Hải sâm là động vật da gai có thân mềm, hình ống giống như một loại rau cùng tên. Chúng là một loài động vật khác thường nhưng lại đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái đại dương, khiến sự đánh bắt quá mức và nạn buôn lậu hải sâm đang làm tổn hại đến đa dạng sinh học và sinh kế của ngư dân Sri Lanka.
Sau hoàng hôn ở Jaffna, Anthony Vigrado lặn xuống vùng nước Vịnh Palk bắt hải sâm - loài sinh vật da gai ngày càng có giá trị và là nguồn thu nhập chính của anh suốt 12 năm qua.
Nhưng sau 10 giờ tìm kiếm, những gì anh thu được chỉ bằng một phần nhỏ so với trước đây. Nguyên nhân là hải sâm đã bị khai thác ồ ạt ở các bờ biển phía bắc Sri Lanka và miền Nam Ấn Độ.
Báu vật của biển
“Những ngư dân bất hợp pháp đang đánh bắt lậu ở những nơi chúng tôi thường lặn tìm hải sâm. Chúng tôi đang mất dần thu nhập và sinh kế vì họ”, ngư dân 31 tuổi nói.
Hải sâm là động vật da gai có thân mềm, hình ống giống như một loại rau cùng tên. Ảnh: Guardian.
Hải sâm là động vật da gai có thân mềm, hình ống giống như một loại rau cùng tên. Chúng là một loài động vật khác thường nhưng lại đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái đại dương. Khi ăn các mảnh vụn trong trầm tích, chúng tái tạo chất dinh dưỡng và bài tiết nitơ, amoniac và canxi cacbonat - những thành phần tạo nên các rạn san hô. Hải sâm cũng giúp làm chậm quá trình axit hóa đại dương do hoạt động của con người.
Nhu cầu về hải sâm là rất lớn ở Trung Quốc và các nước Đông Nam Á, nơi chúng được chế biến thành những món ăn ngon và sử dụng trong các bài thuốc cổ truyền. Hải sâm sấy khô được gọi là bêche-de-mer hay trepang. Chúng cũng được nhiều người, đặc biệt là Trung Quốc, coi là một loại thuốc kích dục.
Điều này đã khiến hoạt động buôn bán hải sâm trở nên “siêu lợi nhuận”. Do đó, loài động vật này đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Vào những năm 1980, hải sâm có giá dưới 70 USD/kg, nay giá đã tăng lên hơn 270 USD/kg. Những loài quý hiếm có giá lên tới gần 3.500 USD/kg.
Trong những năm qua, hải sâm ở Vịnh Palk và Vịnh Mannar đang bị đánh bắt quá mức. Đối với những loài đắt tiền nhất, số lượng cá thể đã giảm hơn 60% trên toàn cầu.
Ngư dân thu hoạch hải sâm bắt được trên Vịnh Mannar. Ảnh: Guardian.
Giờ đây, hòn đảo nhiệt đới nhỏ bé này đã trở thành một điểm nóng về buôn lậu và đánh bắt hải sâm trái phép. Giống như Vigrado, hơn 10.000 gia đình ngư dân sống dọc bờ biển phía bắc Sri Lanka đang lo lắng về sinh kế của mình.
Chamari Dissanayake, giảng viên cao cấp về Động vật học tại Đại học Sri Jayewardenepura của Sri Lanka, cho biết: “Số lượng hải sâm đang giảm mạnh do đánh bắt quá mức. Nó ảnh hưởng đến đa dạng sinh học và sinh kế của ngư dân ven biển lâu nay sống phụ thuộc vào nghề này”.
Vigrado cho biết nhiều tàu đánh cá bất hợp pháp đã phá hỏng cơ sở vật chất, thiết bị của ngư dân địa phương để bắt hải sâm khiến một số người đã tự sát vì không thể trả nợ.
"Họ đang vơ vét mọi thứ"
AM Stanny Lambert, một ngư dân 31 tuổi đến từ Vankalai ở Mannar, nói anh rất buồn và tức giận trước những hành vi phạm pháp này.
“Điều đó là phi đạo đức và chúng tôi bị mắc kẹt, bởi họ đang vơ vét mọi thứ trước chúng tôi”, anh nói. Lambert và cha anh đã được cấp phép đánh bắt hải sâm được 11 năm và là trụ cột kinh tế của gia đình.
Hầu hết hành vi phạm pháp được báo cáo đều lợi dụng những quy định khác nhau giữa các quốc gia láng giềng. Trong khi Sri Lanka cấp giấy phép đánh bắt và cho phép xuất khẩu hải sâm, Ấn Độ đã cấm hoàn toàn mọi hoạt động buôn bán động vật này từ năm 2001.
Do đó, hải sâm bị đánh bắt trái phép ở Ấn Độ và nhập lậu vào Sri Lanka, nơi chúng được xuất khẩu hợp pháp sang Đông Nam Á, hoặc xuất khẩu từ Ấn Độ dưới nhãn mác giả.
