế giới được sử dụng cho nam châm trong động cơ xe điện.
Nhà nghiên cứu khoáng sản quan trọng Marina Zhang từ Đại học Công nghệ Sydney bình luận Bắc Kinh đã nỗ lực để giành được vị thế thống trị về năng lực chế biến đất hiếm toàn cầu.
Bà nói thêm rằng Trung Quốc đã phát triển một nguồn nhân lực dồi dào trong lĩnh vực này, còn mạng lưới nghiên cứu và phát triển của họ thì đã đi trước các đối thủ cạnh tranh nhiều năm.
Mặc dù Mỹ và các nước khác đang đầu tư mạnh mẽ để phát triển các nguồn cung cấp đất hiếm thay thế cho Trung Quốc, nhưng họ vẫn còn một chặng đường dài để đạt được mục tiêu đó.
Với trữ lượng đất hiếm dồi dào, Úc được đánh giá là một đối thủ tiềm năng của Trung Quốc. Tuy nhiên, bà Zhang đánh gi cơ sở hạ tầng sản xuất của Úc vẫn còn kém phát triển, khiến việc chế biến đất hiếm tương đối tốn kém.
"Ngay cả khi Mỹ và tất cả các đồng minh đưa việc chế biến đất hiếm thành một dự án quốc gia, tôi cho rằng sẽ mất ít nhất 5 năm nữa mới có thể bắt kịp Trung Quốc."
Các hạn chế mới mở rộng thêm các biện pháp mà Bắc Kinh đã công bố hồi tháng Tư, vốn đã gây ra cuộc khủng hoảng nguồn cung toàn cầu, trước khi một loạt các thỏa thuận với châu Âu và Mỹ được ký kết, giúp giảm bớt tình trạng thiếu hụt.
Số liệu chính thức mới nhất từ Trung Quốc cho thấy xuất khẩu các khoáng sản quan trọng đã giảm hơn 30% trong tháng Chín so với cùng kỳ năm ngoái.
Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng nền kinh tế Trung Quốc khó có thể bị ảnh hưởng do sự sụt giảm xuất khẩu mặt hàng này.
Giáo sư Sophia Kalantzakos từ Đại học New York cho hay đất hiếm chỉ chiếm một phần rất nhỏ trong nền kinh tế trị giá 18.700 tỷ đô la mỗi năm của Trung Quốc.
Một số ước tính cho thấy giá trị xuất khẩu đất hiếm chỉ chiếm chưa đến 0,1% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) hàng năm của Trung Quốc.
Bà nói rằng mặc dù giá trị kinh tế của đất hiếm đối với Trung Quốc có thể nhỏ, nhưng giá trị chiến lược lại "rất lớn", vì nguyên liệu này mang lại cho Bắc Kinh nhiều đòn bẩy hơn trong các cuộc đàm phán với Mỹ.
Mặc dù cáo buộc Trung Quốc "phản bội", Bộ trưởng Bessent vẫn để ngỏ khả năng đàm phán.
"Tôi tin rằng Trung Quốc sẵn sàng thảo luận và tôi lạc quan rằng điều này có thể xuống thang," ông nói. Trong cuộc gặp với giám đốc điều hành tập đoàn đầu tư Blackstone của Mỹ, Stephen Schwarzman, vào hôm 16/10, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị cũng nhấn mạnh sự cần thiết của các cuộc đàm phán.
"Hai bên nên tham gia vào giao tiếp hiệu quả, giải quyết thỏa đáng các bất đồng và thúc đẩy sự phát triển ổn định, lành mạnh và bền vững của quan hệ Trung-Mỹ," Bộ Ngoại giao Trung Quốc trích lời phát biểu của ông Vương.
Những gì Trung Quốc đã làm gần đây là "chuẩn bị chu đáo" trước các cuộc đàm phán thương mại với Mỹ, Giáo sư Kalantzakos nhận định.
Bà Bhaskar cho biết, bằng cách hạn chế xuất khẩu đất hiếm, Bắc Kinh đã tìm thấy "đòn bẩy tức thời tốt nhất" để gây áp lực buộc Washington phải đạt được một thỏa thuận có lợi.
Các quan chức cấp cao của Mỹ là Scott Bessent (trái) và Jamieson Greer nói Trung Quốc "không đáng tin cậy"
Giáo xư Jiao Yang từ Đại học Quản lý Singapore tin rằng mặc dù Bắc Kinh nắm giữ lợi thế trong ngắn hạn, Washington vẫn có một số lựa chọn chiến lược.
Giáo sư Jiao cho hay Mỹ có thể đề nghị giảm thuế quan, điều có thể hấp dẫn Bắc Kinh vì chiến tranh thương mại đã tác động nặng nề đến các nhà sản xuất của nước này.
Nền kinh tế Trung Quốc phụ thuộc vào thu nhập từ hàng hóa sản xuất và xuất khẩu. Các số liệu chính thức mới nhất cho thấy xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ đã giảm 27% so với một năm trước.
Giáo sư McDonagh nói rằng Washington cũng có thể đe dọa áp đặt thêm các hạn chế thương mại lên Trung Quốc để cản trở nỗ lực phát triển lĩnh vực công nghệ của nước này.
Chẳng hạn, Nhà Trắng đã nhắm vào nhu cầu chất bán dẫn cao cấp của Trung Quốc bằng cách chặn việc mua các chip tiên tiến nhất của Nvidia.
Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng điều đó có thể chỉ có ít tác động.
Giáo sư McDonagh cho hay các biện pháp nhắm vào ngành công nghệ của Bắc Kinh có thể làm chậm tốc độ tăng trưởng của Trung Quốc nhưng sẽ không "ngăn chặn hoàn toàn" nền kinh tế này.
Ông nói thêm rằng, với chiến lược kinh tế gần đây, Trung Quốc đã cho thấy họ sẵn sàng chấp nhận khó khăn để đạt được các mục tiêu dài hạn.
"Trung Quốc có thể tiếp tục ngay cả khi chi phí tăng cao hơn nhiều do các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Mỹ.
"Nhưng nếu Trung Quốc cắt đứt nguồn cung cấp đất hiếm, điều đó thực sự có thể ngăn chặn ngành công nghiệp của tất cả các nước. Đó là sự khác biệt lớn."
