Trong bối cảnh Tối Cao Pháp Viện đang cân nhắc phán quyết về tính hợp pháp của các mức thuế quan sâu rộng do Tổng Thống Donald Trump áp đặt, một làn sóng kiện tụng đang nổi lên, dẫn đầu bởi các tập đoàn lớn như Costco.
Vụ kiện của Costco được đệ trình lên Tòa án Thương Mại Quốc Tế Hoa Kỳ ngày 28 Tháng Mười Một, nhằm mục đích thu hồi các khoản thuế đã nộp, nếu Tối Cao Pháp Viện ra phán quyết rằng các sắc thuế này là bất hợp pháp.
Đơn kiện nói gì?
Các loại thuế quan, được áp dụng đối với sản phẩm từ hơn 100 quốc gia, là tâm điểm chương trình nghị sự kinh tế của Tổng Thống Trump, với lập luận rằng chúng mang lại cho nước Mỹ “hàng trăm tỷ đô la.” Tuy nhiên, những người chỉ trích cáo buộc rằng chính quyền đã lạm dụng Đạo Luật Quyền Hạn Kinh Tế Khẩn Cấp Quốc Tế (IEEPA, năm 1977) để ban hành các mức thuế này. Tối Cao Pháp Viện nghe các tranh luận miệng vào tháng trước và dự kiến đưa ra phán quyết về tính hợp pháp của chính sách thuế quan Trump trong tương lai gần.
Vụ kiện Costco đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong cuộc chiến pháp lý mà các doanh nghiệp phản ứng với chính quyền. Trước đây, phần lớn vụ kiện chống lại thuế quan của Trump đều đến từ các doanh nghiệp nhỏ. Giờ đây, các công ty lớn hơn, với khối lượng hàng nhập cảng khổng lồ và số tiền thuế cũng khổng lồ tương đương, đã quyết định phá vỡ sự im lặng.
Cơ sở cuộc tranh chấp pháp lý là việc sử dụng IEEPA của Tổng Thống Trump. Costco, cùng các công ty khởi kiện khác, lập luận rằng ông Trump lạm dụng IEEPA. Họ nhấn mạnh rằng chính Quốc Hội, chứ không phải tổng thống, mới có thẩm quyền thiết lập thuế quan. Vụ kiện Costco khẳng định văn bản của IEEPA không hề sử dụng từ “thuế quan” hay bất kỳ thuật ngữ tương đương nào.
Theo các nguyên đơn, IEEPA cho phép tổng thống điều chỉnh hoặc cấm các giao dịch nước ngoài trong tình trạng khẩn cấp quốc gia, nhưng không ủy quyền áp đặt thuế quan. Cần biết, một số công ty nhỏ như V.O.S. Selections (công ty rượu và rượu mạnh) và Learning Resources, Inc. (nhà sản xuất đồ chơi giáo dục) giành được các phán quyết quan trọng chống lại chính quyền tại các tòa án liên bang cấp dưới.
Về phía chính quyền Trump, họ cho rằng việc sử dụng IEEPA là hợp pháp, viện dẫn rằng luật này trao cho tổng thống quyền “điều chỉnh” chính sách “nhập cảng” để đối phó với các tình huống khẩn cấp. Chính quyền cũng cảnh báo về một tác động kinh tế nghiêm trọng nếu các doanh nghiệp tìm cách đòi bồi hoàn (refund) trong trường hợp chính phủ thua kiện tại Tối Cao Pháp Viện.
Vụ kiện Costco, chuỗi siêu thị lớn nhất nước Mỹ, đang thu hút sự chú ý rộng rãi, đặc biệt khi một số công ty lớn luôn tránh đụng chạm đến tổng thống. Với Costco, bây giờ là lúc hành động, kết thúc giai đoạn “chờ xem,” đơn giản vì một số khoản thuế họ đã nộp sắp được hoàn tất (liquidated) trong những ngày hoặc tuần tới.
