Nền kinh tế Israel và Iran thay đổi thế nào sau 12 ngày xung đột?

[nguoiduatinabc]

Cuộc xung đột kéo dài gần 2 tuần của Iran và Israel không chỉ làm rung chuyển Trung Đông mà còn tạo ra những chấn động sâu sắc đối với nền kinh tế của cả hai quốc gia.

Sau 12 ngày chiến sự, Iran và Israel đang đi trên hai quỹ đạo kinh tế hoàn toàn khác biệt. Với Iran, cuộc đối đầu không chỉ gây tổn thất về vật chất mà còn đẩy nền kinh tế tới ranh giới khủng hoảng toàn diện. Những dấu hiệu như mất kiểm soát giá cả, đồng nội tệ rớt giá, khủng hoảng năng lượng và thu hẹp nguồn thu ngoại tệ đã hội tụ thành một “cơn bão”.

Trong khi đó, Israel - dù thiệt hại lớn về ngân sách và sản lượng kinh tế - vẫn duy trì được ổn định thị trường, kiểm soát lạm phát.

Iran chịu đòn khủng hoảng kép

Nhiều chuyên gia nhận định cuộc xung đột với Israel có thể khiến Iran thiệt hại hàng tỷ USD, kéo tụt đà tăng trưởng kinh tế và đặt ra những thách thức nghiêm trọng đối với khả năng hoạch định ngân sách trong dài hạn, theo Al Jazeera.

Trước khi chiến sự nổ ra, Iran đã vật lộn với một nền kinh tế mong manh: lạm phát vượt ngưỡng 40%, thất nghiệp cao, sản xuất công nghiệp trì trệ và đồng rial mất giá không phanh. Tình hình trở nên nghiêm trọng hơn khi cuộc không kích đầu tiên của Israel hôm 13/6 khiến người dân Iran đổ xô tích trữ xăng và nhu yếu phẩm.

Cùng lúc đó, thị trường chứng khoán Tehran lao dốc với hàng loạt cổ phiếu giảm sàn. Theo dữ liệu từ Trading Economics, chỉ số chính TEDPIX đã mất hơn 24.000 điểm chỉ trong vòng 5 phiên - dấu hiệu cho thấy nhà đầu tư tháo chạy trong tâm thế sợ hãi. Đồng USD trên thị trường chợ đen tăng gần 10% trong những ngày đầu tiên xung đột, đẩy giá nhập khẩu và sinh hoạt tăng vọt.

Đặc biệt, Iran vốn phụ thuộc phần lớn vào dầu khí không chỉ để xuất khẩu mà còn để duy trì hoạt động nội địa. Tuy nhiên, các cuộc không kích của Israel đã nhắm vào các kho chứa nhiên liệu, làm gián đoạn chuỗi cung ứng và gây cuộc khủng hoảng năng lượng lan rộng khắp cả nước.

Bộ Dầu mỏ Iran thừa nhận, quốc gia này đang thiếu hụt trung bình 15-20 triệu lít xăng mỗi ngày, trong khi nhiều nhà máy lọc dầu chỉ vận hành dưới 50% công suất.

Tình trạng mất điện luân phiên xuất hiện trở lại tại các tỉnh phía Nam và Đông Bắc - nơi vốn là trung tâm công nghiệp. Người dân phải sử dụng máy phát điện cá nhân, đẩy chi phí sinh hoạt lên cao trong khi thu nhập không tăng.

Ngay sau khi giao tranh bùng phát vào giữa tháng 6, ngành dầu khí Iran buộc phải xoay xở để duy trì hoạt động xuất khẩu trong điều kiện an ninh rủi ro cao. Reuters dẫn nguồn thạo tin cho biết trong những ngày gần đây, Tehran chỉ cho phép từng tàu dầu vào nhận hàng, với quy trình được rút gọn tối đa.

Các tàu thường neo ở xa đảo Kharg trước khi áp sát cảng trong thời gian ngắn để bơm dầu rồi rời đi ngay, nhằm giảm thiểu nguy cơ bị tấn công.

Iran hiện xuất khẩu khoảng 1,5 triệu thùng dầu mỗi ngày - phần lớn qua các kênh không chính thức để lách cấm vận quốc tế. Các chuyên gia của Financial Times cảnh báo: chỉ cần một đòn tấn công vào Hormuz - nơi trung chuyển gần 90% sản lượng dầu của Iran - giá dầu có thể vượt 120 USD/thùng, nhưng Iran sẽ mất nguồn thu ngoại tệ chủ lực và đối mặt với nguy cơ vỡ nợ.

Không chỉ dầu thô, ngành khí đốt - trụ cột khác của nền kinh tế Iran - cũng đang bị tổn thương. Ngày 14/6, Tehran xác nhận đã phải tạm dừng một phần hoạt động tại mỏ khí South Pars ở vùng Vịnh sau cuộc tấn công của Israel.

