Đòn tập kích của Ukraine vào căn cứ chiến lược Nga cho thấy hiệu quả của drone trong chiến tranh. Và làm thay đổi định nghĩa về chiến thuật sử dụng khí tài này.
Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) ngày 1/6 cho biết nước này đã mở chiến dịch Mạng nhện, sử dụng UAV tấn công loạt căn cứ không quân chiến lược nằm sâu trong lãnh thổ Nga. Kiev tuyên bố cuộc tấn công phá hủy, làm hư hại 40 máy bay chiến lược của đối phương, gồm oanh tạc cơ Tu-22M3 và Tu-95MS, cùng phi cơ cảnh báo sớm A-50.
Bộ Quốc phòng Nga xác nhận Ukraine đã sử dụng drone góc nhìn thứ nhất (drone FPV) tấn công sân bay quân sự ở các tỉnh Murmansk, Irkutsk, Ivanovo, Ryazan và Amur, cách biên giới Ukraine hàng nghìn km. Hình ảnh, video trên mạng xã hội cho thấy drone FPV được Ukraine giấu trong thùng container và triển khai bất ngờ từ khu vực gần sân bay, khiến lực lượng phòng thủ không kịp đối phó.
Giới phân tích đánh giá trong quá trình triển khai chiến dịch, lực lượng Ukraine đã cho thấy chiến thuật sử dụng drone chưa từng có, hiệu quả tới mức "có thể khiến các tướng tá quân đội trên thế giới mất ngủ nhiều đêm".
"Ukraine ngày 1/6 đã viết lại quy tắc chiến tranh. Các chỉ huy cấp cao của Nga chắc hẳn bị sốc như người Mỹ năm 1941", Max Boot, cây viết về an ninh quốc gia tại Washington Post, bình luận, nhắc đến trận Trân Châu Cảng, khi đế quốc Nhật Bản bất ngờ tấn công căn cứ hải quân Mỹ ở Hawaii.
Các máy bay Nga bốc cháy trong đòn tập kích của Ukraine vào tỉnh Irkutsk ngày 1/6.
Ông Boot cho biết ngoài mở ra một cuộc chiến mới, trận Trân Châu Cảng còn báo hiệu cho sự lỗi thời của thiết giáp hạm, loại tàu chiến chủ đạo của hải quân các nước khi đó. Đây có thể là điểm tương đồng giữa sự kiện thời Thế chiến II với chiến dịch Mạng nhện của Ukraine.
"Ngày nay, hệ thống vũ khí đã lỗi thời có thể là máy bay quân sự có người lái", ông Boot viết. Một đàn drone Ukraine chỉ cần vài chục nghìn USD để chế tạo đủ sức để gây thiệt hại nặng nề cho không quân Nga, phá hủy những oanh tạc cơ chiến lược không dễ thay thế trong một sớm một chiều.
Nga thường sử dụng những oanh tạc cơ này để khai hỏa tên lửa tầm xa vào các mục tiêu ở Ukraine, nhằm tăng tầm bắn và vận tốc của chúng, gây khó khăn cho lưới phòng không đối phương. Trước đây, Ukraine gần như không có cách nào đối phó với những oanh tạc cơ này, do chúng hoạt động sâu trong lãnh thổ Nga, ngoài tầm bắn của các hệ thống phòng không Kiev.
"Nhưng mọi loại thiết bị quân sự đều có điểm yếu", Valeriy Romaneko, nhà phân tích chiến tranh người Ukraine, nói với ABC. "Với các phi cơ, điểm yếu đó là thùng nhiên liệu khi chúng nằm yên trên đường băng".
"Nếu drone tự sát lao vào, kích nổ và xuyên thủng được thùng chứa nhiên liệu máy bay, chúng ta sẽ thấy chuyện như ở Olenegorsk và Belaya", ông Romaneko, nói tiếp, nhắc đến hai căn cứ không quân Nga ở Murmansk và Irkutsk.
Các nguồn tin am hiểu về SBU ước tính Ukraine đã chuyển khoảng 150 drone và 300 quả bom vào Nga để thực hiện kế hoạch này từ nhiều tháng trước. Chúng được đặt trong thùng container bằng gỗ có nắp có thể mở từ xa, sau đó chất lên xe tải. Drone dùng mạng di động Nga truyền hình ảnh về Ukraine và tự động nhắm mục tiêu theo thông tin lập trình sẵn.
