Trong cuộc trả lời phỏng vấn, ông Donald Trump nói ông điều hành không chỉ nước Mỹ mà cả thế giới (“I run the Country and the World”). Phát ngôn đó vừa nói lên tham vọng chính trị lớn lao của ông Trump vừa biểu thị niềm tin của những người bảo thủ rằng sau kỷ nguyên toàn cầu hóa, thế giới đã quay trở lại với chủ nghĩa dân tộc và sẽ được các chính đảng dân túy cánh hữu kiểu Make America Great Again (MAGA) điều hành.
Vấn đề là thế giới có chấp nhận sự điều hành ấy hay không. Câu trả lời gần như đã hiển hiện trong kết quả các cuộc bầu cử gần đây ở Canada, Úc… và một số nước khác.
Mỹ với Canada và Úc có rất nhiều điểm chung và là những đồng minh lâu đời và thân thiết. Mỹ và Canada chia sẻ đường biên giới dài nhất và an bình nhất thế giới. Cả ba nước đều từng là thuộc địa của Anh trước khi Mỹ giành được độc lập ngày 4 Tháng Bảy, 1776.
Đến nay, Úc và Canada vẫn là thành viên có chủ quyền trong khối Thịnh Vượng Chung thuộc Anh (the British Commonwealth) và đều coi Vua Charles III là nguyên thủ quốc gia.
Tuy Mỹ theo tổng thống chế, còn Úc và Canada theo chế độ đại nghị nhưng cả ba đều là những nền dân chủ tự do hàng đầu thế giới và đều là các nền kinh tế thị trường rất phát triển. Mỹ, Úc và phần lớn Canada sử dụng tiếng Anh làm ngôn ngữ chính thức và cả ba là thành viên nòng cốt trong liên minh tình báo Ngũ Nhãn (Five Eyes) cùng với Anh và New Zealand…
Cấp Tiến v. Bảo Thủ
Điều chắc chắn là sự kiện ông Donald Trump quay trở lại Tòa Bạch Ốc đã có tác động mạnh đến tình hình chính trị thế giới, đặc biệt là ở các nước “đồng văn đồng chủng” như Canada và Úc. Các nhà phân tích đều cho rằng, thắng lợi của ông Trump, cùng với sự kiện đảng Cộng Hòa bảo thủ giành được đa số ở cả hai viện Quốc Hội Mỹ, sẽ thúc đẩy sự trỗi dậy của các đảng chính trị bảo thủ (hữu khuynh) theo đường lối dân tộc chủ nghĩa sau thời gian dài tung hoành của các đảng cấp tiến (tả khuynh) cổ xúy cho trào lưu toàn cầu hóa về kinh tế và văn hóa. Các cộng sự thân cận của ông Trump như ông JD Vance – phó tổng thống, tỷ phú Elon Musk – tổng giám đốc Tesla… thậm chí còn công khai vận động cho các đảng chính trị cánh hữu có chủ trương chống nhập cư, chống toàn cầu hóa và đề cao bản sắc dân tộc.
Một trường hợp tiêu biểu là đảng Lựa Chọn Khác Cho Nước Đức (AfD) – một tổ chức chính trị vừa bị chính phủ Đức xếp vào “tổ chức cực đoan cánh hữu” đe dọa trật tự dân chủ của Đức. Đảng AfD chủ trương bài ngoại, chống người nhập cư và thượng tôn quyền lực, gần với chủ nghĩa phát-xít của đảng Quốc Xã thời ông Adolf Hitler nhưng được ông Trump và bộ sậu ủng hộ nhiệt liệt.
Tại hội nghị an ninh Munich vào Tháng Hai, ông Vance gây sửng sốt cho các đại biểu Âu Châu khi tuyên bố nguy cơ lớn nhất của châu lục này không phải là mối đe dọa bên ngoài của Nga hoặc Trung Quốc mà là từ nội bộ, trong đó làn sóng người nhập cư là nguy hiểm nhất.
Sau hội nghị Munich, ông Vance đã đến họp với bà Alice Weidel, lãnh tụ đảng AfD, trong khi từ chối tiếp xúc các nhà lãnh đạo chính thức như ông Olaf Scholz, thủ tướng Đức, hoặc bà Ursula von der Leyen, chủ tịch Ủy Ban Âu Châu (EC).
Cùng thời gian này, tỷ phú Elon Musk cũng sử dụng nền tảng mạng xã hội X do ông làm chủ để liên tục truyền bá những thông tin thất thiệt nhằm vận động cử tri bỏ phiếu cho đảng AfD, giúp đảng này chiếm được vị trí thứ hai trong cuộc bầu cử Quốc Hội Đức hồi Tháng Hai.