South Pars hiện là mỏ khí lớn nhất thế giới, cung cấp khoảng 80% sản lượng khí đốt của Iran. Thiệt hại chính thức vẫn đang được đánh giá, song việc gián đoạn tại mỏ này có thể khiến Iran mất đi một phần lớn nguồn thu từ năng lượng trong ngắn hạn.

Israel thiệt hại sâu nhưng vẫn trụ vững

Nhận định về những tác động của chiến sự đến nền kinh tế Israel, Giáo sư Itai Ater từ Trường Quản trị Coller (Đại học Tel Aviv) cho biết trên DW: “Cuộc chiến hiện nay cực kỳ tốn kém, và cả ngắn hạn lẫn dài hạn đều phủ bóng bất ổn”.

Theo ông, chi phí quân sự khổng lồ bao gồm cả phòng thủ và phản công gần như chắc chắn sẽ tạo áp lực lớn lên ngân sách nhà nước, làm gia tăng thâm hụt tài khóa, tác động tiêu cực đến GDP và đẩy nợ công lên cao.

Thực tế, cuộc chiến với Iran khiến Israel phải huy động mọi nguồn lực phòng thủ. Các hệ thống đánh chặn như David’s Sling hay Arrow-3 được triển khai dày đặc với chi phí trung bình 4 triệu USD cho mỗi lần phóng tên lửa.

Theo thống kê từ The Wall Street Journal, chỉ trong 48 giờ đầu chiến sự, Israel đã tiêu tốn hơn 5,5 tỷ shekel (tương đương 1,45 tỷ USD) cho các hoạt động phòng thủ. Trong khi đó, tờ Marker - nhật báo kinh tế uy tín tại Israel - cho biết chi phí phòng không có thể lên tới 1 tỷ shekel/đêm (khoảng 285 triệu USD).

Bên cạnh đó, hơn 300.000 quân dự bị đã được huy động, khiến lực lượng lao động trong các lĩnh vực xây dựng, sản xuất và dịch vụ bị thiếu hụt nghiêm trọng. Cùng lúc, hàng nghìn người Israel buộc phải sơ tán khỏi các khu vực gần biên giới, gây gián đoạn lớn trong đời sống thường nhật và hoạt động kinh tế.

Ngành hàng không - vốn là huyết mạch kết nối quốc tế - cũng lâm vào tình trạng tê liệt. Nhiều chuyến bay đi và đến Israel bị tạm dừng, trong khi các hãng hàng không đồng loạt đưa máy bay rời khỏi sân bay Ben Gurion để tránh rủi ro. Không phận tại nhiều khu vực Trung Đông bị phong tỏa, làm gia tăng thêm bất ổn trong lưu thông hàng hóa và dịch vụ.

Hệ thống an sinh xã hội rơi vào tình trạng quá tải, lực lượng lao động trong các lĩnh vực sản xuất, thương mại, công nghệ và giáo dục cũng bị ảnh hưởng. Giáo sư Ater nhấn mạnh: “Sau cuộc tấn công của Iran hôm 14/6, nhiều ngành nghề đã gần như ngừng hoạt động”.

Ngân hàng Trung ương Israel ước tính mỗi tuần chiến sự diễn ra làm GDP quốc gia giảm khoảng 600 triệu USD - tương đương 6% sản lượng kinh tế theo tuần.

Dù thiệt hại không nhỏ về vật chất và ngân sách, thị trường tài chính Israel lại thể hiện sức chống chịu ấn tượng. Chỉ số chứng khoán TA-125 đã tăng hơn 8% trong thời gian chiến sự và đạt mức cao nhất kể từ đầu năm. Cổ phiếu các tập đoàn quốc phòng như Elbit Systems thậm chí tăng đến 116%, phản ánh niềm tin của nhà đầu tư vào khả năng quản lý rủi ro của Tel Aviv.

Đồng nội tệ shekel cũng phục hồi mạnh, tăng hơn 3,6% trong vòng 5 ngày - mức tăng nhanh nhất kể từ 2022. Theo Bloomberg, sự ổn định của thị trường Israel cho thấy “các nhà đầu tư đánh cược rằng xung đột sẽ không vượt quá giới hạn kiểm soát”.

Một quan chức Bộ Tài chính Israel cũng thừa nhận với Reuters rằng đây là một chiến dịch tốn kém nhưng ông khẳng định Israel bước vào cuộc xung đột với một nền tảng tài chính vững chắc.

Theo vị này, thị trường tài chính Israel hiện có độ thanh khoản cao, đủ khả năng hấp thụ cú sốc tạm thời từ xung đột.

“Thị trường có phản ứng, nhưng chưa đến mức hoảng loạn. Nếu nhìn vào tỷ giá shekel so với USD, rõ ràng đây chưa thể gọi là một cuộc khủng hoảng kinh tế”, ông nói thêm.

Dù thị trường có phần khả quan, gánh nặng ngân sách là điều khó tránh. Ngân hàng Trung ương Israel cảnh báo thâm hụt tài khóa năm 2025 có thể vượt 6,5% GDP - mức cao nhất kể từ đại dịch Covid-19.