Khi Mỹ thu hẹp cam kết an ninh, châu Âu buộc phải tự bảo vệ mình. Liệu bốn trụ cột quốc phòng mới có giúp EU tránh được một cuộc khủng hoảng an ninh?
Xe tăng Leopard 2A4 của Đức tham gia tập trận gần Tata, Hungary ngày 6/2/2023. Ảnh: REUTERS/TTXVN
Jean Monnet, chính trị gia người Pháp và là người sáng lập EU, từng nói rằng: "Thà có quá nhiều xe tăng với 10.000 xe còn hơn là thiếu một xe tăng". Triết lý này đã giúp châu Âu giành chiến thắng trong Thế chiến thứ hai và đặt nền móng cho Liên minh châu Âu ngày nay với những thành tựu đáng kể: hòa bình lâu dài, mức sống cao, cơ sở hạ tầng vững chắc và khu vực Schengen không biên giới.
Nhưng đã quá lâu, châu Âu bỏ bê việc phòng thủ của chính mình. Khi Mỹ có dấu hiệu thu hẹp cam kết an ninh, châu Âu đứng trước thách thức lớn trong việc bảo vệ thành quả và xây dựng một mặt trận thống nhất, mạnh mẽ.
Theo chuyên gia Nicu Popescu thuộc Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu (ECFR), lục địa này đã phớt những cảnh báo trong nhiều năm qua và hệ quả là các nhà hoạch định chính sách chưa tiến hành các nâng cấp quân sự cần thiết với đủ tính cấp bách và quy mô phù hợp.
Để xây dựng lại cấu trúc an ninh duy trì hòa bình cho châu Âu, chuyên gia Popescu cho rằng các nhà lãnh đạo châu lục này cần tập trung vào 4 trụ cột chính sau:
Trụ cột 1, hỗ trợ Ukraine: Trước hết, châu Âu cần giúp Ukraine đạt được một giải pháp hòa bình bền vững, không phải tạm thời, dẫn đến nguy cơ một cuộc chiến mới. Trong ba năm qua, châu Âu chỉ nói về việc "giúp đỡ" Ukraine mà không nhận thức đầy đủ về các thách thức phát sinh.
Thực tế, châu Âu có thể bảo vệ an ninh của chính mình hiệu quả và tiết kiệm hơn bằng cách hỗ trợ mạnh mẽ Ukraine, dù có sự thờ ơ từ Mỹ. Điều này đòi hỏi nguồn tài trợ đáng kể để mua thiết bị quân sự, đồng thời phát triển cơ sở công nghiệp quốc phòng của riêng châu Âu.
Trụ cột 2, tăng mạnh ngân sách quốc phòng: Các nước châu Âu cần tăng đáng kể chi tiêu quốc phòng và cải tổ toàn diện cơ sở hạ tầng an ninh. Kể từ tháng 2/2022, nhiều tuyên bố đã được đưa ra về việc châu Âu cần coi trọng vấn đề an ninh, với xu hướng rõ ràng là tăng cam kết chi tiêu. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều bất cập: Ukraine liên tục phàn nàn về tình trạng thiếu đạn dược, kho dự trữ của châu Âu cạn kiệt, trong khi nhiều công ty vẫn còn năng lực sản xuất dự phòng chưa được sử dụng do thiếu đơn đặt hàng.
Điển hình như sáng kiến của Cộng hoà Séc nhằm mua đạn pháo cho Ukraine đã không huy động đủ nguồn lực tài chính. Mặc dù có những tuyên bố táo bạo dẫn đến việc tăng chi tiêu, nhưng mức tăng vẫn chưa đủ để giúp Ukraine ngăn chặn bước tiến của Nga hoặc cho phép hầu hết các nước EU bổ sung kho dự trữ của chính mình trong khi hỗ trợ Ukraine.
Trụ cột 3, đẩy nhanh tiến độ thực hiện: Châu Âu cần hoàn thành mọi việc nhanh hơn nhiều. Thực tế, châu Âu không có một thập kỷ, chứ đừng nói đến hai thập kỷ, để xây dựng năng lực đảm bảo hòa bình; nhưng tiến trình hiện tại đang bị cản trở bởi tốc độ chậm chạp của bộ máy hành chính công.
Mặc dù có sự gia tăng rõ rệt về chi tiêu quốc phòng trong ba năm qua, tính theo tỷ lệ GDP, các thành viên NATO ở châu Âu hiện chi ít hơn vào năm 2024 so với năm 1999 (2,02% GDP so với mức trung bình 2,1% GDP). Cuộc xung đột ở Ukraine có thể đã thức tỉnh một số nước châu Âu, nhưng chưa đủ để thúc đẩy quá trình xây dựng quốc phòng với tốc độ và tham vọng cần thiết để thay đổi cục diện chiến sự ở Ukraine trong năm 2024 hoặc 2025.
Tính cấp thiết không chỉ giới hạn ở phần cứng quân sự. Châu Âu cũng phải đầu tư vào cơ sở hạ tầng phi quân sự quan trọng - bao gồm đảm bảo an ninh năng lượng thông qua quá trình chuyển đổi nhanh hơn sang năng lượng tái tạo, phát triển mạnh mẽ hơn mạng lưới sản xuất điện hạt nhân, viễn thông và giao thông - để tăng cường khả năng phục hồi.
Để đẩy nhanh tiến độ, EU nên học hỏi từ Mỹ và xây dựng "Đạo luật Sản xuất Quốc phòng châu Âu" của riêng mình, cho phép đẩy nhanh chi tiêu quốc phòng và phi quốc phòng trong các cuộc khủng hoảng, tương tự như cách Mỹ đã thúc đẩy nghiên cứu tên lửa siêu thanh và khai thác các khoáng sản chiến lược.
Trụ cột 4, đảm bảo sự ủng hộ của công chúng: Có lẽ là khó khăn nhất nhưng cũng quan trọng nhất - đảm bảo sự ủng hộ của công chúng đối với các biện pháp nêu trên. Các nhà lãnh đạo châu Âu đã quá lâu xem nhẹ tầm quan trọng của phòng thủ quân sự, với giả định rằng hòa bình sẽ tồn tại vĩnh viễn.
Sau nhiều thập kỷ tương đối ổn định và hưởng "hòa bình (dưới cái ô của Mỹ)", nhiều người dân châu Âu không còn thấy sự cần thiết của các chính sách quốc phòng mạnh mẽ. Sự hiểu biết của công chúng về các vấn đề an ninh đã bị xói mòn nghiêm trọng; các nhà hoạch định chính sách cần phải trung thực về những rủi ro thực sự mà châu Âu đang phải đối mặt.
Chuyên gia Popescu lưu ý rằng kịch bản tốt nhất hiện nay là châu Âu sẽ phải đảm bảo an ninh với sự hỗ trợ ít hơn từ Mỹ; trong trường hợp xấu nhất, châu Âu sẽ cần đảm bảo an ninh hoàn toàn độc lập, không có sự hỗ trợ từ Mỹ. Bất kể kết quả thế nào, châu Âu cần đầu tư mạnh mẽ để bảo đảm và cải tổ nền tảng hòa bình của lục địa.
VietBF@sưu tập