Như vậy, xung đột về ý thức hệ giữa cấp tiến và bảo thủ, đại diện bởi hai đảng Dân Chủ và Cộng Hòa, đã vượt ra ngoài biên giới nước Mỹ để tác động tới nội tình chính trị của các đồng minh. Tác động chính trị đó được thấy rõ nhất ở Canada và Úc.
“Nạn nhân” đầu tiên của làn sóng chuyển dịch môi trường chính trị từ cánh tả sang cánh hữu có lẽ là ông Justin Trudeau, cựu thủ tướng Canada. Trước ngày ông Trump đăng quang nhiệm kỳ thứ hai, đảng Tự Do (Liberal) cánh tả của ông Trudeau ở Canada bị mất uy tín trầm trọng. Sau ba nhiệm kỳ dưới sự lãnh đạo của đảng này, cử tri xứ lá phong đã chán nản và các cuộc thăm dò dư luận cho thấy đảng Bảo Thủ (Conservatives) đối lập có triển vọng giành được quyền lực trong cuộc bầu cử ngày 28 Tháng Tư.
Đảng Bảo Thủ có đường lối chính trị thiên hữu gần với đảng Cộng Hòa bên Mỹ và lãnh tụ đảng, ông Pierre Poilievre được coi như một bản sao của ông Donald Trump, cam kết mang lại một sự thay đổi theo hướng “làm cho Canada vĩ đại trở lại.” Liệu không xoay chuyển được tình thế, ông Trudeau tuyên bố từ chức vào đầu Tháng Ba và đảng Liberal cử ông Mark Carney lên thay.
Canada thức tỉnh
Thế rồi những chính sách và tuyên ngôn gây sốc của ông Trump đã làm tình thế xoay chuyển chóng mặt; ông Trump trở thành “vị cứu tinh” cho đảng Tự Do. Chỉ vài tuần sau ngày nhậm chức, ông Trump đơn phương bỏ qua Hiệp Định Thương Mại Tự Do (USMCA) giữa Mỹ, Canada và Mexico mà ông đã đàm phán và ký kết trong nhiệm kỳ trước, đánh thuế 25% lên hàng hóa nhập cảng từ Canada, gây phẫn nộ trong giới chính trị và doanh nhân nước này.
Các tầng lớp xã hội Canada đã sôi sục khi ông Trump liên tục đòi sáp nhập Canada thành tiểu bang thứ 51 của Mỹ, chế nhạo ông Trudeau là “thống đốc” thay vì “thủ tướng.” Tâm lý dân tộc chủ nghĩa bùng phát ở xứ lá phong, người ta “tẩy chay” hàng hóa Mỹ, hủy bỏ kế hoạch du lịch xứ Cờ Hoa để biểu thị sự phản đối. Trong làn sóng kháng cự ấy, sự ủng hộ đảng Bảo Thủ giảm mạnh như diều đứt dây và đảng Tự Do lấy lại được cảm tình của cử tri.
Ông Mark Carney là một nhà lãnh đạo kỹ trị từng lèo lái Ngân Hàng Trung Ương Anh qua cơn khủng hoảng tài chính thời hậu Brexit, được coi là người có tài thương lượng, có thể giúp Canada đứng vững trong cuộc xung đột thương mại với nước láng giềng khổng lồ ở phía Nam.
Trong cuộc bầu cử ngày 28 Tháng Tư, đảng Tự Do giành được 43.4% số phiếu phổ thông, chiếm 168 trong số 343 ghế Quốc Hội, đủ để thành lập chính phủ thiểu số; đảng Bảo Thủ chỉ giành được 41.4% số phiếu, được 143 ghế và lãnh tụ đảng Pierre Poilievre bị mất ngay cả chiếc ghế nghị sĩ trong địa hạt của chính ông ta.
Theo các nhà phân tích chính trị, nếu không có tác động của ông Trump vào nội tình Canada chưa chắc đảng Bảo Thủ đã thất bại, nếu không đặt mối đe dọa mà ông Trump gây ra vào trọng tâm cuộc tranh cử, chưa chắc ông Carney và đảng Tự Do giành được thắng lợi.
Nói cách khác, cử tri Canada đã khước từ ông Donald Trump và đường lối chính trị bảo thủ cho dù họ không thật thoải mái với chính sách của đảng Tự Do cầm quyền.
