Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đã chọn gã khổng lồ Boeing để chế tạo máy bay chiến đấu thế hệ 6, chứ không phải Lockheed Martin. Câu hỏi đặt ra là liệu F-47 có tránh được vết xe đổ của F-35 và không trở thành một dự án lãng phí nghìn tỷ USD khác?
Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 21/3 đã trao hợp đồng cho Boeing để chế tạo máy bay chiến đấu thế hệ 6 của Không quân Mỹ. Chương trình thuộc dự án Làm chủ bầu trời thế hệ mới (NGAD). Tiêm kích mới có tên là F-47 và sẽ dần thay thế máy bay chiến đấu tàng hình F-22 đã hoạt động hơn 20 năm.
Câu hỏi đặt ra là liệu F-47 có trở thành một dự án lãng phí nghìn tỷ USD khác của Mỹ hay không? Yếu tố nào có thể đảm bảo F-47 sẽ không đi vào vết xe đổ của F-35, chương trình vũ khí tốn kém nhất của Mỹ từ trước đến nay?
Hình ảnh máy bay chiến đấu thế hệ sáu F-47 của Mỹ được Tổng thống Trump công bố hôm 21/3. Ảnh: KT.
Sai lầm của Mỹ trong chương trình F-35
Sau nhiều năm, Không quân Mỹ đã rút ra bài học từ quá trình phát triển F-35 để không lặp lại vơi chương trình máy bay chiến đáu thế hệ 6.
Ngoài thất bại tài chính, sai lầm lớn nhất là chính phủ Mỹ trong chương trình F-35 là không có quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến việc phát triển máy bay chiến đấu thế hệ thứ 5. Điều này đã trao cho nhà sản xuất Lockheed Martin quyền kiểm soát gần như tất cả các khía cạnh trong vòng đời của máy bay.
Một vấn đề lớn khác là cách tiếp cận “đồng thời”, trong đó khâu sản xuất máy bay F-35 đã bắt đầu ngay từ khi thiết kế còn chưa phải là phiên bản tối ưu. Điều này đã dẫn đến việc phải chỉnh sửa thiết kế vô vùng tốn kém và tốn thời gian với những chiếc máy bay đã được sản xuất.
Ông Frank Kendal, cựu Bộ trưởng Không quân Mỹ, gọi việc sản xuất F-35 trước khi chốt phương án thiết kế cuối cùng là “sai lầm trong mua sắm”.
“Việc đưa F-35 vào sản xuất trước khi tiến hành chuyến bay thử nghiệm đầu tiên là một sai lầm trong mua sắm. Đó là điều đáng lẽ ra không nên làm, nhưng chúng ta đã làm vậy”, ông Kendal nói.
Do đưa vào sản xuất quá sớm, một số vấn đề nghiêm trọng với chiếc máy bay chỉ được phát hiện sau khi chúng đã được giao cho quân đội.
Năm 2012, Lầu Năm Góc đã có 9 máy bay được sản xuất mà chưa qua thử nghiệm dù thực tế đến tháng 5 cùng năm, F-35 mới hoàn thành chuyến bay thử ban đêm đầu tiên. Khi đó, 9 chiếc máy bay này mới chỉ được thử nghiệm 20%.
Phá vỡ “độc quyền vĩnh viễn” của nhà sản xuất
Gần đây, một số đồng minh lo ngại việc chính phủ Mỹ có thể kích hoạt “công tắc ẩn” trên F-35 để vô hiệu hóa những chiếc máy bay này, khiến chúng không thể hoạt động.
Cả Lầu Năm Góc và nhà sản xuất Lockheed Martin đều đã chính thức lên tiếng khẳng định không có “công tắc ẩn” nào như vậy.
Thực tế, chính phủ Mỹ không có quyền với dữ liệu kỹ thuật của F-35 để có thể kích hoạt “công tắc ẩn” như đồn đoán.
Khi nhậm chức Bộ trưởng Không quân Mỹ năm 2021, ông Kendal từng chỉ ra rằng “độc quyền vĩnh viễn” được trao cho nhà sản xuất là một sai lầm trong quá trình phát triển máy bay chiến đấu thế hệ thứ 5, một trong những chương trình phát triển vũ khí đắt đỏ nhất trên thế giới. “Độc quyền vĩnh viễn” cho phép nhà sản xuất xuất kiểm soát toàn bộ vòng đời của chương trình.
Bài học lớn nhất từ chương trình F-35 là Lầu Năm Góc đã không đưa ra điều khoản yêu cầu chuyển nhượng quyền sở hữu trí tuệ từ Lockheed Martin khi hợp đồng được ký kết vào năm 2001. Điều này phép nhà thầu chịu trách nhiệm bảo trì thiết bị trong cả vòng đời của chương trình, từ đó làm hạn chế sự cạnh tranh và sáng tạo trong suốt những năm qua.
