|
The Hill
Tác giả: Alexander J. Motyl
Trúc Lam, biên dịch
Mặc dù có những lời lẽ khoa trương, nhưng chế độ của Tổng thống Trump thật ra lại rất mong manh và chắc chắn không hiệu quả hay sụp đổ, hoặc cả hai.
Người Mỹ có thể giật mình trước bản chất bao trùm của chế độ này, nhưng điều đó không có gì mới. Lịch sử đã chứng kiến nhiều ví dụ về chế độ bao gồm một nhà lãnh đạo toàn năng, đưa ra mọi quyết định và được vây quanh bởi những kẻ nịnh hót cai trị các thể chế yếu kém và sử dụng địa vị của họ làm nền tảng để tự làm giàu cho họ.
Những chế độ như vậy không chỉ là chế độ độc tài tầm thường, vì những kẻ độc tài không phải lúc nào cũng được hưởng quyền lực và sự phục tùng không bị cản trở. Thật ra, chính quyền thứ hai của Trump giống các hệ thống chính trị toàn trị, đặc trưng bởi những nhà cai trị toàn năng, tuyên bố biết mọi thứ về toàn bộ trải nghiệm của con người, những người khao khát giám sát, hướng dẫn và định hình toàn bộ đó. Không có gì ngạc nhiên khi các nhà lãnh đạo toàn trị thường có chương trình nghị sự mang tính cách mạng, nhằm thay đổi mọi thứ theo sở thích của họ.
Những chế độ như vậy có vẻ mạnh mẽ, vì các nhà lãnh đạo toàn năng thường thể hiện hình ảnh nam tính, quyền lực, như những nhà cai trị thông thái, không sợ hãi và có năng lực đặc biệt. Trên thực tế, hệ thống của họ mắc phải một sai lầm chết người, một sai lầm cũng đóng vai trò là nguyên tắc tổ chức trung tâm của chế độ: Siêu tập trung.
Đóng góp quan trọng nhất cho lý thuyết về sự suy tàn của chế độ toàn trị thuộc về nhà xã hội học lỗi lạc Karl Deutsch, của Đại học Harvard. Trong một bài báo có tính khai sáng được xuất bản năm 1954, Deutsch đã xây dựng một “hệ thống quyết định toàn trị” lý tưởng. Một chức năng chính của hệ thống như vậy là “sự thống nhất của chỉ huy và trí thông minh”, điều này “yêu cầu một số bộ máy để bảo đảm một nguồn quyết định duy nhất hoặc một tập hợp các sắp xếp hoặc thiết bị để bảo đảm tính nhất quán của các quyết định giữa nhiều nguồn”.
Deutsch tiếp tục chỉ ra cách một hệ thống như vậy nhất thiết phải có “khả năng ra quyết định tập trung hạn chế“. Kết quả là, hệ thống sẽ “quá tải với các quyết định mà nó không còn có thể xử lý được nữa, ngoại trừ việc phải trả giá bằng sự chậm trễ không thể chịu đựng được, hoặc khả năng mắc phải những sai lầm nghiêm trọng ngày càng tăng“.
Theo Deutsch: “Về lâu dài, có lẽ trong mọi hệ thống chính quyền toàn trị đều có xu hướng quá tải các cơ sở trung tâm để đưa ra quyết định hoặc tự động ăn mòn cấu trúc tập trung ban đầu và tan rã thành nhiều bộ phận ngày càng tách biệt”.
Nói cách khác, các hệ thống siêu tập trung dẫn đến thông tin kém, quyết định sai lầm, nhà cầm quyền toàn trị suy yếu và cấp dưới bất tuân — tiếp theo là sự sụp đổ của hệ thống.
