Theo như có một bước ngoặt bất ngờ với cả đồng minh và đối thủ sau chỉ trong 48 giờ, ông Trump đã chuyển từ không kích các cơ sở hạt nhân Iran sang công bố lệnh ngừng bắn giữa Israel và Iran. Cuộc tấn công do Mỹ khởi xướng nhắm vào ba cơ sở hạt nhân chủ chốt của Iran, nhưng theo các báo cáo tình báo ban đầu, đòn đánh này chỉ khiến chương trình hạt nhân của Tehran trì hoãn vài tháng, thay vì bị phá hủy hoàn toàn.
Ông Trump đã có màn xoay trục "khó lường" khi chuyển từ tấn công hạt nhân Iran sang công bố lệnh ngừng bắn. Ảnh: Reuters.
Theo các cố vấn và quan chức cấp cao, ngay sau khi bom Mỹ dội xuống ba cơ sở hạt nhân then chốt của Iran hôm 21/6, ông Trump đã bắt đầu chuyển hướng sang một kịch bản hòa bình, thể hiện rõ trong tuyên bố trên mạng xã hội: “Bây giờ là thời điểm của hòa bình".
Tuy nhiên, quyết định đầy kịch tính này cũng làm nổi bật phong cách điều hành khó đoán, giàu tính cá nhân và không theo chuẩn mực ngoại giao thông thường của ông chủ Nhà Trắng, WSJ nhận xét.
Không thông qua Bộ Ngoại giao hay các kênh liên lạc truyền thống, ông Trump chủ yếu điều phối cuộc khủng hoảng Iran - Israel thông qua mạng xã hội và các cuộc điện đàm riêng rẽ.
Đánh để đàm?
Cuộc tấn công do Mỹ khởi xướng nhắm vào ba cơ sở hạt nhân chủ chốt của Iran, nhưng theo các báo cáo tình báo ban đầu, đòn đánh này chỉ khiến chương trình hạt nhân của Tehran trì hoãn vài tháng, thay vì bị phá hủy hoàn toàn. Nguồn uranium đã làm giàu cao được cho là đã được di chuyển đến các địa điểm bí mật, an toàn hơn.
Dù vậy, cựu cố vấn an ninh quốc gia Anthony Ruggiero cho rằng chính những đòn không kích này đã tạo ra đòn bẩy đàm phán quan trọng. “Ông Trump đang dồn áp lực lên Iran để chấp nhận không làm giàu uranium. Những gì vừa diễn ra giúp Mỹ có lợi thế rõ rệt trên bàn đàm phán”, ông Ruggiero nhận định.
Trong khi đó, nghị sĩ Dân chủ Joaquin Castro cảnh báo: “Ông Trump đang cố dựng nên một thực tại mới: tự tuyên bố thành công, rồi lan truyền điều đó đến người dân Mỹ, hy vọng mọi sự thật khác bị nhấn chìm trong dòng tin tức hỗn loạn”.
Quyết định tấn công Iran được ông Trump đưa ra vào lúc 16h ngày 21/6 (giờ địa phương), tại Phòng Tình huống của Nhà Trắng. Dù các khí tài quân sự đã vào vị trí sẵn sàng, Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth vẫn dành cho Tổng thống cơ hội cuối cùng để "rút lại lệnh".
Chưa đầy 3 giờ sau, tên lửa Mỹ đánh trúng các mục tiêu hạt nhân tại Iran. Trong khi Iran bắt đầu chuẩn bị phản ứng quân sự, ông Trump lập tức chuyển sang giai đoạn ngoại giao.
Những cuộc gọi định hình cục diện
Sau đó, Đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff gọi cho Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi, với thông điệp vừa cứng rắn, vừa mềm mỏng: “Các ông đã thấy chúng tôi có thể làm gì. Nhưng chúng tôi chọn hòa bình. Và các ông cũng nên như vậy”.
Dù vậy, Tehran vẫn đáp trả bằng việc phóng tên lửa vào Israel và căn cứ không quân Al-Udeid của Mỹ ở Qatar. Tuy nhiên, Doha tiếp tục đóng vai trò trung gian then chốt.
