Fentanyl là loại ma túy tác dụng mạnh, dễ vận chuyển, lợi nhuận khổng lồ, khiến các băng đảng buôn lậu chúng vào Mỹ bằng mọi con đường có thể.
Khi Tổng thống Donald Trump đe dọa áp thuế với Mexico, Canada và Trung Quốc, ông cáo buộc ba quốc gia này đã tạo điều kiện để fentanyl tràn vào Mỹ, gây ra cuộc khủng hoảng chất gây nghiện cấp quốc gia.
Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum đã phản bác cáo buộc từ ông chủ Nhà Trắng rằng chính phủ của bà thông đồng với những kẻ buôn lậu ma túy, gọi đó là "vu khống". Bà nhấn mạnh cuộc khủng hoảng fentanyl thực chất bắt nguồn từ nhu cầu ma túy rất lớn tại Mỹ và việc Mỹ bán súng bất hợp pháp cho các băng đảng.
Binh sĩ đứng canh gác bên cạnh hàng trăm kg fentanyl và ma túy đá ở Tijuana, Mexico, tháng 10/2022. Ảnh: Washington Post
Bà Sheinbaum hồi đầu tuần thông báo đã đạt được thỏa thuận với ông Trump về việc hoãn áp thuế, đổi lại Mexico sẽ triển khai 10.000 binh sĩ Vệ binh Quốc gia đến biên giới nhằm ngăn chặn nạn buôn lậu fentanyl.
Nhưng các nhà phân tích và chuyên gia nhận định việc chặn đứng loại thuốc phiện tổng hợp gây chết người này đặt ra thách thức rất lớn với cả Mexico và Mỹ, do các băng đảng có nguồn tài nguyên khổng lồ, fentanyl dễ dàng được sản xuất và vận chuyển cũng như nhu cầu về chất gây nghiện ở Mỹ.
Băng đảng ma túy hoành hành ở Mexico
Hơn một thập kỷ qua, hầu hết nỗ lực của Mexico nhằm giải quyết tội phạm có tổ chức đều tập trung vào việc nhắm tới những thủ lĩnh băng đảng quyền lực, làm suy yếu quyền kiểm soát của tội phạm ma túy ở các bang.
Nhưng chiến lược này đã phản tác dụng. Khi các thành viên cấp cao bị bắt, những băng đảng quyền lực lại chia thành các nhóm nhỏ, vô tổ chức và bạo lực hơn, gây ra nhiều đổ máu hơn.
Mặc dù chiến dịch chống băng đảng đã phần nào gây áp lực lên các nhóm tội phạm, cách làm mà chính quyền Mexico theo đuổi chưa bao giờ tập trung vào việc ngăn chặn băng đảng sản xuất ma túy, giới phân tích đánh giá. Thay vào đó, mục tiêu của họ chỉ là kiềm chế bạo lực gây xáo trộn cộng đồng.
Cựu tổng thống Mexico Andres Manuel Lopez Obrador nhậm chức vào năm 2018 với lời hứa về một cách tiếp cận mới: Tránh đối đầu trực tiếp với các băng đảng ma túy để giải quyết tận gốc rễ vấn đề của tội phạm, như tham nhũng và nghèo đói.
Nhưng thực tế cho thấy chiến lược của ông không giúp ích gì nhiều trong việc kiềm chế mức độ bạo lực hay làm giảm sức mạnh ngày càng mở rộng của các băng đảng buôn bán ma túy qua biên giới Mexico - Mỹ.
Khi nhậm chức hồi tháng 10 năm ngoái, Tổng thống Sheinbaum cho biết bà sẽ tiếp tục tập trung vào các nguyên nhân xã hội của bạo lực như cách người tiền nhiệm đã làm, đồng thời giảm tỷ lệ tội phạm không bị xét xử cũng như tăng cường Lực lượng Vệ binh Quốc gia.
Trong vài tháng đầu tiên, bà đã thể hiện lập trường cứng rắn hơn với tội phạm có tổ chức, đẩy mạnh các chiến dịch truy quét, giúp tịch thu lượng lớn fentanyl.
