Tượng đài ở Ukraine. (Ảnh minh họa: Rostislav Artov/Unsplash)
Ngày 24 tháng Tám, 1991, Ukraine tuyên bố giành độc lập sau khi khối Liên Xô bị tan rã. Đây là một bước ngoặt ytong lịch sử, nhưng cũng đã mở ra thử thách mới.
Ukraine, quốc gia rộng lớn ở Đông Âu, với diện tích là 603,628 km², là nước lớn nhất ở châu Âu (nếu không tính Nga, vốn trải dài cả Á lẫn Âu).
Thủ đô Kyiv, bên bờ sông Dnipro, vừa là trung tâm chính trị vừa là trái tim của nền văn hóa lâu đời. Dân số trong năm 2025 có khoảng 33,4 triệu người, phần lớn là người Ukraine, ngoài ra còn có cộng đồng người Nga, Ba Lan, Do Thái, Tatar… Sự đa dạng sắc tộc này đã tạo nên bản sắc rất phong phú nhưng cũng nhiều lần dẫn đến các tranh chấp về sắc tộc khác nhau.
Lịch sử Ukraine đã bắt nguồn từ Kyivan Rus ở thế kỷ IX khi liên minh bộ lạc Slavic do Đại Công Quốc Kyiv tạo dựng nên, từng được coi là cái nôi của văn minh Đông Slav. Sang đến thế kỷ XIV, lãnh thổ đã bị chia cắt: phía Tây chịu ảnh hưởng của Ba Lan– Lithuania, phía Đông dần dần rơi vào Nga. Sau nhiều thế kỷ tranh giành, Ukraine đã bị sáp nhập vào Đế quốc Nga và sau đó là Liên Xô.
Ngày 24 tháng Tám, 1991, Ukraine tuyên bố giành độc lập sau khi khối Liên Xô bị tan rã. Đây là bước ngoặt về lịch sử, nhưng cũng mở ra nhiều thử thách mới. Quốc gia nằm ở vị trí chiến lược,
"vùng trái đệm" giữa Nga và châu Âu, nên luôn bị lối cuốn vào các cuộc xung đột địa lý và chính trị.
Địa lý ở Ukraine vốn là đồng bằng rộng lớn, đất đai phì nhiêu, đặc biệt là loại
"đất đen" (chernozem) nổi tiếng là màu mỡ bậc nhất thế giới. Nhờ vậy, mà Ukraine được mệnh danh
"vựa lúa của châu Âu", nơi cho xuất khẩu ra nhiều lúa mì, bắp, dầu hướng dương. Ngoài ngành nông nghiệp, các ngành kỹ nghệ nặng như năng lượng, khai khoáng quý hiếm và kỹ thuật thông tin cũng đóng một vai trò rất quan trọng để phát triển kinh tế.
Các thành phố lớn như Kharkiv, Odesa, Dnipro, Lviv, Donetsk đều có bản sắc riêng: Lviv với kiến trúc châu Âu cổ kính; Odesa là hải cảng lớn bên Hắc Hải; Kharkiv từng là thủ đô và trung tâm kỹ nghệ; Donetsk gắn với việc khai thác than; Dnipro là thành trì về quân sự quốc phòng. Ngoài ra, dãy Carpathian phía Tây thật hùng vĩ, với đỉnh núi Hoverla cao đến 2,061m.
Năm 2014, sau cuộc Cách Mạng Maidan, Ukraine đã chọn con đường hội nhập vào châu Âu. Nga đã phản ứng rất dữ dội: xua quân sáp nhập trái phép Crimea, khơi mào cuộc chiến tranh đòi ly khai của phe nhóm nhân Nga ở Donbas. Từ đó, Ukraine đã trở thành tâm điểm đối đầu giữa Đông–Tây, vừa là nới chiến trường đẩm máu, vừa là biểu tượng khát vọng về độc lập ở Đông Âu.
Putin xua quân xâm lược Ukraine và Zelensky đã huy động quân dân Ukraine ra sức chống lại ngày đêm
Ngày 24/2/022, thế giới bị bàng hoàng khi quân Nga dưới lệnh của Tổng Thống Vladimir Putin cho mở cuộc xâm lược toàn diện vào Ukraine. Moscow gọi đây là
"chiến dịch quân sự đặc biệt" với mục tiêu
"chống bọn phát xít, phi quân sự hóa", nhưng thực chất đây là một hành động xâm lược trắng trợn, vi phạm luật pháp quốc tế và thách thức vấn đề an ninh của châu Âu.
