NATO đứng trước ngã rẽ: Có nên "đóng cửa bầu trời" Ukraine?

[Romano]

Trong hơn ba năm chiến sự, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky liên tục kêu gọi các đồng minh phương Tây “đóng cửa bầu trời”. Dẫu vậy, NATO vẫn né tránh việc thiết lập vùng cấm bay trên không phận Ukraine, do lo ngại đối đầu trực tiếp giữa lực lượng Nga và Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).
Thiết lập vùng cấm bay đồng nghĩa với việc máy bay NATO phải thường xuyên tuần tra trên bầu trời Ukraine. Để bảo đảm an toàn cho các phi công đó, liên minh có thể buộc phải vô hiệu hóa các hệ thống phòng không S-400 của Nga, cả trên lãnh thổ Nga lẫn Belarus. Những hoạt động như vậy sẽ đòi hỏi quy tắc giao chiến rộng hơn, cho phép máy bay NATO bắn hạ không chỉ UAV và tên lửa mà còn cả máy bay ném bom và chiến đấu cơ có người lái của Điện Kremlin.

Mối lo ngại xuyên suốt cuộc xung đột là một cuộc đối đầu trực tiếp giữa NATO và Nga có thể nhanh chóng lan rộng cả trên bộ, trên biển Đen và trong không gian mạng. Trong kịch bản nghiêm trọng nhất, nguy cơ xuất hiện vũ khí hạt nhân chiến thuật của Nga vẫn luôn hiện hữu, sau hàng loạt những lời đe dọa cứng rắn từ chính quyền Tổng thống Putin. Vì vậy, NATO chỉ dừng lại ở lựa chọn tăng cường viện trợ quân sự có kiểm soát cho Ukraine, đồng thời gia tăng sức ép ngoại giao và kinh tế lên Moscow thay vì trực tiếp can thiệp quân sự.Tuy nhiên, lựa chọn ấy có thể sẽ thay đổi sau vụ UAV được cho là của Nga xâm nhập không phận vào Ba Lan - một thành viên NATO, hồi tuần trước. Sự kiện này đã kéo theo các cuộc tham vấn Điều 4 tại trụ sở NATO ở Brussels - điều khoản được kích hoạt khi một nước thành viên cảm thấy lãnh thổ hoặc độc lập chính trị của mình bị đe dọa. Tổng thư ký NATO Mark Rutte khẳng định những gì xảy ra ở Ba Lan không thể coi là “sự cố đơn lẻ”. Trong khi đó, Romania cáo buộc một vụ xâm nhập tương tự trên không phận mình. Ngoại trưởng Ba Lan đề nghị các đồng minh nên được trao quyền bắn hạ “máy bay không người lái và các vật thể bay khác” trên lãnh thổ Ukraine.

Trước chuỗi diễn biến ấy, câu hỏi đặt ra là liệu NATO có nên chuyển từ sự kiềm chế sang việc thiết lập một vùng cấm bay toàn diện? Và nếu không muốn hoặc chưa thể đi tới bước đó, những lựa chọn khả dĩ nào còn lại để gia tăng áp lực buộc Moscow phải thay đổi tính toán chiến lược của mình?

Ở thời điểm hiện tại, NATO đang sở hữu một phi đội tác chiến trên không mạnh mẽ, gồm hơn một chục máy bay cảnh báo sớm AWACS E-3, có khả năng duy trì giám sát liên tục 24/7 đối với không phận Ukraine và biên giới phía đông của liên minh. NATO mới đây thông báo sẽ khởi động chiến dịch "Eastern Sentry" nhằm tăng cường phòng thủ cho sườn phía đông sau vụ UAV lạ xâm nhập Ba Lan. Ba Lan, Anh, Pháp và các nước vùng Baltic được cho là sẽ điều quân tham gia chiến dịch này, cùng với sự xuất hiện của hàng loạt tiêm kích tối tân như JAS 39 Gripen, Dassault Rafale và Eurofighter Typhoon, tạo nên một mạng lưới tác chiến tập thể đồng bộ.

Cuối tuần vừa qua, Tổng thống Mỹ Donald Trump ra tín hiệu sẵn sàng áp đặt các biện pháp trừng phạt thứ cấp mạnh tay đối với những nước giao thương với Moscow, đồng thời kêu gọi châu Âu chấm dứt nhập khẩu năng lượng từ Nga. Các đề xuất khác được nêu gồm việc tịch thu khoảng 300 tỷ USD tài sản Nga bị phong tỏa ở châu Âu và cung cấp cho Ukraine những tên lửa tầm xa cùng UAV có năng lực xuyên sâu hơn, kèm theo công nghệ nhắm mục tiêu để triệt tiêu các trung tâm sản xuất, bảo quản và điều hành UAV của Nga.

Vấn đề đặt ra hiện nay là liệu đã đến lúc chuyển từ việc triển khai Chiến dịch Eastern Sentry sang can thiệp trực tiếp trong không phận Ukraine hay chưa? Đây không phải quyết định nhất thời mà đã nằm trong chuỗi biện pháp đã được Mỹ và phương Tây thảo luận nhiều tháng qua, hiện đang đợi những quyết định then chốt từ Washington và Brussels.