Phản ứng trước “quả bom” chấn động về nhóm chat trên ứng dụng Signal bị lộ (liên quan kế hoạch mật tấn công phiến quân Houthi ở Yemen), Bộ Trưởng Quốc Phòng Pete Hegseth gào lên “chẳng ai nhắn tin về kế hoạch chiến tranh cả.”
Pete Hegseth thậm chí mắng Jeffrey Goldberg, chủ bút tờ The Atlantic (người tiết lộ vụ việc) là một nhà báo “bịp” chuyên “phát tán tin nhảm”… Cách phản ứng của cá nhân Pete Hegseth cũng như nhiều thành viên nội các Trump cho thấy họ không ngần ngại chối biến và sẵn sàng nói láo…
Tại sao cần phải dựng chuyện nói dối?
Tình trạng dối trá của Tổng Thống Donald Trump và nhiều thành viên nội các Trump 2.0 ngày càng trở nên nguy hiểm. Tin nhảm và tin xạo láo phát ra từ Trump đã trở thành một trong những đặc điểm nổi bật nhất sự nghiệp chính trị ông.
Sau khi Trump kết thúc nhiệm kỳ một, tờ The Washington Post (ngày 24 Tháng Giêng, 2021) đã thống kê Trump nói láo đến 30,573 trong bốn năm. Chỉ trong 100 ngày đầu tiên của nhiệm kỳ tổng thống, Trump đã nói dóc 492 lần. Nếu liệt kê tất cả “tuyển tập” nói dối trong suốt sự nghiệp chính trị Trump, từ chiến dịch tranh cử lần đầu, bốn năm tổng thống lần một, đến chiến dịch tranh cử lần hai, có lẽ chất đầy một góc Thư Viện Quốc Gia Hoa Kỳ.
Trong diễn văn trước Quốc Hội ngày 5 Tháng Ba, 2025, Trump đã nói dối hoặc nói sai ít nhất 26 lần. Trump đã thổi phồng số liệu thăm dò và phóng đại lạm phát thời Joe Biden. Trump đã nói dối về tình trạng gian lận An Sinh Xã Hội, về viện trợ Mỹ cho Ukraine, về tình trạng vắng mặt trong bộ máy hành chính liên bang, về một chương trình viện trợ Myanmar,…
Cũng trong diễn văn trước Quốc Hội, Trump nói rằng chính phủ liên bang đã chi “$8 triệu để thay đổi giới tính cho chuột.” Trump chỉ đơn giản lặp lại những quy kết không bằng chứng được cánh truyền thông bảo thủ đưa ra, trong đó có Fox News, Breitbart và Gateway Pundit.
Vụ việc bắt nguồn từ nhóm bảo thủ White Coat Waste Project (WCW). Theo BuzzFeed News, Anthony Bellotti, nhân vật từng làm cố vấn cho một số chiến dịch của đảng Cộng Hòa, là người thành lập WCW. Tháng Mười Hai, 2024, WCW loan rằng chính phủ liên bang đã “lãng phí” hơn $10 triệu “để tạo ra chuột và khỉ chuyển giới.”
Trump phiên bản 2.0 bắt đầu bằng loạt tin “gây sốc”: Mỹ đã gửi số bao cao su trị giá $50 triệu cho Hamas; tai nạn máy bay xảy ra là do các chương trình DEI (diversity, equity, and inclusion – đa dạng, công bằng và hòa nhập); Ukraine khởi sự cuộc chiến chứ không phải Nga… Nếu Cơ Quan Phát Triển Quốc Tế Hoa Kỳ (USAID) “đủ ngu ngốc” để gửi thuốc tránh thai cho đám khủng bố Palestine ở Gaza thì tổ chức này xứng đáng bị giải thể. Nếu tai nạn hàng không xảy ra thì những chương trình DEI phải bị loại bỏ. Nếu Ukraine là kẻ xâm lược thì Kyiv phải nhượng bộ Moscow…
Stephanie Grisham, cựu thư ký báo chí Tòa Bạch Ốc thời Trump 1.0, thuật rằng Trump từng nói rằng “miễn cứ lặp đi lặp lại điều gì đó thì việc bạn nói gì không còn quan trọng.” “Sự dối trá ngày càng trở thành bình thường và nó len lỏi khắp Tòa Bạch Ốc như thể nó nằm trong hệ thống điều hòa không khí,” Stephanie Grisham viết trong hồi ký.
