Thời đại vàng son của nước Mỹ mà ông Trump muốn tái lập giàu có hơn Mỹ ngày nay?

[vuitoichat]

Theo như lời tuyên bố của Tổng thống Mỹ Donald Trump thường xuyên nêu quan điểm như vậy kể từ khi lên nắm quyền vào tháng 1/2025 rằng: “Chúng ta giàu có nhất từ năm 1870 đến 1913. Đó là khi chúng ta là một quốc gia sống bằng thuế quan và sản xuất”, khi một lần nữa nhắc lại Thời đại Vàng son và mức thuế nhập khẩu cao kỷ lục mà nước Mỹ áp dụng khi đó.

Tổng thống Mỹ Donald Trump thường nói về Thời đại Vàng son, giai đoạn nước Mỹ thống trị nền sản xuất thế giới. Ảnh: Reuters.

Theo các nhà phân tích, ông Trump không hoàn toàn sai. Nhưng thuế quan không phải là toàn bộ câu chuyện về sự bùng nổ của nước Mỹ trong Thời đại Vàng son (Gilded Age).

Trả lời đài Fox News hôm 15/4, ông Trump một lần nữa nhắc lại Thời đại Vàng son và mức thuế nhập khẩu cao kỷ lục mà nước Mỹ áp dụng khi đó.

“Có khả năng khoản tiền từ thuế quan sẽ lớn đến mức có thể thay thế hoàn toàn thuế thu nhập – như thời xưa, khoảng từ năm 1870 - 1913, khi đó thuế quan là nguồn thu duy nhất”, ông Trump nói, nhắc lại thời kỳ nước Mỹ phát triển công nghiệp nhanh chóng và trở nên giàu có, nhưng cũng tồn tại bất bình đẳng thu nhập sâu sắc.

Thời đại Mỹ dẫn đầu sản xuất công nghiệp

Theo trang Heritage.org, nền kinh tế Mỹ thời đó thực sự bùng nổ. Từ cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20, nước Mỹ không chỉ là một nền kinh tế đang trỗi dậy — mà còn thực sự thống trị lĩnh vực sản xuất toàn cầu, trở thành “công xưởng của thế giới” đúng nghĩa.

Khoảng năm 1890, Mỹ vượt qua Anh để trở thành quốc gia có sản lượng công nghiệp lớn nhất thế giới. Đến năm 1913, Mỹ chiếm tới 32–36% tổng sản lượng công nghiệp toàn cầu – cao gấp đôi Anh và bỏ xa Đức, Pháp. Tính trung bình, cứ ba sản phẩm công nghiệp được tạo ra trên thế giới thì có một đến từ nước Mỹ.

Trong các lĩnh vực then chốt như thép, than, dầu mỏ, máy móc công nghiệp, thiết bị nặng, Mỹ đều dẫn đầu. Sản lượng thép của Mỹ không chỉ vượt qua từng nước châu Âu, mà còn cao hơn tổng cộng cả Anh, Pháp và Đức cộng lại. Tập đoàn Carnegie Steel là biểu tượng cho sức mạnh công nghiệp này. Đồng thời, tập đoàn Standard Oil của John D. Rockefeller đã kiểm soát tới 80–90% thị trường dầu mỏ nội địa và xuất khẩu khắp thế giới.

Mỹ cũng xây dựng hệ thống đường sắt lớn nhất hành tinh, kết nối các vùng sản xuất, khai khoáng và cảng biển. Hệ thống logistic này giúp hàng hóa được luân chuyển nhanh chóng trên quy mô toàn quốc – điều mà châu Âu lúc đó chưa thể so sánh.

Về công nghệ sản xuất, Mỹ tiên phong áp dụng dây chuyền sản xuất hàng loạt, tiêu biểu là việc Henry Ford chế tạo mẫu xe hơi Model T năm 1908. Chỉ vài năm sau, nước Mỹ sản xuất hơn 80% lượng ô tô toàn cầu, mở ra thời kỳ cơ giới hóa đại chúng.

Với quy mô, công nghệ và tốc độ phát triển vượt trội, nước Mỹ trong thời kỳ này không chỉ sản xuất cho thị trường nội địa, mà còn xuất khẩu máy móc, thiết bị và hàng tiêu dùng đi khắp thế giới, đặc biệt là sang các nước châu Âu đang suy giảm sức cạnh tranh công nghiệp.

Một cảnh trong series phim truyền hình cùng tên lấy bối cảnh nước Mỹ vào Thời đại Vàng son. Ảnh: Vogue/HBO.

Như nhà sử học kinh tế Paul Bairoch từng viết, đến năm 1913, nền công nghiệp Mỹ có quy mô “áp đảo phần còn lại của thế giới”.

Một trong những nhân tố góp phần vào sự thống trị nền sản xuất toàn cầu này của Mỹ là người nhập cư. Dân số Mỹ trong thời kỳ này gần như tăng gấp ba lần nhờ làn sóng nhập cư với khoảng 30 triệu người. GDP bình quân đầu người cũng tăng gấp đôi.