“Liquidated”
Cần nói thêm về “liquidated.” Trong câu chuyện đáo tụng đình của Costco, “liquidated” có nghĩa là “đã được hoàn tất” hoặc “đã được định giá cuối cùng” (tên chính thức trong luật hải quan Mỹ là “liquidation of entry”).
Cụ thể, khi một lô hàng nhập vào Mỹ, công ty sẽ khai báo hải quan và nộp tiền thuế quan tạm tính (estimated duties). Sau đó, Cơ Quan Hải Quan và Biên Phòng Hoa Kỳ (CBP) kiểm tra lại hồ sơ trong một khoảng thời gian nhất định (thường là 314 ngày, có thể kéo dài hơn). Khi CBP chính thức chấp nhận số tiền thuế quan công ty đã nộp (hoặc điều chỉnh và yêu cầu nộp bổ sung/thừa hoàn lại), họ sẽ ra thông báo gọi là “liquidation.” Lúc này khoản thuế quan được coi là đã hoàn tất, chốt sổ, không thể thay đổi nữa.
Trong vụ kiện của Costco và một số công ty khác, yếu tố “liquidation” rất quan trọng. Nếu khoản thuế quan chưa bị liquidated, tức vẫn còn trong thời hạn kiểm tra, thì sau này Tối Cao Pháp Viện tuyên bố chính sách thuế quan của ông Trump là bất hợp pháp, công ty rất dễ đòi hoàn lại tiền (refund). Tuy nhiên, nếu khoản thuế quan đã bị liquidated – tức đã chốt sổ – thì việc đòi hoàn tiền trở nên rất khó khăn hoặc gần như không thể, nếu không có vụ kiện riêng hoặc lệnh đặc biệt của tòa.
Vì vậy, các công ty như Costco rất lo sợ rằng, CBP sẽ cố tình liquidate nhanh các khoản thuế quan trước khi Tối Cao Pháp Viện ra phán quyết. Khi đã “liquidated” thì dù sau này thắng kiện ở Tối Cao Pháp Viện, họ vẫn không tự động được hoàn tiền, thậm chí có nguy cơ mất trắng.
Vì vậy, Costco kiện trước để yêu cầu tòa ngăn chặn việc liquidation (tức là “đóng băng” việc chốt sổ) cho đến khi có phán quyết cuối cùng. Ngoài ra, sở dĩ Costco tức tốc kiện vì họ đã bị chính quyền Trump từ chối đơn xin gia hạn ngày hoàn tất thuế quan.
Trong cuộc chiến pháp lý với ông Trump, Costco không phải là công ty duy nhất. Cùng với họ là Revlon (gã khổng lồ mỹ phẩm); Kawasaki Motors (nhà sản xuất xe máy); Bumble Bee Foods; EssilorLuxottica (chủ sở hữu các thương hiệu kính mắt quen thuộc như Ray-Ban); Berlin Packaging (công ty đóng gói); iFit (nhà sản xuất thiết bị thể dục); Alcoa (nhà sản xuất nhôm)…
Nếu gặp bất lợi, Trump ‘binh’ thế nào?
Vấn đề ngày càng phức tạp khi biết rằng nếu Tối Cao Pháp Viện ra phán quyết chống lại chính quyền (tức khẳng định rằng chính sách thuế quan của ông Trump là “tầm bậy”) thì ông Trump vẫn chưa hẳn thua. Ông vẫn có nhiều cách khác để đánh thuế nhập cảng và dùng chính sách thuế, làm lá bài mặc cả theo cách của ông.