Anthony Scaramucci, một đồng minh cũ của Trump, từng giữ chức giám đốc truyền thông Tòa Bạch Ốc thời Trump 1.0, cũng nói, Trump tin rằng chiến lược nói láo luôn mang lại hiệu quả. Trump, theo Anthony Scaramucci, đã dành “50 năm cuộc đời để bóp méo mọi thứ, dối trá, và ông ta chẳng bị gì cả trong suốt 50 năm đó; vậy hà cớ gì ông không dối trá nhiều hơn và gây ảnh hưởng mạnh hơn ở giai đoạn cuối cuộc đời?”
“Trump là một kẻ biết kể chuyện theo cách của mình và là một nhà tuyên truyền có kỹ năng cao,” nhận xét của Ruth Ben-Ghiat, tác giả quyển “Strongmen: Mussolini to the Present,” nhà sử học thuộc Đại Học New York chuyên về chủ nghĩa phát xít và chủ nghĩa độc tài. Trên thực tế, ông ấy là một trong những nhà tuyên truyền có kỹ năng cao nhất lịch sử” – Ruth Ben-Ghiat nói thêm.
Công thức tuyên truyền tung ra thông tin sai lệch như đang thấy không phải mới. Thời Hitler hoặc Mao Trạch Đông từng chứng kiến “văn hóa nói láo” của giới lãnh tụ. Điểm “đặc biệt” của Trump là ông không hề “nao núng” khi bị vạch trần.
Trump sẵn sàng lặp lại và thậm chí “tăng đô.” Sau khi báo chí kiểm tra vụ bao cao su $50 triệu là không đúng, Trump “đính chính” rằng không phải $50 triệu mà là “$100 triệu”! Để biện giải cho chính sách hủy quyền công dân theo nơi sinh mà Hiến Pháp quy định, Trump nói rằng Mỹ là “quốc gia duy nhất trên thế giới làm điều này,” dù bị báo chí “sửa lưng” rằng trên thực tế có hơn 30 quốc gia đang áp dụng chính sách cấp quyền công dân theo nơi sinh.
Khi dối trá được “thể chế hóa”
Trong thế giới mà sự trung thực chẳng có giá trị và sự thật luôn có thể được “thay thế,” các thuyết âm mưu được coi trọng còn hơn sự thật.
Cuối Tháng Hai, Trump nói rằng Elon Musk sẽ kiểm tra Fort Knox (kho dự trữ vàng quốc gia tại Kentucky), “để biết chắc vàng vẫn còn ở đó…,” vì “nếu vàng không còn ở đó, chúng ta sẽ rất buồn”… Trump tung ra thuyết âm mưu rằng vàng trong kho Fort Knox “có thể” đã bị ăn cắp. Elon Musk đã hùa theo khi viết trên X: “Ai xác nhận rằng vàng không bị đánh cắp từ Fort Knox chứ? Có thể nó ở đó, có thể không”…
Nói dối không chỉ phát ra từ các buổi họp báo với sự chủ trì của Karoline Leavitt có tài quyền biến lươn lẹo trong vai trò phát ngôn viên Tòa Bạch Ốc. Nói dối bây giờ được nhiều quan chức nội các tham gia. Họ đang “thể chế hóa” thông tin sai lệch với chiến lược rõ ràng.
Brooke Rollins, bộ trưởng Nông Nghiệp của Trump, khoe trên X (Twitter) rằng bà đã hủy hợp đồng trị giá $600,000 vốn dùng để nghiên cứu… chu kỳ kinh nguyệt của những người chuyển giới, trong thực tế, khoản tiền này dùng nghiên cứu việc sử dụng các loại sợi tự nhiên như bông, len và gai dầu để sản xuất sản phẩm vệ sinh dành cho nữ giới.