Ngay sau xác nhận lời đề nghị từ Washington, Thủ tướng kiêm Ngoại trưởng Qatar, Sheikh Mohammed bin Abdulrahman al-Thani, đã điện đàm với lãnh đạo Iran, thuyết phục Tehran chấp nhận thỏa thuận ngừng bắn - chỉ vài giờ trước khi lệnh có hiệu lực vào rạng sáng ngày 24/6.
Thủ tướng kiêm Ngoại trưởng Qatar, Sheikh Mohammed bin Abdulrahman al-Thani, đã đóng vai trò trung gian thông qua các cuộc điện đàm từ phía Washington và cuộc gọi tới Tehran. Ảnh: Reuters.
Ông Trump sau đó lên tiếng cảm ơn Quốc vương Qatar vì vai trò này.
Song song với các kênh liên lạc hậu trường, ông Trump trực tiếp gọi điện cho Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, thông báo Mỹ sẽ rút khỏi vai trò tấn công và đề nghị chấm dứt xung đột.
Ngay trong đêm, Israel triệu tập nội các an ninh họp khẩn. Sau cuộc họp, phía Israel tuyên bố đã “đạt được và vượt quá” mục tiêu chiến dịch đối phó Iran và đồng ý với đề xuất ngừng bắn từ phía Mỹ “trong sự phối hợp hoàn toàn”.
Kết cục tạm lắng nhưng đầy ẩn số
Dù Trump công bố lệnh ngừng bắn vào lúc 18h ngày 23/6 (giờ Mỹ) trên mạng xã hội, cả Iran lẫn Israel đều không đưa ra xác nhận chính thức ngay lập tức.
Phó Tổng thống JD Vance - người đang trên đường tham dự phỏng vấn trực tiếp trên Fox News - thừa nhận cũng bất ngờ: “Tôi biết ông ấy đang gọi điện liên tục. Nhưng tôi không ngờ lệnh ngừng bắn lại được công bố sớm như vậy”.
Sau đó, cả hai bên đều tố nhau vi phạm thỏa thuận: Iran cho rằng Israel tiếp tục không kích, còn Israel cáo buộc Tehran bắn tên lửa trả đũa.
Trước tình hình đó, ông Trump tỏ rõ sự không hài lòng, công khai chỉ trích Israel trên mạng xã hội và yêu cầu Tel Aviv dừng ném bom. Ông gọi điện trực tiếp cho Netanyahu từ chuyên cơ Không lực Một khi đang trên đường tới hội nghị NATO tại The Hague để chỉ đạo ngừng tấn công.
Sau cuộc gọi, ông Trump viết: “Tiêm kích Israel sẽ quay đầu về nước, vẫy chào thân thiện với Iran”.
Một quả tên lửa phóng từ Iran nhắm vào Israel được nhìn thấy từ Tubas vào ngày 24/6, chỉ một thời gian sau khi ông Trump tuyên bố 2 bên ngừng bắn. Ảnh: Reuters.
Lệnh ngừng bắn dường như đã được hai bên tuân thủ từ đó. Trong các phát biểu công khai, ông Trump gọi đây là “cuộc chiến 12 ngày” và bày tỏ hy vọng Iran sẽ “mở cửa cho thương mại”.
“Trung Quốc giờ có thể tiếp tục mua dầu từ Iran” vị Tổng thống Mỹ viết trên mạng xã hội, dù điều này đi ngược lại các lệnh trừng phạt hiện hành từ Quốc hội Mỹ.
Dù chiến sự đã tạm lắng, giới chuyên gia cảnh báo nguy cơ tái bùng phát là rất lớn.
“Với tính khí của ông Trump và chương trình hạt nhân chưa bị triệt tiêu của Iran, xung đột chỉ là vấn đề thời gian. Mô hình chiến tranh ngắt quãng có thể lặp lại mỗi năm, hoặc thậm chí vài tháng một lần”, nghị sĩ Joaquin Castro cảnh báo.