Các chuyên gia phản bác

Theo trang Market Watch, các nhà sử học lại có góc nhìn khác về nền kinh tế Mỹ cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20 trong Thời đại Vàng son. Họ công nhận đây là thời kỳ nước Mỹ vươn lên mạnh mẽ nhờ sản xuất, nhưng không đồng tình rằng đó là giai đoạn nước Mỹ “giàu có nhất” như ông Trump phác họa.

“Đó chắc chắn là một thời kỳ mà nước Mỹ trỗi dậy. Qua một quá trình dài hạn, chúng ta ngày càng thịnh vượng, lớn mạnh, hiệu quả hơn”, giáo sư Chris Meissner, chuyên gia lịch sử kinh tế tại Đại học California, Davis nói. “Nhưng ông Trump lại nói rằng chúng ta giàu nhất khi đó – điều đó không đúng”.

Theo ông Meissner, để đánh giá mức độ giàu có, nên nhìn vào GDP bình quân đầu người – tức thu nhập trung bình của mỗi hộ gia đình – và chỉ số này ngày nay cao hơn nhiều so với năm 1913.

Tác giả Troy Senik, người viết tiểu sử Tổng thống Grover Cleveland, cũng đồng tình. “Nói rằng nước Mỹ giàu nhất vào thời kỳ 1870–1913 là hoàn toàn sai", ông viết trong một email, và chỉ ra rằng nếu tính theo giá trị thực (đã điều chỉnh lạm phát), GDP bình quân đầu người hiện nay cao gấp sáu lần so với thời kỳ đó.

Ông Senik cho rằng vì đại đa số giới kinh tế học đều đồng thuận rằng thuế quan gây hại cho tăng trưởng kinh tế, ông Trump có thể đang tìm kiếm một hình mẫu cho lập luận của mình – và ông thấy điều đó ở Thời đại Vàng son.

Ông Senik cũng cho rằng việc gọi 1870–1913 là thời kỳ “nước Mỹ sống bằng thuế quan” là không chính xác, bởi trên thực tế chính phủ liên bang đã phụ thuộc vào thuế quan từ khi lập quốc và giai đoạn đó chưa có khái niệm về thuế thu nhập cá nhân.

Không phải vì thuế quan mà nước Mỹ hùng mạnh

Người lao động Mỹ làm việc tại nhà xưởng trong Thời đại Vàng son. Ảnh: Grunge.com

Theo các sử gia, ông Trump đã đánh giá quá cao vai trò của thuế quan trong sự trỗi dậy của nước Mỹ cuối thế kỷ 19.

“Đó là một thời kỳ tăng trưởng và thịnh vượng mạnh mẽ. Nhưng điều đó không có nghĩa là ngân sách chính phủ đến từ thuế quan thay vì thuế thu nhập”, nhà sử học Robert W. Merry, tác giả cuốn “Tổng thống McKinley: Kiến trúc sư của Kỷ nguyên Mỹ”, nói.

Ông Merry dẫn lại một câu phát biểu của thượng nghị sĩ Cộng hòa John B. Allen thời đó: “Có thời kỳ thịnh vượng và thời kỳ suy thoái cả trong lúc thuế cao lẫn thuế thấp. Nói cách khác, thuế quan không phải là yếu tố quyết định tất cả”.

“Có rất nhiều nguyên nhân cho sự vươn lên của nước Mỹ. Thuế quan không phải là lý do chính", ông Meissner từ UC Davis nói thêm.

Ông chỉ ra rằng đổi mới công nghệ, giáo dục và nhập cư là những yếu tố quan trọng. Các phát minh như bóng đèn sợi đốt, điện thoại, máy đánh chữ xuất hiện trong giai đoạn này. Bên cạnh đó là tài nguyên thiên nhiên và các đô thị – vốn là trung tâm lan tỏa thông tin và năng suất.

Meissner cũng nhấn mạnh rằng ngay trong Thời đại Vàng son, chính sách thuế quan đã gây tranh cãi. Một vấn đề khác là sự bất bình đẳng xã hội và chính sách đối với người lao động.

Người lao động Mỹ khi đó không có bảo hiểm thất nghiệp, không có mức lương tối thiểu, không có hạn chế về giờ làm việc và rất ít biện pháp bảo vệ cho người lao động, ông Meissner nói. Sức lao động và sự hi sinh của người Mỹ khi đó đóng góp một phần quan trọng vào sự phát triển quốc gia.

Tuổi thọ trung bình của người dân Mỹ vào năm 1900 chỉ vào khoảng 47 tuổi, thấp hơn so với các nước châu Âu cùng thời như Anh hay Pháp. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng trong giai đoạn công nghiệp hóa gấp rút cuối thế kỷ 19, tuổi thọ ở các thành phố công nghiệp đông dân thậm chí còn giảm do ô nhiễm, điều kiện lao động nguy hiểm và thiếu tiếp cận với y tế cơ bản. Trẻ em và lao động nhập cư sống chen chúc trong các khu ổ chuột, đối mặt với bệnh tật và tai nạn lao động thường xuyên.