Dù chưa bao giờ chính thức thừa nhận, Israel được cho là sở hữu kho vũ khí hạt nhân từ nhiều thập niên trước, trong khi tiếp tục duy trì một chương trình phát triển được bao phủ bởi bí mật và không chịu sự giám sát quốc tế.
Israel không kích các cơ sở hạt nhân của Iran với cáo buộc Tehran đang tiến gần tới khả năng chế tạo bom nguyên tử. Tuy nhiên Israel được cho là cũng duy trì một chương trình vũ khí hạt nhân bí mật đã tồn tại nhiều thập niên và vẫn đang tiếp tục mở rộng.
Ảnh vệ tinh chụp ngày 22/2/2021 cho thấy hoạt động xây dựng gần Trung tâm Nghiên cứu Hạt nhân Shimon Peres Negev, không xa thành phố Dimona (Israel). Nguồn: Planet Labs
Israel có vũ khí hạt nhân từ khi nào?
Kể từ khi thành lập năm 1948, trong bối cảnh hậu Thế chiến II và thảm họa Holocaust, các nhà lãnh đạo Israel đã xác định việc sở hữu vũ khí hạt nhân là điều sống còn để bảo vệ quốc gia.
Ủy ban Năng lượng Nguyên tử Israel được thành lập năm 1952. Chủ tịch đầu tiên của ủy ban, ông Ernst David Bergmann, từng tuyên bố một quả bom hạt nhân sẽ giúp “chúng ta không bao giờ bị dắt đi như những con cừu đến lò mổ nữa” theo Thư viện Do Thái trực tuyến (Jewish Virtual Library).
Một số nhà nghiên cứu cho rằng Israel bắt đầu xây dựng cơ sở phát triển vũ khí hạt nhân vào năm 1958 gần thị trấn Dimona, miền Nam Israel. Một báo cáo tình báo của Mỹ từ tháng 12/1960 được giải mật gần đây nhận định dự án Dimona có bao gồm một nhà máy tái chế để sản xuất plutoni và có liên quan trực tiếp đến chương trình vũ khí hạt nhân.
Theo Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí (ACA), khoảng năm 1967, Israel đã bí mật phát triển thành công năng lực chế tạo vũ khí hạt nhân. Đến năm 1973, Mỹ “đã tin chắc rằng Israel sở hữu vũ khí hạt nhân”.
Israel không nằm trong nhóm gần 40 quốc gia, phần lớn ở châu Âu và châu Á, được bảo vệ bởi “ô hạt nhân” của Mỹ. Theo các chuyên gia, việc Israel không cần đến sự bảo trợ này cũng là một sự thừa nhận ngầm rằng nước này đã có kho vũ khí hạt nhân riêng và không cần bên thứ ba bảo vệ.
“Cuối cùng, Israel vẫn tin rằng an ninh của chính mình phải do chính mình đảm bảo và họ sẽ làm điều cần thiết để duy trì điều đó”, ông Alexander K. Bollfrass tại Viện IISS London nhận định.
“Về mặt ngoại giao chính thức, Israel sẽ không xác nhận hay phủ nhận việc có sở hữu vũ khí hạt nhân”, ông Bollfrass nói thêm. Thay vào đó, lập trường lâu nay của Israel là họ không phải quốc gia đầu tiên “đưa vũ khí hạt nhân vào Trung Đông”. Theo ông, đây là cách diễn đạt cố ý mơ hồ nhằm làm lu mờ một thực tế rõ ràng rằng Tel Aviv đã có chương trình vũ khí hạt nhân được thiết lập từ lâu.
Israel sở hữu bao nhiêu đầu đạn hạt nhân?
Theo các cơ quan như Trung tâm Kiểm soát và Không phổ biến Vũ khí (CACNP) và tổ chức Sáng kiến Đe dọa Hạt nhân (NTI), Israel được cho là sở hữu ít nhất 90 đầu đạn hạt nhân và đủ nguyên liệu phân hạch để sản xuất thêm hàng trăm đầu đạn khác.
Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), cơ quan giám sát hạt nhân của Liên Hợp Quốc, đánh giá có khoảng 30 quốc gia có đủ năng lực phát triển vũ khí hạt nhân, nhưng chỉ có 9 quốc gia được xác nhận đang sở hữu chúng. Trong số này, Israel có kho vũ khí nhỏ thứ hai, chỉ nhiều hơn Triều Tiên, theo Tổ chức Chiến dịch Quốc tế Xóa bỏ Vũ khí Hạt nhân (ICAN).
Các chuyên gia nhận định Israel có khả năng triển khai vũ khí hạt nhân từ tiêm kích, tàu ngầm hoặc các bệ phóng tên lửa đạn đạo trên mặt đất.