Trong những ngày đầu, quân Nga đã tiến đến áp sát Kyiv. Nhiều giới phân tích gia cho rằng ,Ukraine chỉ có thể cầm cự trong vài tuần. Nhưng Tổng thống Volodymyr Zelensky, một cựu diễn viên hài đã trở thành biểu tượng kháng cự của dân tộc. Ông từ chối rời thủ đô, khẳng định:
"Tôi cần đạn dược, không cần xe đưa tôi đi".
Ông Zelensky đã biến hình ảnh
"chính trị gia ngoại đạo" trở thành anh hùng dân tộc. Ông mặc áo lính giản dị, thường xuyên xuất hiện giữa tiền tuyến, kêu gọi đồng bào đoàn kết chống quân xâm lược và cộng đồng quốc tế hỗ trợ mọi mặt. Chính vì sự dũng cảm và khả năng truyền đạt ý chí bất khuất này đã giúp cho quân dân Ukraine chung sức đoàn kết và giành được ủng hộ mạnh mẽ từ phương Tây, trong đó có Hoa Kỳ.
Quân đội Ukraine, vốn được huấn luyện và trang bị một phần từ hệ thống trang thiết bị quân sự NATO sau năm 2014, đã ngày đêm đánh trả quân Nga hiệu quả. Họ tận dụng các vũ khí được viện trợ như hệ thống Javelin, HIMARS, Patriot để ngăn chặn đà tấn công của quân Nga. Trận chiến Kyiv trở thành một bước ngoặt lớn: Nga thất bại trong nỗ lực lật đổ chính quyền, buộc phải rút ra khỏi miền Bắc Ukraine.
Từ năm 2022–2023, chiến sự tập trung vào miền Đông và Nam: Donbas, Kherson, Zaporizhzhia. Ukraine cho mở nhiều đợt phản công, giành lại Kharkiv và Kherson. Dù vậy, cả hai bên đều gánh chịu tổn thất khá nặng nề: hàng trăm ngàn binh sĩ bị tử trân và bị thương tích, nhiều cơ sở hạ tầng bị tàn phá, hàng triệu người dân Ukraine phải chạy sang Châu Âu để lánh nạn.
Chính trong nỗi gian khổ ấy, hình ảnh của ông Zelensky ngày càng tỏa sáng. Ông trở thành gương mặt của nền dân chủ trước bạo lực. Ukraine, từ một nước bị coi là ngoại vi, nay trở thành tâm điểm đấu tranh trên toàn cầu giữa tự do và độc tài. NATO và EU không chỉ viện trợ về mặt quân sự, mà còn mở rộng hợp tác để kéo Ukraine gần hơn với phương Tây
Trump–Putin và bài toán NATO
Trong khi ông Zelensky kiên cường huy động mọi nguồn lực để chống trả Nga, chính trường Mỹ dấy lên nhiều toan tính lạnh lùng. Donald Trump, con người đầy tham vọng, từng bị cáo buộc tìm cách gây sức ép lên Zelensky từ năm 2019 để đạt được lợi ích cho cá nhân. Nay ông ta lại úp mở về
"kế hoạch hòa bình 24 giờ" nếu trở lại Tòa Bạch Ốc, nhưng thực chất là buộc Ukraine phải nhường lãnh thổ cho Putin. Thủ đoạn ấy chẳng khác nào bắt nạn nhân phải ký vào bản án cướp đất của kẻ xâm lược.
Ông Zelensky hiểu rằng, sự thỏa thuận đó sẽ đồng nghĩa với hình ảnh quốc gia đang tự sát. Ukraine không thể đánh đổi nền độc lập để lấy nền hòa bình
"giả tạo". NATO, dù có nhiều mối lo ngại chiến tranh sẽ còn kéo dài, vẫn luôn khẳng định:
"Không một tấc đất nào của Ukraine bị Nga hợp pháp hóa để chiếm đóng". Liên minh tiếp tục viện trợ vũ khí, huấn luyện quân đội Ukraine và chuẩn bị mở rộng đánh trả sang phía Đông.
Cuộc chiến Ukraine không chỉ là chuyện của một dân tộc bị xâm lược, mà là phép thử sinh tử cho cả nền trật tự thế giới. Giữa bom đạn, lập trường kiên quyết của Zelensky cùng sự hậu thuẫn của NATO đã chứng minh rõ nét: tự do có thể bị thử thách, nhưng sẽ không bao giờ bị khuất phục.
(Viết từ Melbourne, Úc)