Một nguồn tin tình báo Ukraine nói các tài xế xe tải nhiều khả năng được thuê để chở những thùng gỗ đến địa điểm gần sân bay, mà không biết bên trong có gì. Họ cũng gần như không biết được ai là người đã thuê mình. "Loại hình tác chiến này rất phức tạp, thường không hé lộ thông tin cho những người giữ vai trò then chốt", người này nói.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tối 1/6 xác nhận nước này đã tập kích bằng 117 drone và Nga "chịu tổn thất rất rõ ràng". Ông thêm rằng SBU đã lập trung tâm chỉ huy gần một văn phòng địa phương của Cơ quan An ninh Liên bang Nga (FSB) mà không bị phát hiện.
Những người tham gia chiến dịch đã mất 18 tháng chuẩn bị mọi thứ và rời khỏi Nga trong đêm trước khi xảy ra vụ tập kích. SBU ước tính chiến dịch Mạng nhện khiến Nga mất "34% đội bay oanh tạc cơ chiến lược", thiệt hại khoảng 7 tỷ USD.
Gus McLachlan, tướng lục quân Australia về hưu, cho rằng chiến thuật sử dụng drone chưa từng có này của Ukraine là điều mà các nhà hoạch định quân sự phương Tây nên xem xét.
"Khả năng đổi mới và thích ứng của họ với công nghệ mới, có chi phí rất thấp này rất đáng chú ý", ông Mc Lachlan nói. "Chúng tôi nghĩ mỗi chiếc drone đó chỉ khoảng 4.000 USD. Chi phí để bố trí, chuẩn bị cho kế hoạch có thể cũng đáng kể, nhưng thực tế đã cho thấy chúng phá hủy được những phi cơ hàng tỷ USD".
Đòn tấn công này một lần nữa chứng minh hiệu quả của drone trong chiến tranh.
Đây là bài học về sự cần thiết phải cân bằng giữa việc sở hữu các hệ thống vũ khí tinh vi, tốn kém với việc trang bị những năng lực tấn công rẻ tiền hơn, Mick Ryan, nhà nghiên cứu quân sự cấp cao tại Chương trình An ninh Quốc tế, Viện Lowy, bình luận.
Nó còn cho thấy các căn cứ quân sự dù trong vùng chiến sự hay sâu trong hậu phương đều đang đối mặt nguy cơ cao hơn bao giờ hết trước những vũ khí rẻ tiền, dễ che giấu và triển khai nhanh, ít bị chú ý, ông Ryan nói.
"Nếu Ukraine có khả năng âm thầm đưa được lượng lớn drone đến sát các căn cứ không quân lớn ở Nga, chuyện tương tự hoàn toàn có thể xảy ra ở bất cứ quốc gia nào xảy ra xung đột", ông Boot nhận định.
Theo ông Boot, đây là lo ngại hợp lý bởi suốt nhiều năm qua, phương Tây thậm chí còn tập trung phi cơ tại số căn cứ không quân còn ít hơn ở Nga và chưa đầu tư để gia cố các nhà chứa máy bay để đối phó tên lửa hay drone. Các oanh tạc cơ chiến lược của Mỹ thường xuyên xuất hiện trên ảnh vệ tinh thương mại.
Ông Boot cho rằng những lực lượng quân sự từng tự tin họ đã bảo vệ được căn cứ không quân của mình bằng hàng rào điện và trạm gác giờ đây phải đối mặt với mối đe dọa từ trên không từ các drone rẻ tiền, phổ biến và dễ dàng sửa đổi cho mục đích quân sự.
"Điều này sẽ đòi hỏi các nước đầu tư lớn vào các hệ thống chống drone. Chi phí bỏ ra cho các hệ thống vũ khí có người lái truyền thống ngày càng có vẻ lãng phí, giống như cho kỵ binh vào những năm 1930, lực lượng đã bị đánh bại hoàn toàn khi súng máy ra đời", ông Boot viết.