Lực lượng bảo vệ động vật biển ở quần đảo Lakshadweep, Ấn Độ thu giữ 486 con hải sâm chết tháng 3/2021. Ảnh: Ban quản lý rừng Lakshadweep.
Tháng 8/2020, ba người đàn ông bị bắt quả tang buôn lậu gần 1.000 kg hải sâm từ Tamil Nadu ở Ấn Độ đến Sri Lanka qua Vịnh Mannar. Cảnh sát biển Ấn Độ định giá số hải sâm này tới gần 700.000 USD trên thị trường quốc tế. Một trường hợp tương tự cũng vừa được ghi nhận vào tháng 3/2021.
Teale Phelps Bondaroff, giám đốc nghiên cứu của OceansAsia, một tổ chức gần đây đã lập bản đồ các vụ bắt giữ và tịch thu hải sâm ở hai nước, cho biết: “Nếu bạn có một thị trường hợp pháp ở gần một thị trường bất hợp pháp, thị trường hợp pháp sẽ trở thành tụ điểm ‘rửa cá’ khổng lồ”.
Cạn kiệt
Trong nhiều năm, chính quyền Sri Lanka và Ấn Độ đã nỗ lực chống loại tội phạm biển này. Nhưng số vụ bắt giữ vẫn ngày càng gia tăng cho thấy hoạt động buôn bán trái phép đang lan rộng đến các khu vực chưa từng bị ảnh hưởng trước đây.
Hiện nay, khi giá trị của các loài động vật ngày càng tăng, việc khai thác cũng trở nên phổ biến hơn. Nhu cầu lớn về hải sâm đã dẫn đến bạo lực chết người ở Mexico, liên quan đến các tổ chức tội phạm yakuza ở Nhật Bản, và buôn lậu giữa Tanzania và Zanzibar.
Theo OceansAsia, mạng lưới tội phạm đánh bắt và buôn lậu hải sâm có tổ chức đang lan rộng từ Vịnh Palk và Vịnh Mannar vào các khu vực chưa được khai thác thuộc lãnh thổ liên minh Lakshadweep, một quần đảo ngoài khơi bờ biển phía tây nam Ấn Độ.
Hoang đảo Suheli ở Lakshadweep. Ảnh: Guardian.
Trong vụ bắt giữ lớn nhất được ghi nhận, thông tin tiết lộ từ các ngư dân địa phương vào tháng 2/2020 đã giúp các nhà chức trách tìm thấy 1.716 con hải sâm trị giá gần 580.000 USD được giấu trong các rạn san hô gần hoang đảo Suheli.
“Sự cạn kiệt nguồn tài nguyên có thể là lý do chính khiến những người này tìm đếm các địa điểm mới. Lakshadweep vẫn còn nguyên sơ, đó có thể là lý do dân buôn bán chuyển đến đó”, Sajan John, người đứng đầu Ban quản lý chính sách và các dự án biển tại Wildlife Trust of India, nói.
Nhận thấy mức độ nghiêm trọng của tội phạm buôn bán hải sâm, chính quyền địa phương đã có phản ứng mạnh mẽ. Vào tháng 2/2020, khu vực bảo tồn hải sâm đầu tiên trên thế giới được thành lập ở Lakshadweep, các căn cứ chống đánh bắt trộm được thiết lập trên khắp các hòn đảo và Lực lượng đặc nhiệm bảo vệ hải sâm Lakshadweep được thành lập với sự trợ giúp của Cục Điều tra Trung ương của Ấn Độ.
Một lô 416 con hải sâm chết được thu giữ tại một hòn đảo hoang ngoài khơi Perumal ở Lakshadweep vào tháng 3/2021. Ảnh: Ban quản lý rừng Lakshadweep.
“Người dân Lakshadweep hiểu được tầm quan trọng của hải sâm vì sinh kế của họ phụ thuộc vào đánh bắt. Khi hải sâm bị ảnh hưởng, các nghề cá khác cũng bị ảnh hưởng”, Sivakumar Kuppusamy, một nhà khoa học tại Viện Động vật hoang dã Ấn Độ, phát biểu.
Nhưng khi phần lớn hải sâm đánh bắt và buôn bán bất hợp pháp tiếp tục được nhập lậu vào Sri Lanka, Kuppusamy đồng ý rằng mặc dù việc ngăn chặn chuỗi cung ứng bất hợp pháp này là rất quan trọng, việc giáo dục những người đánh bắt hải sâm trái phép đánh giá đúng tầm quan trọng của loài động vật này cũng là yếu tố quan trọng để bảo vệ chúng.
“Chúng ta phải thuyết phục họ về vai trò của hải sâm trong hệ sinh thái. Nếu không có hải sâm, họ đang gây nguy hiểm cho biển”, ông nói. “Đó là khi họ bắt đầu nhận ra sinh kế của mình và tương lai của con cái họ sẽ bị ảnh hưởng”.
“Phá vỡ chuỗi cung ứng phi pháp đó và thuyết phục ngư dân - chúng tôi phải làm cả hai. Nếu không hoạt động buôn bán này vẫn sẽ liên tục phát triển”.