Nhưng các nhà phân tích vẫn hoài nghi liệu điều này có thực sự mang lại tác động đủ lớn hay không.
Một trong những tổ chức sản xuất fentanyl nhiều nhất ở Mexico là Sinaloa, băng đảng tội phạm tuồn phần lớn fentanyl vào Mỹ. Với nguồn lực tài chính, hậu cần và quy mô khổng lồ, nhóm này đã thống trị hoạt động sản xuất ma túy "một cách dễ dàng đến đáng kinh ngạc", theo Alberto Capella, nhà phân tích an ninh, cựu cảnh sát trưởng bang Quintana Roo và Morelos của Mexico.
Capella lưu ý thêm rằng ngay cả khi chính quyền Mexico tịch thu thành công mọi lô hàng fentanyl trước khi đến biên giới, gốc rễ của vấn đề vẫn chưa được giải quyết.
"Vấn đề không nằm ở các băng đảng ma túy Mexico mà là việc tồn tại một thị trường với nhu cầu tiêu thụ lớn", ông nói. "Nếu nhu cầu sử dụng chiếm ưu thế, nó sẽ lập tức khiến các nhà cung cấp mới xuất hiện để đáp ứng, dù là fentanyl hay bất kỳ loại chất gây nghiện nào khác".
Hóa chất từ Trung Quốc khó kiểm soát
Với ngành công nghiệp hóa chất phát triển mạnh mẽ, Trung Quốc là nhà cung cấp chính các hợp chất thô, được gọi là tiền chất, cần thiết để sản xuất ma túy tổng hợp, trong đó có fentanyl và methamphetamine (ma túy đá).
Khi cuộc khủng hoảng fentanyl ngày càng trầm trọng trong những năm gần đây tại Mỹ, chính quyền cựu tổng thống Joe Biden đã thúc đẩy hợp tác chống ma túy với Trung Quốc nhằm giải quyết vấn đề.
Năm ngoái, Trung Quốc công bố các biện pháp mới nhằm thắt chặt kiểm soát tiền chất, trong đó có quy định về tăng cường giám sát chính phủ đối với một số hóa chất được sử dụng để điều chế fentanyl.
Số ca tử vong do fentanyl ở Mỹ đã giảm vào năm ngoái. Tuy nhiên, Tổng thống Trump vẫn áp thuế 10% đối với tất cả sản phẩm từ Trung Quốc nhằm gây sức ép buộc Bắc Kinh tiếp tục trấn áp các lô hàng fentanyl và tiền chất.
Song ngay cả khi chính phủ Trung Quốc ban hành nhiều quy định quản lý hơn nữa, kết quả mang lại có thể không đáng kể.
Một số hóa chất dùng để điều chế fentanyl rất phổ biến và được sử dụng trong sản xuất nhựa, nước hoa, dược phẩm... khiến việc hạn chế nó trên diện rộng là điều dường như bất khả thi.
Các nhóm tội phạm hiện nay cũng nghĩ ra những phương pháp mới và cách thức nguy hiểm hơn để duy trì hoạt động sản xuất, tăng mức độ hiệu lực của fentanyl cũng như lách luật.
Ví dụ, các thành viên băng Sinaloa đang thử nghiệm cả trên động vật và người để tạo ra những loại ma túy mạnh hơn. Họ thậm chí trộn ma túy với thuốc an thần cho động vật để khiến người dùng nghiện nặng hơn.
Băng Sinaloa còn lôi kéo cả sinh viên và các chuyên gia hóa học làm công việc bào chế để không phải nhập khẩu nguyên liệu thô từ Trung Quốc.
Fentanyl dễ vận chuyển
Người đàn ông cầm trên tay một gói fentanyl ở San Francisco, Mỹ, tháng 2/2020. Ảnh: Reuters
5 năm qua, lượng fentanyl được tuồn qua biên giới vào Mỹ đã tăng gấp 10 lần. Mexico là nguồn cung cấp hầu hết lượng ma túy tổng hợp bị cơ quan hành pháp Mỹ thu giữ.