Israel là một trong 5 quốc gia cùng với Ấn Độ, Pakistan, Triều Tiên và Nam Sudan không tham gia Hiệp ước Không phổ biến Vũ khí hạt nhân (NPT). Hiệp ước này, có hiệu lực từ năm 1970, kêu gọi sử dụng năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình và ngăn chặn sự lan truyền của vũ khí hạt nhân.
Việc ký kết hiệp ước này sẽ buộc Israel phải từ bỏ kho vũ khí hạt nhân, vì NPT chỉ công nhận 5 quốc gia là cường quốc hạt nhân chính thức: Anh, Pháp, Mỹ, Nga và Trung Quốc, tất cả đều là thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc. Cả 5 nước này đều đã thử nghiệm bom hạt nhân trước thời hạn chốt năm 1967 do hiệp ước đặt ra.
Israel đã từng thử nghiệm hay sử dụng vũ khí hạt nhân?
Câu trả lời là chưa. Theo Thư viện Do Thái trực tuyến, trong các cuộc chiến tranh Arab–Israel năm 1967 và 1973, Israel từng chuẩn bị bom hạt nhân, nhưng cuối cùng không sử dụng.
Trong vài chục năm qua, có nhiều báo cáo cho rằng Israel đã thử nghiệm vũ khí hạt nhân tại các địa điểm ngầm, bao gồm vùng sa mạc Negev ở miền Nam Israel.
Một trong những vụ việc gây tranh cãi nhất xảy ra vào tháng 9/1979, khi một vệ tinh của Mỹ chuyên phát hiện vụ nổ hạt nhân ghi nhận hai luồng sáng mạnh tại khu vực giao giữa Nam Đại Tây Dương và Ấn Độ Dương. Một số nhà khoa học cho rằng đây có thể là kết quả của một vụ thử nghiệm hạt nhân do Israel hoặc Nam Phi (hoặc cả hai) tiến hành.
Israel bác bỏ liên quan trong vụ việc được gọi là “sự cố Vela” (tên vệ tinh Mỹ). Trong hồi ký được công bố năm 2010, cựu Tổng thống Mỹ Jimmy Carter viết rằng lúc đó có “niềm tin ngày càng lớn” rằng Israel đã thực hiện vụ thử, nhưng điều này chưa bao giờ được xác nhận. Theo các nhà nghiên cứu Avner Cohen và William Burr, các tài liệu liên quan đến vụ việc hiện vẫn được phân loại mật.
Israel chế tạo vũ khí hạt nhân ở đâu?
Giới chuyên gia cho rằng chương trình hạt nhân của Israel được đặt tại Dimona. Dường như các thanh sát viên của IAEA chưa từng tiếp cận cơ sở này và không có bất kỳ thỏa thuận nào cho phép họ giám sát Dimona.
Dữ liệu lịch sử cho thấy các nhà khoa học Mỹ từng đến thăm Dimona trong thập niên 1960 và kết luận chương trình tại đây mang tính dân sự, nhưng hoạt động thanh sát ngày càng bị hạn chế. Hiện không có bằng chứng công khai nào cho thấy Mỹ còn tiếp tục kiểm tra cơ sở này.
Ảnh vệ tinh trong 5 năm qua cho thấy có hoạt động xây dựng mới tại Dimona. Theo giới chuyên gia, ít nhất cơ sở này đang được sửa chữa và hiện đại hóa.
Một số chuyên gia cho rằng Israel có thể đang xây dựng lò phản ứng mới tại Dimona để tăng cường năng lực sản xuất plutoni, có thể dùng để chế tạo bom hạt nhân cũng như phục vụ một số mục đích hòa bình như trong công nghệ vũ trụ.
Với mức độ bí mật cao, Dimona từ lâu đã trở thành biểu tượng gây tò mò và cũng không ít chỉ trích xoay quanh chương trình vũ khí hạt nhân của Israel.
Trong một sự kiện hiếm hoi tổ chức tại Dimona năm 2018, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu từng cảnh báo: “Những ai đe dọa xóa sổ chúng tôi khỏi bản đồ sẽ tự đặt mình vào nguy hiểm tương tự – và dù sao đi nữa, họ cũng sẽ không đạt được mục tiêu”.
Trước khi các cuộc tấn công qua lại giữa Israel và Iran bùng phát gần đây, tình báo Iran đã tuyên bố thu thập được hàng nghìn tài liệu mật từ chương trình hạt nhân của Israel tại cơ sở Dimona, nơi được coi là “pháo đài” hạt nhân của nước này. Dù chưa thể xác thực toàn bộ mức độ rò rỉ, các tài liệu được cho là chứa dữ liệu kỹ thuật, bản thiết kế và quy trình vận hành liên quan đến sản xuất plutoni.
VietBF@ sưu tập