Ngày 6 Tháng Năm, ông Mark Carney, tân thủ tướng Canada, tiếp kiến đầu tiên với ông Trump tại Tòa Bạch Ốc. Ở đó, ông Carney nói với ông Trump bằng lời lẽ hết sức rõ ràng và nghiêm nghị, rằng Canada sẽ không bao giờ là tiểu bang thứ 51 của Mỹ.
“Như ngài đã biết từ lĩnh vực bất động sản, có những nơi không để bán… Không bán và không bao giờ để bán,” ông Carney nói. May mắn là cuộc gặp ông Trump và ông Carney đã diễn ra ôn hòa, thân thiện mà không biến thành một cuộc đối đầu như với ông Volodymyr Zelensky, tổng thống Ukraine, hồi cuối Tháng Hai vừa qua.
Úc: thất bại của “Temu Trump”
Một xu hướng tương tự cũng diễn ra ở Úc mà cuộc tổng tuyển cử hôm Chủ Nhật, 4 Tháng Năm, là sự lựa chọn giữa đảng Lao Động (Labor) đương quyền và đảng Tự Do (Liberal) đối lập, giữa ông Anthony Albanese, đương kim thủ tướng, có xu hướng cấp tiến và đối thủ Peter Dutton.
Tuy bề ngoài ông Albanese – mà người Úc gọi một cách thân thiện là Albo – không tỏ thái độ đối lập rõ rệt với ông Trump và Úc không bị ông Trump “sỉ nhục” như Canada, nhưng ảnh hưởng của ông Trump tại xứ sở Chuột Túi cũng rất mạnh mẽ, đặc biệt người ta lo sợ tác động tai hại của chính sách thuế quan – thương mại của ông Trump.
Mối lo đó hiển hiện trong chương trình tranh cử của ông Peter Dutton, lãnh đạo đảng Tự Do, một đảng có khuynh hướng bảo thủ và chống nhập cư, giảm phúc lợi xã hội và thu hẹp guồng máy chính phủ tương tự như đường lối của đảng Cộng Hòa bên Mỹ.
Ông Dutton thường nhắc lại những ý tưởng và phát ngôn của ông Trump, đến mức các đối thủ chính trị đặt cho ông ta cái hỗn danh “Temu Trump” – ghép tên ông tổng thống Mỹ với một nền tảng bán hàng giá rẻ của Trung Quốc, hàm ý ông Dutton chỉ là bản sao rẻ tiền của ông Trump.
Vài tuần trước bầu cử, đảng Lao Động Úc lo sốt vó vì tỷ lệ ủng hộ của cử tri khá thấp sau ba năm cầm quyền của ông Albanese; họ sợ không giữ được thế đa số mỏng manh trong Quốc Hội. Ở phía đối lập, sau khi chứng kiến thất bại của đảng Bảo Thủ bên Canada, ông Dutton cũng thay đổi giọng điệu, trở nên ôn hòa hơn và cố tránh hình ảnh của ông Trump. Nhưng đã muộn.
Kết quả cuộc bầu cử hôm Chủ Nhật cho thấy đảng Lao Động chiến thắng áp đảo, giành được 85 trong 151 ghế Quốc Hội, thừa số phiếu để thành lập chính phủ đa số và giữ cho ông Anthony Albanese một nhiệm kỳ thủ tướng thứ hai; đảng Tự Do của ông Peter Dutton chỉ giành được 36 ghế, giảm từ mức 53 ghế của nhiệm kỳ trước. Cũng giống trường hợp ông Poilievre bên Canada, ông Dutton bị mất luôn chiếc ghế nghị sĩ Quốc Hội tại địa hạt bầu cử của ông ở Queensland.
Cũng như Canada, người dân Úc đã nói không với bản sao của ông Trump, từ chối hệ tư tưởng bảo thủ – nhất là khi những người bảo thủ trở nên cực đoan trong chủ nghĩa dân tộc, chống nhập cư, cắt giảm phúc lợi xã hội và thu hẹp vai trò của nhà nước chỉ để chăm lo cho lợi ích của giới tài phiệt giàu có và ích kỷ.
Hãy còn quá sớm để khẳng định chiến thắng trong hai tuần qua của các đảng chính trị tự do và cấp tiến ở Canada và Úc là minh chứng cho thất bại của tư tưởng bảo thủ, của chủ nghĩa Trump (Trumpism) trên toàn cầu nhưng đó là dấu hiệu cho thấy tham vọng “điều hành cả thế giới” của ông Trump chỉ là một ảo tưởng vĩ cuồng sẽ sớm lụi tàn mà thôi.
