Kế hoạch hòa bình mà Mỹ đề xuất cho Ukraine ẩn chứa tham vọng năng lượng, từ khai thác hydrocarbon đến kiểm soát tài nguyên chiến lược, khiến Kiev nguy cơ phụ thuộc dài hạn và châu Âu bị đẩy ra ngoài lề.
Tổng thống Mỹ Donald Trump (trái) đón Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại Washington D.C., ngày 18/8/2025.
Theo trang tin Oilprice.com, kế hoạch hòa bình gần đây do chính quyền Mỹ thúc đẩy nhằm chấm dứt chiến sự và tái thiết Ukraine đang được trình bày như một kế hoạch thực dụng. Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng, ẩn sâu bên trong những lời lẽ ngoại giao đó là một chương trình nghị sự chiến lược về năng lượng và nguyên liệu thô, có nguy cơ định hình lại tương lai của Ukraine theo hướng phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, quyền kiểm soát tài nguyên của Mỹ, đồng thời gạt Liên minh châu Âu (EU) ra khỏi việc định hình quá trình tái thiết quan trọng này.
Các nhà phân tích cảnh báo rằng đây không chỉ là một kế hoạch hòa bình mà còn là một giải pháp năng lượng ẩn giấu. Nếu không có giải pháp thay thế do châu Âu dẫn đầu tập trung vào năng lượng tái tạo và hợp tác chiến lược về khoáng sản, chủ quyền của Ukraine và sự độc lập về năng lượng của EU đều có thể bị suy yếu.
Tái thiết dưới danh nghĩa phụ thuộc hóa thạch
Theo thông tin từ Reuters và các nguồn khác, kế hoạch của Mỹ bao gồm một khuôn khổ hợp tác kinh tế dài hạn đề cập rõ ràng đến năng lượng, tài nguyên thiên nhiên và tái thiết công nghiệp. Thoạt nhìn, đây là một tư duy đầu tư cần thiết cho một quốc gia bị xung đột tàn phá.
Tuy nhiên, trên thực tế, nó đẩy Ukraine vào lộ trình tăng cường khai thác nhiên liệu hóa thạch. Khung hợp tác Mỹ - Ukraine trước đó đã âm thầm đặt dầu mỏ, khí đốt tự nhiên và các nguồn hydrocarbon khác vào trung tâm của các nguồn thu dự kiến để tái thiết.
Điều này đồng nghĩa với việc Ukraine đang bị thúc đẩy tăng cường khai thác hydrocarbon thay vì chuyển sang mô hình năng lượng tái tạo, dựa trên hydro và tích hợp châu Âu. Mặc dù Ukraine có thể kiếm được doanh thu ngắn hạn từ việc xuất khẩu thêm khí đốt hoặc khai thác các mỏ dầu mới, nhưng làm như vậy sẽ ràng buộc tương lai của nước này với thị trường năng lượng toàn cầu đầy biến động. Điều này khiến Ukraine đối mặt với rủi ro tài sản bị mắc kẹt do quá trình khử cacbon và củng cố sự phụ thuộc về mặt cấu trúc vào các nhà đầu tư và cổ đông công nghệ bên ngoài.
Nói cách khác, Ukraine đang đánh đổi tương lai năng lượng sạch mà nước này có thể xây dựng để lấy năng lượng mà thế giới đang nỗ lực giảm dần.
Mỹ giành quyền tiếp cận đặc quyền tài nguyên
Vấn đề sâu xa hơn nằm ở cách kế hoạch này cấu trúc việc tiếp cận nguyên liệu thô chiến lược. Ngôn ngữ hợp tác trước đó giữa Washington và Kiev đã dành cho các thực thể Mỹ quyền ưu tiên tiếp cận các giấy phép khai thác mới. Hơn nữa, nó cho phép một nửa doanh thu tương lai của Ukraine từ các dự án tài nguyên thiên nhiên mới được phát triển chảy vào một quỹ chung được định hình theo logic tài chính của Mỹ. Kế hoạch mới của chỉ đơn thuần là mở rộng và củng cố cách tiếp cận đó.
