Chính sách thuế quan gây tranh cãi của ông Trump: “Con dao hai lưỡi”

[pizza]

Tổng thống Donald Trump cho biết có một cách dễ dàng để các nhà sản xuất tránh được cơn bão thuế quan của Nhà Trắng: Quay trở lại Mỹ. Tuy vậy, đề xuất của ông chủ Nhà Trắng có thể là một “con dao hai lưỡi” đối với nền kinh tế Mỹ hiện tại.
Cây viết kinh tế David J. Lynch của The Washington Post nhận định rằng, nếu thành công, chiến lược tăng thuế của ông Trump có thể chấm dứt tình trạng đình trệ kéo dài trong sản xuất của Mỹ, đồng thời tạo ra những công việc mà những người ủng hộ ông mong mỏi. Theo ước tính của giáo sư Robert Lawrence tại Đại học Harvard, nếu có đủ doanh nghiệp quyết định “hồi hương”, lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ, Mỹ có thể xóa bỏ thâm hụt thương mại, qua đó tạo ra khoảng 2 triệu việc làm mới.

“Tôi nói thẳng: Họ chỉ cần xây dựng các nhà máy sản xuất ô tô và những ngành khác ngay tại Mỹ, khi đó sẽ không phải chịu bất kỳ mức thuế nào”, Tổng thống Mỹ nói.

Tầm nhìn của ông Trump
Tổng thống Mỹ Donald Trump từ lâu đã chỉ trích nền kinh tế toàn cầu về cơ bản là “thiếu công bằng”. Ông nhấn mạnh rằng các quốc gia khác đang lợi dụng Mỹ thông qua những thỏa thuận thương mại bất cân xứng, ngay cả khi Washington cung cấp các đảm bảo an ninh cho họ.

Đối với nhà lãnh đạo Mỹ, việc di dời các nhà máy sản xuất ô tô, đồ nội thất và nhiều xưởng sản xuất khác ra nước ngoài trong thời đại toàn cầu hóa được xem là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng thâm hụt thương mại dai dẳng của nước này, vốn đã đạt mức kỷ lục 1,2 nghìn tỷ USD vào năm ngoái.

"Mục tiêu của Tổng thống Trump là tái cân bằng hệ thống kinh tế quốc tế", Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent nhấn mạnh trong bài phát biểu ngày 6/3. Ông Bessent cho rằng thương mại toàn cầu đang bị “bóp méo” bởi các quốc gia có xu hướng kìm hãm nhu cầu tiêu dùng trong nước và dựa vào xuất khẩu để duy trì hoạt động sản xuất.

Chính quyền ông Trump đang định hướng lại chính sách thương mại của Mỹ. Thay vì tập trung vào việc cung cấp "hàng hóa giá rẻ" cho người tiêu dùng, như ông Bessent mô tả, Nhà Trắng ưu tiên tạo ra những công việc sản xuất chất lượng cao cho người lao động.

Trong nhiệm kỳ Tổng thống đầu tiên, ông Trump đã nỗ lực phục hồi ngành sản xuất bằng cách áp thuế đối với khoảng 2/3 lượng hàng hóa Mỹ nhập khẩu từ Trung Quốc. Tuy nhiên, kết quả đạt được khá hạn chế. Số lượng việc làm trong ngành sản xuất tăng thêm 411.000 từ khi ông nhậm chức đến đầu năm 2020, trước khi đại dịch Covid-19 bùng phát.

Trong khi một số nhà kinh tế coi hội nhập toàn cầu là phương thức hiệu quả nhất để đáp ứng nhu cầu hàng hóa và dịch vụ của người Mỹ, ông Trump lại có quan điểm ngược lại. Ông tuyên bố rằng Mỹ “không cần” những gì các đối tác thương mại cung cấp, đồng thời bày tỏ mong muốn thay thế hàng nhập khẩu, chẳng hạn như gỗ và dầu từ Canada, bằng các sản phẩm nội địa.