Ngày 11 Tháng Ba, trong cuộc phỏng vấn với Sean Hannity của Fox News, Robert F. Kennedy Jr., đương kim bộ trưởng Bộ Y Tế và Dịch Vụ Nhân Sinh, nói “có những tác dụng phụ từ vaccine. Nó gây tử vong hàng năm. Nó gây ra – nó gây ra tất cả các bệnh mà sởi gây ra, chẳng hạn viêm não và mù lòa…” Tuy nhiên, Hiệp Hội Bệnh Truyền Nhiễm Hoa Kỳ khẳng định “không có trường hợp tử vong nào liên quan vaccine sởi, quai bị và rubella ở những người khỏe mạnh.”
Trong thực tế, có những thông tin sai lệch được cố tình tạo ra để gây hoang mang. Audrey McCabe thuộc Common Cause, tổ chức phi đảng phái chuyên giám sát chính phủ, nhận định rằng chính quyền Trump theo đuổi chiến lược “quá tải thông tin sai lệch” nhằm không chỉ áp đảo những người phản đối mà còn cả hệ thống tư pháp. “Làm sao chúng ta có thể phản đối điều này khi nó đến từ một người được bầu làm tổng thống và những người mà ông ấy quyết định chọn đứng bên mình?,” Audrey McCabe nói.
Sự bùng nổ “phong trào nói dối” và sự hình thành “ổ nói dối” trong Tòa Bạch Ốc là một phần hậu quả của xu hướng thay đổi trong thời đại truyền thông chứng kiến sự biến động chưa từng có. Người Mỹ ngày càng rời xa tin tức truyền thống. Trump đã rất thành công trong việc chụp mũ “tin giả” cho truyền thông dòng chính.
Niềm tin dành cho truyền thông tiếp tục rơi xuống vực sâu. Thay vào đó là sự hỗn loạn của trào lưu podcast và sự bát nháo của mạng xã hội, nơi mà sự chia rẽ, giận dữ, và thù địch luôn chiếm ưu thế hơn sự cân nhắc đúng sai khi phán xét các sự kiện. Điều đáng nói là phe cánh hữu đang thống trị thế giới thông tin. Họ lặp lại và cổ xúy các quan điểm chính trị méo mó của Trump cũng như thành phần MAGA cuồng tín.
Có thể hiểu tại sao Trump “cưng” những kẻ làm truyền thông sai lệnh, so với truyền thông dòng chính vốn luôn đóng vai trò phản biện và phản bác các chính sách sai lầm của chính quyền.
Một trong số đó là Brian Glenn, phóng viên của Real America’s Voice, một kênh cánh hữu được thành lập năm 2020, chuyên phát tán thông tin sai lệch và các thuyết âm mưu. Chính Glenn là kẻ chỉ trích Tổng Thống Ukraine Volodymyr Zelensky “tội” không mặc vest trong cuộc họp tại Phòng Bầu Dục với Trump vào tháng trước.
Chẳng cần kiểm chứng, Elon Musk có thể tung ra một tin tào lao, ngay lập tức nó được những kẻ làm podcast phát lại, và ngay lập tức, nó được Fox News đưa lên chương trình thời sự. Tiếp đó, nó được hàng triệu tín đồ MAGA chia sẻ.
Theo dữ liệu từ công ty giám sát phương tiện truyền thông Critical Mention, những tin giả kiểu “bao cao su” và “Gaza” đã xuất hiện trên các podcast, chương trình phát thanh hoặc truyền hình với tổng lượng khán giả toàn quốc là 53 triệu người!
Trong khi đó, những bài viết cho thấy những “sự kiện” nhảm nhí như “bao cao su” và “Gaza” là sai sự thật thì không bao giờ tiếp cận được nhiều đối tượng như vậy. Người ta tiếp tục tin lời nói dối “chồng” lên lời nói dối tiếp theo đó của Trump và nội các Trump. Văn hóa nói dối sẽ còn tiếp tục. Bất luận đang tàn phá xã hội như thế nào, nó vẫn sẽ được khai thác, như một chiến lược cai trị. Nó đang được thể chế hóa, để củng cố sức mạnh chính trị của “đảng cầm quyền.”