Fentanyl là một loại thuốc mạnh và tác dụng nhanh, khả năng gây nghiện cao. Nó mạnh hơn morphine gấp 50 đến 100 lần, nghĩa là chỉ cần một lượng nhỏ cũng có tác dụng cực lớn. Hai miligam có thể gây chết người.
Vì fentanyl rất mạnh nên nó thường được vận chuyển trong các gói nhỏ, gọn, dễ giấu, khiến chúng khó bị phát hiện và ngăn chặn hơn. Không giống các loại ma túy khác như cocaine, cần sa hay ma túy đá, thường được buôn lậu theo tấn, fentanyl được vận chuyển theo kg.
Chỉ cần một lượng nhỏ fentanyl để tạo ra hàng trăm nghìn viên thuốc. Ngay cả với số lượng nhỏ, lợi nhuận nó mang lại vẫn rất đáng kể. Điều này có nghĩa những kẻ buôn lậu chỉ cần vận chuyển số lượng ít, giấu trong xe, ba lô hay quần áo nhưng vẫn kiếm được số tiền vượt ngoài sức tưởng tượng.
Theo giới chuyên gia, những đối tượng buôn lậu thuốc phiện tổng hợp vào Mỹ hầu hết không phải người di cư không giấy tờ như Tổng thống Trump đã ám chỉ. Nhóm buôn lậu fentanyl lớn nhất được biết đến là người Mỹ nhập cảnh qua các cảng hợp pháp. Dữ liệu liên bang cho thấy hơn 80% người bị kết án vì buôn lậu fentanyl ở biên giới phía nam là công dân Mỹ.
Các băng đảng Mexico được cho là đang tuyển dụng hàng nghìn người Mỹ và biến họ thành những người vận chuyển fentanyl giữa hai nước, chủ yếu mang theo loại ma túy này trong xe riêng.
Theo Cơ quan Hải quan và Biên phòng Mỹ, hầu hết lượng fentanyl được tìm thấy ở biên giới phía nam đều được vận chuyển bằng ôtô, trong khi nhà chức trách chỉ quét ma túy với khoảng 8% phương tiện cá nhân đi qua.
Fentanyl dễ sản xuất
Thành viên băng đảng Sinaloa nhồi các viên thuốc fentanyl ở Culiacan, Mexico, tháng 4/2022. Ảnh: Reuters
Ma túy đá cần các phòng thí nghiệm lớn và thiết bị chuyên dụng để sản xuất, nhưng fentanyl có thể được điều chế từ các nhà bếp và phòng thí nghiệm nhỏ với dụng cụ nấu ăn thô sơ.
Truyền thông Mỹ năm ngoái được tiếp cận một phòng điều chế fentanyl tại Sinaloa và chứng kiến cách thức nó được sản xuất giữa một căn bếp nhỏ, chỉ bằng máy xay sinh tố và chảo.
Sau một mẻ duy nhất, các "đầu bếp" Sinaloa đã tạo ra 10 kg fentanyl mà nếu bán trót lọt có thể thu về lợi nhuận lên đến 6,4 triệu USD, theo các công tố viên Mỹ.
Những người điều chế và thành viên điều hành có liên hệ với băng Sinaloa cho hay kể từ tháng 9 năm ngoái, Tổng thống Sheinbaum đã triển khai hàng trăm binh lính đến Culiacan, thủ phủ tỉnh Sinaloa, để trấn áp bạo lực và hoạt động sản xuất fentanyl. Chiến dịch này khiến hàng loạt phòng thí nghiệm bị phá hủy, buộc băng Sinaloa phải thường xuyên lẩn trốn, chuyển địa điểm điều chế.
Tuy nhiên, các thành viên Sinaloa cho hay lợi nhuận fentanyl mang lại lớn đến mức không thể từ bỏ. "Nó là thứ khiến chúng tôi giàu có", một điều chế viên fentanyl của băng đảng nói.