Điều này tạo ra một thực tế nan giải: Ukraine, đang rất cần vốn và hỗ trợ quân sự, đang bị yêu cầu từ bỏ quyền kiểm soát đáng kể đối với nguồn tài nguyên dưới lòng đất, từ hydrocarbon đến các khoáng sản quan trọng như lithium, than chì, titan và các nguyên tố đất hiếm.
Trong khi Mỹ giành được lợi thế chiến lược trong các chuỗi cung ứng thiết yếu cho quốc phòng, công nghiệp và quá trình chuyển đổi xanh, Ukraine nhận được sự hỗ trợ rất cần thiết, nhưng phải trả giá bằng đòn bẩy dài hạn đối với các tài sản chiến lược của chính mình. Theo tờ Financial Times, Tổng thống Volodymyr Zelensky đã cảnh báo rằng Ukraine có thể bị buộc phải đưa ra "một lựa chọn rất khó khăn" giữa việc duy trì phẩm giá và nguy cơ mất đi một đối tác quan trọng.
Châu Âu bị gạt ra ngoài lề
Đối với châu Âu, các tác động là rất sâu sắc. Ukraine không chỉ là một nước láng giềng mà còn là trung tâm của kiến trúc năng lượng tương lai của châu Âu. Một Ukraine được tái thiết thành trung tâm nhiên liệu hóa thạch cho chuỗi cung ứng của Mỹ không giúp ích gì cho sự tự chủ năng lượng của châu Âu, cũng như không đóng góp cho các hành lang hydro hay việc tích hợp lưới điện tái tạo của EU.
Nếu Mỹ chi phối tương lai tài nguyên của Ukraine, vị thế chiến lược của châu Âu sẽ suy yếu hơn nữa. EU có nguy cơ trở thành người chi trả thay vì đối tác, ủng hộ sự tồn tại của Ukraine nhưng không phải là người định hình quá trình tái thiết. Kế hoạch của Mỹ hiện đang đẩy Ukraine vào một mô hình mà châu Âu trở thành một nhân tố thứ yếu, thậm chí yếu thế bên ngoài.
Oilprice.com lưu ý, châu Âu vẫn có thể thay đổi quỹ đạo này bằng cách đề xuất một giải pháp thay thế. Sự tái cấu trúc đáng tin cậy cho khuôn khổ hòa bình và tái thiết có thể mang lại lợi ích cho cả Ukraine và EU nếu nó dựa trên những nguyên tắc khác biệt so với thiết kế của Mỹ:
Về chuyển đổi năng lượng: Cung cấp cho Ukraine một lộ trình năng lượng dựa trên năng lượng tái tạo, biến quốc gia này thành nhà sản xuất điện xanh và hydro xanh hàng đầu, kết nối trực tiếp với thị trường châu Âu.
Về quản trị tài nguyên: Phát triển các khoáng sản chiến lược thông qua hợp tác với các nhà chế biến và sản xuất châu Âu để tạo ra giá trị tại Ukraine và châu Âu, thay vì chỉ khai thác và xuất khẩu.
Về tiên phong tái thiết: Châu Âu nên định vị mình là kiến trúc sư hàng đầu cho công cuộc tái thiết, phù hợp với các mục tiêu năng lượng và giảm phát thải carbon của EU.
Nguyên tắc cốt lõi phải là: Viện trợ quân sự hoặc tài chính không bao giờ được dùng để đổi lấy quyền tiếp cận đặc quyền đối với tài nguyên dưới lòng đất.
Việc tái cấu trúc này sẽ giúp châu Âu củng cố an ninh năng lượng và chủ quyền về nguyên liệu thô, đồng thời mang lại cho Ukraine một đối tác năng lượng mạnh mẽ, sạch hơn và bền vững hơn.
Tóm lại, kế hoạch hòa bình mới của Mỹ có thể dẫn đến việc ngừng bắn tạm thời, nhưng nó củng cố một cấu trúc năng lượng và nguyên liệu thô phục vụ lợi ích chiến lược của Washington nhiều hơn là chủ quyền của Ukraine hay an ninh châu Âu. Nếu EU tiếp tục đứng nhìn, Ukraine sẽ tái thiết theo cách của người khác, và châu Âu sẽ phải gánh chịu hậu quả của sự phụ thuộc và mất cơ hội khác. Oilprice.com kết luận, thời điểm để định hình lại kết quả đó chính là bây giờ.
VietBF@sưu tập
