Trung Quốc và Mỹ đang lún sâu vào cuộc đối đầu không tiếng súng đầy nguy hiểm: cuộc chiến khoáng sản chiến lược và công nghệ, với hậu quả thiệt hại hàng tỉ USD và nguy cơ đảo ngược tiến trình phát triển thế giới.
Trong cuộc chiến “thầm lặng”, Mỹ giữ ưu thế về chip nhưng Trung Quốc lại nắm vật liệu để sản xuất chip - Ảnh: REUTERS
Trong khi Mỹ sở hữu các loại chip bán dẫn tối tân cần thiết cho mọi thiết bị công nghệ, Trung Quốc lại kiểm soát gần như toàn bộ nguồn khoáng sản thiết yếu để sản xuất các con chip này.
Trung Quốc thống trị khoáng sản
Cuộc chiến âm thầm giữa hai cường quốc bắt đầu từ năm 2019, khi Tổng thống Donald Trump áp đặt lệnh hạn chế xuất khẩu nhắm vào Huawei - tập đoàn công nghệ hàng đầu Trung Quốc. Điều này không chỉ châm ngòi cho hàng loạt biện pháp "ăn miếng trả miếng" giữa Washington và Bắc Kinh mà còn phơi bày sự phụ thuộc sâu sắc của ngành công nghiệp Mỹ vào nguồn cung khoáng sản từ Trung Quốc.
Tuy nhiên khác với sự phản ứng ngắn hạn từ Mỹ, Trung Quốc đã chuẩn bị cho kịch bản này từ lâu. Trong nhiều thập niên, Bắc Kinh không chỉ âm thầm xây dựng một hệ thống kiểm soát chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược toàn cầu mà còn củng cố năng lực sản xuất để chi phối thị trường.
Trung Quốc hiện khai thác 70% đất hiếm trên thế giới, xử lý 87% quặng khai thác và tinh chế 91% đất hiếm qua xử lý thành sản phẩm cuối. Những con số này không chỉ cho thấy ưu thế vượt trội của Trung Quốc mà còn phản ánh sự phụ thuộc của thế giới vào nước này trong lĩnh vực công nghệ.
Không dừng lại ở biên giới quốc gia, Trung Quốc đã đầu tư vào các quốc gia giàu khoáng sản như Indonesia, Mali, Bolivia và Zimbabwe. Những quốc gia này, dù đôi khi có tình hình chính trị bất ổn, vẫn mang lại cho Trung Quốc quyền kiểm soát nguồn cung đất hiếm, cobalt, nickel và lithium. Điều này giúp Bắc Kinh tạo ra một "đế chế khoáng sản" với sức ảnh hưởng toàn cầu.
Trong khi đó, Mỹ và phương Tây đang tụt hậu trong cuộc đua này. Quy định nghiêm ngặt về môi trường cùng sự e dè của các ngân hàng trong việc cấp vốn cho dự án rủi ro đã khiến các dự án khai thác khoáng sản ở Mỹ gần như tê liệt. Một ví dụ điển hình là việc sản xuất antimony - một khoáng sản quan trọng - tại Mỹ đã hoàn toàn dừng lại từ năm 1999.
Bắc Kinh sẵn sàng, Washington chậm trễ
Dưới thời Tổng thống Joe Biden, căng thẳng Mỹ - Trung không những không giảm mà còn tiếp tục leo thang. Tháng 10-2022, Washington đưa ra lệnh cấm xuất khẩu chip bán dẫn tiên tiến để ngăn Bắc Kinh phát triển trí tuệ nhân tạo. Đây là bước đi quyết liệt nhằm bảo vệ lợi thế công nghệ của Mỹ nhưng đồng thời cũng đẩy căng thẳng lên một cấp độ mới.
Đáp lại, tháng 7-2023 Bắc Kinh công bố hạn chế xuất khẩu gallium và germanium - hai khoáng sản chủ chốt trong sản xuất chip. Chỉ trong vài tháng, giao dịch đất hiếm giữa hai nước đã giảm mạnh, gần như chấm dứt hoàn toàn.
Không dừng ở đó, đến tháng 9-2024 Trung Quốc tiếp tục áp đặt lệnh hạn chế xuất khẩu antimony. Lệnh này không chỉ khiến giao dịch antimony giảm 97% mà còn đẩy giá của khoáng sản này tăng 200%. Đỉnh điểm là ngày 3-12-2024 khi Bắc Kinh tuyên bố cấm hoàn toàn xuất khẩu antimony, gallium và germanium sang Mỹ.
Đây là lần đầu tiên Trung Quốc công khai nhắm mục tiêu vào Mỹ trong một động thái cụ thể, đánh dấu bước ngoặt mới trong cuộc đối đầu chiến lược.
Giới quan sát nhận định những bước đi này không chỉ mang tính trả đũa mà còn nhằm củng cố vị thế của Bắc Kinh trong cuộc chơi địa chính trị toàn cầu.
Theo Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS), Trung Quốc đang ở "tâm thế thời chiến" khi kiểm soát nguồn cung germanium và gallium - yếu tố quan trọng cho công nghiệp quốc phòng. Đây là hai khoáng sản có vai trò thay thế vật liệu silicon trong các hệ thống vũ khí hiện đại nhờ những tính chất vượt trội.
Ngược lại, Mỹ vẫn giữ thái độ ung dung của thời bình. Nền công nghiệp quốc phòng Mỹ hiện thiếu khả năng tăng tốc sản xuất để đáp ứng nhu cầu cấp bách trên chiến trường.
Những lệnh cấm ngày càng chặt chẽ từ Bắc Kinh sẽ chỉ làm gia tăng khoảng cách chiến lược này, khiến Mỹ đối mặt với nhiều rủi ro hơn.
Những thách thức mà Washington đang gặp phải không chỉ nằm ở việc thiếu hụt nguồn cung mà còn ở việc thiếu đi các chính sách dài hạn để đối phó với cuộc khủng hoảng này. Trong khi Trung Quốc liên tục mở rộng ảnh hưởng thông qua các dự án khai thác quốc tế, Mỹ lại gặp khó trong việc xây dựng các liên minh chiến lược để đối phó.
Ai sẽ dẫn dắt tương lai?
Cuộc chiến khoáng sản không chỉ là câu chuyện giữa Mỹ và Trung Quốc mà còn phản ánh một thực tế quan trọng: quyền kiểm soát tài nguyên tự nhiên đang trở thành vũ khí chiến lược trong thế kỷ 21.
Việc Bắc Kinh xây dựng hệ thống khai thác và chuỗi cung ứng mạnh mẽ không chỉ là một lựa chọn kinh tế mà còn là chiến lược địa chính trị được hoạch định từ lâu.
Một tương lai mà Trung Quốc thống trị thị trường khoáng sản như "OPEC một thành viên" là kịch bản mà Mỹ và phương Tây không thể để xảy ra. Đây không chỉ là câu chuyện về kinh tế mà còn là vấn đề sống còn đối với cân bằng chiến lược toàn cầu.
Khi thế giới đang chuyển mình sang kỷ nguyên công nghệ xanh và trí tuệ nhân tạo, cuộc chiến khoáng sản giữa Mỹ và Trung Quốc không chỉ là cuộc đối đầu về tài nguyên mà còn là cuộc đua quyết định ai sẽ dẫn dắt tương lai.
VietBF@sưu tập