Những người chỉ trích chương trình F-35 cũng cho rằng “độc quyền vĩnh viễn” không khuyến khích nhà sản xuất thiết kế những vũ khí đơn giản và dễ bảo trì, vì mô hình kinh doanh của họ chủ yếu xoay quanh các hợp đồng bảo trì.
“Chúng tôi sẽ không làm như vậy với NGAD. Chúng tôi sẽ đảm bảo rằng chính phủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ mà mình cần, đảm bảo rằng thiết kế của chúng tôi sẽ có tính mô-đun với các hệ thống mở, để trong tương lai có thể mời các nhà cung cấp mới tham gia… và chúng tôi sẽ có sự kiểm soát chặt chẽ hơn đối với chương trình này so với những chương trình hiện tại”, ông Kendal cho biết.
Không quân Mỹ (USAF) không thể thu thập dữ liệu kỹ thuật của F-35 để bảo trì vì chính phủ không có quyền dữ liệu của chiến đấu cơ này. Chính phủ Mỹ không được phép chuyển giao các dữ liệu này cho các doanh nghiệp khác, điều đó có nghĩa là chỉ Lockheed Martin mới có thể tham gia đấu thầu các hợp đồng bảo trì đắt đỏ của F-35.
Vì những lý do này, dù F-22 có giá mỗi chiếc cao hơn, nhưng F-35 vẫn là một trong những chương trình mua sắm tốn kém nhất của Lầu Năm Góc, với tổng giá trị ước tính lên tới 379,4 tỷ USD cho hơn 2.400 máy bay. Trong vòng 50 năm tới, Lầu Năm Góc sẽ chi đến 1.000 tỷ USD cho chi phí vận hành các máy bay này.
Những đột phá của chương trình F-47
Về công nghệ và khả năng chiến đấu, F-47 của Boeing sẽ vượt trội hơn nhiều so với F-22 Raptor và F-35 Lightning II của Lockheed Martin. Máy bay này cuối cùng sẽ thay thế F-22.
F-47 sẽ cùng máy bay ném bom B-21 Raider của Northrop Grumman hình thành đội máy bay chiến đấu thế hệ thứ sáu.
“Máy bay sẽ có khả năng kết hợp cảm biến, khả năng tấn công tầm xa, và tàng hình thế hệ mới để đối phó với những đối thủ tinh vi nhất trong môi trường chiến đấu phức tạp”, Tướng David Allvin, Tham mưu trưởng Không quân Mỹ, cho biết.
Hợp đồng trị giá 20 tỷ USD sẽ chi cho giai đoạn phát triển và sản xuất, bao gồm việc hoàn thiện, tích hợp và thử nghiệm tất cả các khía cạnh của F-47. Giai đoạn này sẽ sản xuất một số máy bay thử nghiệm để đánh giá. Hợp đồng cũng bao gồm các tùy chọn có giá cạnh tranh cho sản xuất ban đầu với số lượng ít.
Việc để mất hợp vào tay Boeing cũng chấm dứt thế độc quyền của Lockheed Martin trong lĩnh vực sản xuất máy bay chiến đấu tàng hình.
F-47, như một phần của NGAD, sẽ hoạt động song song với một thế hệ máy bay không người lái mới được gọi là “máy bay chiến đấu hợp tác” (CCA). Một trong những tiêu chí chính cho CCA là hiệu quả về giá. Vì vậy, máy bay chiến đấu có người lái sẽ không phải mang tất cả các hệ thống.
“Hiện tại, một chiến đấu cơ có thể mang theo một giá ngắm mục tiêu, vũ khí dưới cánh, hoặc một thiết bị gây nhiễu bảo vệ chính nó. Những hệ thống này sẽ được tích hợp vào một nền tảng duy nhất… Với CCA, chúng ta có thể tính đến việc chuyển một số hệ thống đó ra khỏi máy bay chiến đấu và đưa chúng lên CCA, tất nhiên sẽ không phải là tất cả”, ông Kendal, cựu Bộ trưởng Không quân Mỹ, nói.
Lầu Năm Góc muốn thắt chặt ngân sách sau các khoản chi phí vượt dự kiến trong phát triển F-35. Theo ước tính ban đầu, chiến đấu cơ thế hệ thứ 6 được dự đoán có giá khoảng 300 triệu USD mỗi chiếc, nhưng năm 2024, ông Kendal cho biết Không quân Mỹ muốn giữ giá tương đương F-35 Lightning II, tức là khoảng 100 triệu USD, tùy vào biến thể.
VietBF@ sưu tập
