Iran và phương Tây thêm căng thẳng

[Romano]

Iran đã triệu hồi đại sứ tại Anh, Pháp và Đức về nước để tham vấn sau khi bị Liên hợp quốc tái áp đặt lệnh trừng phạt
Iran đang cân nhắc biện pháp ứng phó và đáp trả sau khi Liên hợp quốc (LHQ) tái áp đặt các lệnh trừng phạt liên quan chương trình hạt nhân của nước này từ ngày 27-9. Các biện pháp đáng chú ý là đóng băng tài sản của Iran ở nước ngoài, ngăn chặn các thương vụ vũ khí với Tehran và trừng phạt bất kỳ hoạt động phát triển nào liên quan chương trình hạt nhân, tên lửa đạn đạo của Iran.

Theo AP, nghị sĩ Ismail Kowsari của Iran ngày 28-9 cho biết Quốc hội nước này sẽ bàn thảo về việc rút khỏi Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) nhưng nhấn mạnh điều đó không đồng nghĩa Tehran tiến tới chế tạo bom hạt nhân. Trong khi đó, Chủ tịch Quốc hội Iran Mohammad Bagher Qalibaf cảnh báo sẽ đáp trả mạnh mẽ đối với nước nào có hành động chống lại Tehran nhưng không cho biết chi tiết.Trước đó, Anh, Pháp và Đức đã kích hoạt việc tái áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Iran tại Hội đồng Bảo an LHQ, với cáo buộc nước này vi phạm thỏa thuận hạt nhân năm 2015. Thỏa thuận này được Iran và các nước Mỹ, Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc, Đức ký kết nhằm hạn chế chương trình hạt nhân của Tehran để đổi lấy việc dỡ bỏ một phần các lệnh trừng phạt quốc tế.

Ba nước châu Âu nói trên ngày 28-9 nhấn mạnh họ đã nỗ lực tránh bước đi tái áp đặt trừng phạt, đồng thời cáo buộc Iran "không cho phép" các thanh sát viên Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) trở lại các cơ sở hạt nhân của nước này. Ngoài ra, Tehran cũng không cung cấp cho IAEA thông tin về kho dự trữ uranium làm giàu cao của mình.Đáp lại, Iran đã triệu hồi đại sứ tại Anh, Pháp và Đức về nước để tham vấn. Tehran cũng lập luận rằng 3 quốc gia châu Âu này không nên được phép kích hoạt tái trừng phạt, viện dẫn một phần lý do là Mỹ đơn phương rút khỏi thỏa thuận vào năm 2018, trong nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Donald Trump. Bộ trưởng Ngoại giao Nga Sergei Lavrov cũng phản đối bước đi trên khi gọi đó là "một sai lầm nghiêm trọng".

Iran đã giảm hợp tác với IAEA sau cuộc xung đột với Israel hồi tháng 6-2025. Khi đó, Mỹ cũng tấn công các cơ sở hạt nhân của Tehran. Nước này hiện vẫn duy trì kho dự trữ uranium làm giàu tới độ tinh khiết 60%, tức chỉ còn một bước kỹ thuật ngắn nữa là đạt mức 90% để chế tạo vũ khí hạt nhân. Lượng uranium này đủ để sản xuất vài quả bom nguyên tử nếu Tehran quyết định làm thế.

Iran từ lâu khẳng định chương trình hạt nhân của mình mang mục đích hòa bình. Tuy nhiên, phương Tây và IAEA cho rằng Tehran từng có một chương trình vũ khí được tổ chức bài bản cho đến năm 2003.Bất chấp sự trở lại của các biện pháp trừng phạt, ngoại trưởng các nước Anh, Pháp, Đức khẳng định diễn biến này không phải là dấu chấm hết cho nỗ lực ngoại giao, đồng thời cam kết sẽ tiếp tục theo đuổi con đường đàm phán. Các nước này kêu gọi Iran không thực hiện bất kỳ hành động leo thang căng thẳng nào và quay lại tuân thủ các nghĩa vụ giám sát hạt nhân mang tính ràng buộc pháp lý. Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cũng nhấn mạnh ngoại giao vẫn là một lựa chọn và để điều này thành hiện thực, Iran "phải chấp nhận đàm phán trực tiếp".

Bà Kelsey Davenport, chuyên gia hạt nhân thuộc Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí (trụ sở ở Washington - Mỹ), cho rằng chính quyền Tổng thống Donald Trump dường như nghĩ rằng sau các cuộc không kích, họ đang nắm lợi thế nhiều hơn và có thể chờ Iran quay lại bàn đàm phán. Tuy nhiên, bà cảnh báo đó là một giả định rất nguy hiểm bởi Tehran hiện có đủ kiến thức và nguồn vật liệu hạt nhân.

Mặt khác, chuyên gia này nhận định Iran cũng đối mặt nhiều rủi ro. Trong ngắn hạn, việc không hợp tác với IAEA có thể làm tăng nguy cơ tính toán sai lầm. Mỹ hoặc Israel có thể lấy lý do thiếu hoạt động thanh sát để tiến hành thêm các cuộc tấn công nhằm vào Tehran.