Bỏ qua thuật ngữ khoa học xã hội và lưu ý rằng, mô hình của Deutsch mô tả chính xác về chính quyền Trump. Tổng thống được cho là toàn năng và toàn trí chiếm giữ vị trí cao nhất. Ngay bên dưới ông là hàng chục bộ trưởng chỉ biết vâng dạ, nhưng quá sợ hãi để cung cấp cho ông ta thông tin chính xác hoặc không đồng tình với quan điểm của ông. Các thể chế chính phủ hiện tại đang bị Elon Musk phá hủy, khiến các nhân viên còn lại của họ rơi vào tình thế rất dễ bị tổn thương, phân tán, khuyến khích đổ lỗi, trì hoãn và nhiều hành vi rối loạn chức năng khác, càng làm trầm trọng thêm tình trạng bất lực về mặt cấu trúc của hệ thống trong việc đưa ra quyết định hiệu quả và hiệu suất.
Việc tổng thống có vẻ coi thường sự thật có thể là do ông được nghe những điều ông muốn nghe, chứ không phải những điều thật sự là như vậy. Làm sao người ta có thể giải thích được những lời bịa đặt như tuyên bố của Trump rằng tỷ lệ ủng hộ Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky chỉ ở mức 4% chứ không phải hơn 50% như các cuộc thăm dò cho thấy? Hay Ukraine “bắt đầu” cuộc chiến với Nga? Những kẻ nịnh hót lấy lòng người cai trị, và họ biết rõ rằng việc trở thành người đưa tin xấu (dù đó là tin chính xác) có thể khiến họ gặp rắc rối.
Không có gì ngạc nhiên khi mô hình của Deutsch cũng mô tả chính xác về chế độ của Vladimir Putin. Và, như lý thuyết dẫn chúng ta đến kỳ vọng, Putin đã phá hoại quân đội ông ta và nền kinh tế Nga chỉ trong vòng ba năm, ngay cả khi ông ta tin, có lẽ là chân thành, rằng ông ta đã khiến nước Nga vĩ đại trở lại.
Vài tuần đầu tiên thời Trump nắm quyền, liên quan đến những sai lầm rất lớn. Việc xúc phạm hàng loạt đồng minh — người Canada, người Mexico, người Panama, người châu Âu và người Ukraine — chắc chắn là không cần thiết, ngay cả khi người ta thừa nhận rằng những yêu cầu vô lý của Trump là chính đáng. Việc tự bổ nhiệm mình làm chủ tịch Trung tâm Kennedy có thể là một thách thức quá lớn đối với bất kỳ tổng thống nào, ngay cả khi điều đó hoàn toàn hợp lý xét về hình ảnh bản thân của ông ta với tư cách là người cai trị tuyệt đối. Đặt tất cả hy vọng về chính sách đối ngoại của mình vào Putin, khiến Trump trông yếu đuối và ngớ ngẩn.
Cũng giống như Putin đã là một thảm họa đối với Nga, thì Trump cũng sẽ là một thảm họa đối với nước Mỹ. May mắn thay, mặc dù siêu tập trung hóa có vẻ là một ý tưởng hay đối với một người đàn ông tin rằng mình đang mở ra một thời kỳ hoàng kim, nhưng nó không hiệu quả. Cả Trump và Putin đều không biết rằng, cả hai người đều phải tìm nơi cư trú vĩnh viễn trên đống tro tàn của lịch sử.
Có một chút tin vui khác là, vì cả hai người đàn ông này đều là cốt lõi của các hệ thống siêu tập trung mà họ xây dựng, nên các hệ thống đó khó có thể tồn tại, nếu họ không còn nữa. Có hy vọng về sự phục hồi nền dân chủ ở Mỹ và thậm chí có thể là ở Nga.
______
Tác giả: Alexander J. Motyl là giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Rutgers-Newark. Là một chuyên gia về Ukraine, Nga và Liên Xô, và về chủ nghĩa dân tộc, các cuộc cách mạng, đế chế và lý thuyết, ông là tác giả của 10 cuốn sách phi hư cấu, như “Sự kết thúc của Đế chế: Sự suy tàn, sụp đổ và hồi sinh của các Đế chế” – (Imperial Ends: The Decay, Collapse, and Revival of Empires) và “Tại sao các Đế chế tái xuất: Sự sụp đổ và hồi sinh của Đế chế qua góc nhìn so sánh” – (Why Empires Reemerge: Imperial Collapse and Imperial Revival in Comparative Perspective).
|
|