“Chúng tôi muốn tăng cường sản xuất tại Mỹ. Chúng tôi muốn có một sự bùng nổ trong thị trường lao động Mỹ. Chúng tôi sẽ đưa các nhà máy trở lại”, Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick nhấn mạnh trong một cuộc họp báo tuần trước.

Nhà Trắng hiện đang liên tục “rót vốn” vào các ngành sản xuất công nghiệp. Ngày 7/3, ông Rodolphe Saade, CEO của hãng vận tải biển CMA CGM (Pháp), xuất hiện bên Tổng thống Mỹ tại Phòng Bầu dục để công bố khoản đầu tư 20 tỷ USD vào Mỹ. Ông Trump cũng ca ngợi những động thái mới nhất từ các gã khổng lồ Apple, TSMC và Honda, cho biết các công ty này sẽ mở thêm nhà máy mới ở Indiana.

Tuy nhiên, sau đó, người phát ngôn của Honda đã phản bác tuyên bố trên của nhà lãnh đạo Mỹ.

Lý do các nhà sản xuất do dự trước đề xuất của ông Trump
Những động thái bất nhất liên quan đến vấn đề thuế quan từ Nhà Trắng là lý do khiến các nhà sản xuất công nghiệp tỏ ra do dự trước quyết định “hồi hương”. Đầu năm nay, Tổng thống Mỹ cho biết sẽ áp thuế với hàng nhập khẩu từ Canada và Mexico nhưng sau đó quyết định trì hoãn thêm 1 tháng. Cuối cùng, ông chủ Nhà Trắng có kế hoạch triển khai hệ thống thuế quan "có đi có lại", trong đó Mỹ sẽ đánh thuế hàng nhập khẩu từ các quốc gia với mức tương tự như mức thuế họ áp lên hàng Mỹ.

Thời gian cũng là một vấn đề nan giải. Tuần trước, ông Trump vừa yêu cầu các nhà sản xuất ô tô Mỹ bắt đầu chuyển dây chuyền sản xuất về nước trong vòng 30 ngày. Theo các chuyên gia về chuỗi cung ứng, đây là một thời hạn phi thực tế.

Đó là chưa kể, mức thuế mới đối với thép và nhôm có hiệu lực từ ngày 5/3 sẽ làm tăng chi phí cho các nhà sản xuất ô tô và thiết bị gia dụng. Trong khi đó, kế hoạch trục xuất hàng loạt người nhập cư có thể khiến các nhà máy gặp khó khăn hơn trong việc tuyển dụng thêm nhân lực, đặc biệt khi nền kinh tế Mỹ đang gần chạm mốc toàn dụng nhân lực.

Tình hình trên đã khiến các doanh nghiệp Mỹ rơi vào trạng thái hoang mang. Theo khảo sát mới nhất của Hiệp hội Các nhà sản xuất Quốc gia, hơn 75% doanh nghiệp cho rằng "bất ổn thương mại" là rào cản lớn nhất ngăn họ trở lại thị trường Mỹ. Con số này cao hơn nhiều so với thời điểm trước khi cuộc bầu cử Mỹ biết được người chiến thắng.

Nếu thực sự muốn tạo ra một cuộc cách mạng sản xuất, theo ông Lynch, Tổng thống Trump cần thay đổi cách các CEO phân bổ ngân sách đầu tư. Trong hơn 25 năm qua, các tập đoàn Mỹ đã quen với việc dựa vào các nhà máy nước ngoài và lao động giá rẻ, tích lũy nguồn tiền mặt khổng lồ. Tuy nhiên, thay vì tái đầu tư vào năng lực sản xuất nội địa, phần lớn số tiền này chảy vào túi cổ đông.

“Bất chấp những khó khăn, chính sách thương mại của ông Trump đang cố gắng tái tạo một nền kinh tế đã không còn tồn tại ở Mỹ trong nhiều thập kỷ qua”, ông Lynch nhận định.