Như bài báo The New York Times cho biết (“Tariffs Are Here to Stay, Even if the Supreme Court Rules Against Trump”), các luật sư thương mại của ông Trump và giới chức chính quyền đưa ra một số điều khoản pháp lý thay thế IEEPA mà chính quyền có thể sử dụng nhằm duy trì hệ thống thuế quan, mặc dù có thể ít linh hoạt hơn nhưng vẫn quan trọng không kém. Chẳng hạn:
Section 122 (Đạo Luật Thương Mại năm 1974) – Cho phép tổng thống áp đặt mức thuế quan toàn cầu 15% trong 150 ngày để đối phó với thâm hụt cán cân thanh toán “lớn và nghiêm trọng;”
Section 301 (Đạo Luật Thương Mại năm 1974) – Cho phép tổng thống ban hành thuế quan rộng rãi để đáp lại các hoạt động thương mại không công bằng sau khi tiến hành điều tra;
Section 232 (Đạo Luật Mở Rộng Thương Mại năm 1962) – Cho phép tổng thống áp đặt thuế quan dựa trên cơ sở an ninh quốc gia. Việc này thường đòi hỏi các cuộc điều tra có thể mất vài tháng. Section 232 từng được sử dụng để áp thuế lên hơn một phần ba hàng nhập khẩu vào Mỹ (trong đó có xe hơi, thiết bị y tế);
Section 338 (Đạo Luật Thuế Quan năm 1930) – Cho phép tổng thống áp đặt thuế quan lên đến 50% đối với các quốc gia thực hiện những biện pháp thương mại phân biệt đối xử chống lại Mỹ.
Cần nhấn mạnh, việc đánh thuế và chính sách thuế quan, theo Hiến Pháp, là lĩnh vực của Quốc Hội. Các chính quyền trước đây chủ yếu điều chỉnh chính sách thuế quan bằng cách đàm phán các thỏa thuận thương mại toàn diện và sau đó đưa ra Quốc Hội phê chuẩn. Trong khi đó, chính quyền Trump hoàn toàn bỏ lơ Quốc Hội bằng cách sử dụng các quyền hành pháp để ban hành thuế quan và ký kết các hiệp ước thương mại.
Tổng thống “TACO”
Vụ kiện Costco nhấn mạnh một sự thật cơ bản: chính người dân Mỹ trả thuế quan Mỹ chứ không ai khác. Các vụ kiện tương tự được thực hiện không chỉ tìm cách đòi lại hàng tỷ đô la thuế đã nộp mà còn nhằm bảo vệ quyền được bồi hoàn của các công ty nếu Tối Cao Pháp Viện ra phán quyết rằng việc sử dụng IEEPA của tổng thống là bất hợp pháp.
Vụ việc cũng cho thấy vai trò ngày càng suy yếu của một Quốc Hội đang nghiêng về phe Cộng Hòa. Đáng lý họ phải khẳng định vai trò hiến định của mình trong việc thiết lập chính sách thương mại chứ không phải ngồi nhìn Trump “tả xung hữu đột.”
Phán quyết cuối cùng của Tối Cao Pháp Viện, dự kiến được đưa ra trong khoảng thời gian từ nay đến hạn chót vào Tháng Sáu, 2026, sẽ không chỉ định hình tương lai chính sách thuế quan của chính quyền Trump, mà còn có khả năng xác định thẩm quyền thương mại giữa Hành Pháp và Lập Pháp trong nhiều năm tới.
Nhìn chung, vụ Costco (cùng hơn 70 công ty khác) kiện chính quyền Trump không chỉ là động thái của một doanh nghiệp lớn mà còn phản ánh sự bất mãn ngày càng tăng từ cộng đồng kinh doanh Mỹ đối với chính sách thương mại của ông Trump.
Theo dữ liệu từ Cơ Quan Hải Quan và Biên Phòng Hoa Kỳ, tính đến cuối Tháng Chín, 2025, các khoản thuế quan khiến các nhà nhập cảng Mỹ phải trả đến $90 tỷ. Không chỉ vậy, chính sách thuế quan lại được thực hiện một cách hỗn loạn, một cách rất… “TACO” (Trump Always Chickens Out) – lúc dọa, lúc buông, lúc tạm dừng, lúc sửa đổi…, gây ra những xáo trộn chưa từng có trong hoạt động sản xuất lẫn nhập cảng ở Mỹ.