Rủi ro trước mắt
Trong nỗ lực đưa ngành sản xuất trở lại, ông Trump đang đối mặt với những rào cản mạnh mẽ đã tồn tại từ lâu, khiến lực lượng lao động trong các nhà máy giảm xuống mức thấp kỷ lục theo dữ liệu được ghi nhận vào năm 1939. Sau thời đại hoàng kim từ thập niên 1950 đến đầu những năm 1980, tài khoản vãng lai của Mỹ - thước đo rộng nhất về cán cân thương mại, thường xuyên phải đối mặt với tình trạng thâm hụt kéo dài, một phần do ngành sản xuất bước vào thời kỳ tự động hóa.

Số lượng việc làm làm trong ngành sản xuất Mỹ từng đạt đỉnh vào mùa hè năm 1979 với 19,5 triệu lao động. Trong hai thập kỷ sau đó, khoảng 2 triệu việc làm biến mất khi các công cụ tự động hóa đã giúp ngành công nghiệp Mỹ nâng cao năng suất mà không cần tới bàn tay con người. Đến giai đoạn 1998-2010, khi Trung Quốc vươn lên mạnh mẽ và gia nhập hệ thống thương mại toàn cầu, ngành sản xuất Mỹ tiếp tục mất gần 6 triệu việc làm.

Ông Lynch nhận định, các nhà máy hiện đại ngày nay sử dụng nhiều máy móc hơn con người và những công việc còn lại thường đòi hỏi kỹ năng cao hơn, không còn mang lại mức lương vượt trội cho lớp lao động không có bằng đại học. Báo cáo của Cục Thống kê Lao động cho thấy, hiện chỉ khoảng 8% công nhân Mỹ làm việc trong các nhà máy.

“Chúng ta đã đi sai hướng trong chính sách thương mại và công nghiệp suốt 30-40 năm qua. Và đúng, nó sẽ không thể thay đổi chỉ sau một đêm”, ông Mark DiPlacido, cố vấn chính sách tại tổ chức American Compass, nhận định.

Một số chuyên gia kinh tế cho rằng, ngay cả khi ông Trump thành công trong việc “mời gọi” các doanh nghiệp trở lại xứ cờ hoa, rất khó có thể khôi phục gần 5 triệu việc làm trong lĩnh vực sản xuất đã biến mất từ cuối những năm 1990.

Bên cạnh đó, việc mở thêm các nhà máy ở Mỹ không đồng nghĩa với sự trở lại của những công việc chân tay lương cao mà nhiều người kỳ vọng. Trước đây, công việc sản xuất được đánh giá cao vì mang lại mức lương và phúc lợi tốt hơn so với các ngành không yêu cầu bằng đại học. Nhưng theo nghiên cứu năm 2022 của Cục Dự trữ Liên bang, khoảng cách lương này đã biến mất vào năm 2006, chủ yếu do sự suy giảm của các tổ chức công đoàn.

Dù vậy, bà Susan Helper, Giáo sư kinh tế tại Đại học Case Western Reserve, nhấn mạnh rằng công việc ổn định với giờ giấc cố định mang lại giá trị vượt xa mức lương.

“Khi hãng xe GM đóng cửa nhà máy Lordstown (Ohio), nhiều người không chỉ nói về việc mất việc làm mà còn về sự suy giảm chất lượng sống. Trước đây, một công nhân GM có thể đủ nuôi gia đình bằng một công việc và họ còn thời gian tham gia hoạt động xã hội, từ giảng dạy tại trường dòng đến làm trưởng nhóm hướng đạo sinh. Nhưng nếu phải làm hai, ba công việc để mưu sinh, họ sẽ không còn thời gian cho những điều đó”, bà Helper nói.

Đó là chưa kể nền kinh tế Mỹ sẽ phải gánh một cái giá không nhỏ nếu Nhà Trắng quyết định tăng thuế. Theo nhà kinh tế Dean Baker thuộc Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách, mức thuế quan mà ông Trump đề xuất hiện tương đương 1% GDP nước này, đánh dấu một trong những lần tăng thuế lớn nhất lịch sử.

Giáo sư Robert Lawrence, chuyên gia về thương mại và đầu tư quốc tế tại Trường Chính phủ Kennedy, Đại học Harvard, nhận định: "Bản thân thuế quan không thể là giải pháp cho mọi vấn đề".

VietBF@sưu tập