Loại rau này vốn là một loại cỏ mọc hoang ở bờ ruộng, trước người dân chỉ dùng để cho lợn ăn, nay lại thành đặc sản, được nhiều người tìm mua.
Rau trai có tên quốc tế là commelina communis, còn được gọi là cây thài lài trắng, cỏ lài trắng, rau trai trắng, cỏ chân vịt… là một cây mọc nhiều ở nơi đất ẩm, ruộng vườn ,bờ mương hoặc dưới tán cây lưa thưa ở đồng bằng hay miền núi Việt Nam.
Nếu ở miền Bắc, miền Trung, người dân thường lấy rau trai cho lợn ăn thì trong miền Nam, loài rau này thường được dùng để nấu canh tôm, canh cua.
Cây rau trai cao từ 25-50 cm, có lông mềm, rễ có dạng sợi mọc ở đốt, thân phân nhánh, thường ngả xuống, lá thuôn hay hình ngọn giáo, có bẹ ở gốc dài 2-10 cm, rộng 1-2 cm, không cuống.
Cụm hoa màu xanh lơ, lá xếp bao quanh hoa dạng mo, nhìn như hình con trai. Trong mỗi cây thường có hai hoa, mỗi bông có 3 đài lá và 3 cánh hoa. Khi đậu quả, nang quả thường được bao bọc bởi bao hoa, thuôn và gần giống hình cầu, trong quả có 4 hạt. Hoa rau trai thường nở vào tháng 5-9, quả chín vào tháng 6-11.
Theo nghiên cứu, thành phần chất khô chứa trong cây rau trai bao gồm 21,15% cellulose; 12,8% tro; 7,8% protein, 0,9% lipit và 59,75 % dẫn xuất phi protein. Ngoài ra trong rau trai còn có delphin, commelinin, flavocommelin, awobanin. Hạt cây chứa dầu béo.
BSCKII Huỳnh Tấn Vũ cho biết, theo Đông y, thài lài trắng có vị ngọt nhạt, tính hơi lạnh, có tác dụng giải nhiệt, chống viêm, lợi tiểu, tiêu sưng; thường được dùng toàn cây để làm thuốc. Thài lài có thể dùng tươi hay khô có tác dụng trị cảm cúm, nhiễm khuẩn đường hô hấp, viêm họng, viêm amiđan cấp, nhiễm trùng đường tiết niệu, phù thũng…
Công dụng, chỉ định và phối hợp: Thường dùng trị:
- Cảm cúm, viêm nhiễm phần trên đường hô hấp.
- Viêm amiđan cấp, viêm hầu họng.
- Phù thũng, nhiễm khuẩn đường niệu và sinh dục.
- Viêm ruột thừa cấp, kiết lỵ.
- Liều dùng 30 - 40g, dạng thuốc sắc.
Dùng ngoài trị viêm mủ da, giải chất độc do rắn rết, bò cạp cắn đốt đau buốt và đầu gối, khớp xương bị sưng đau; lấy cây tươi giã đắp.
Một số bài thuốc đơn giản từ cây thài lài
-Chữa viêm họng, sưng amiđan: dùng rau thài lài tươi 30g sắc uống hoặc dùng 90 - 120g cây tươi giã nát, chiết nước cốt uống thường xuyên.
-Chữa viêm cầu thận cấp, phù thũng, đái ít: thài lài 30g, cỏ xước, mã đề đều 30g, sắc uống.
-Chữa phong thấp, viêm khớp và phù tim: thài lài thái nhỏ và đậu đỏ, đều 40g nấu ăn, uống cả nước.
-Viêm phần trên đường hô hấp: thài lài 30g, bồ công anh, dâu tằm 30g, sắc nước uống.
-Quai bị: thài lài trắng tươi 60 g, sắc lấy nước uống trong ngày. Các quan sát lâm sàng cho thấy, trung bình sau 1 - 2 ngày hết nôn; 1 - 4 ngày khỏi đau đầu; 2 - 6 ngày hết sưng và sốt; 4 - 6 ngày có thể khỏi.
-Thổ huyết: thài lài trắng tươi 60 - 90g, giã nát, vắt lấy nước cốt uống.
-Hỗ trợ chữa tăng huyết áp: thài lài trắng tươi 60 - 90g, hoa cây đậu tằm 12g, tất cả rửa sạch, cho 800ml nước sắc còn 300ml, uống thay trà trong ngày. Mỗi liệu trình 10 - 15 ngày.
-Chữa kiết lỵ: thài lài trắng tươi 30g (hoặc khô 10g), rửa sạch, đổ 700ml nước, sắc còn 150ml nước, chia 2 - 3 lần uống trong ngày, dùng liền 5 ngày.
-Hỗ trợ điều trị phong thấp: thài lài trắng 40g, rửa sạch, thái nhỏ và đậu đỏ 40g. Đậu đỏ, rửa sạch, đổ 800ml nước ninh nhừ, cho thài lài trắng vào đun nhỏ lửa 10 phút, thêm chút đường, ăn cả nước lẫn cái. Mỗi liệu trình 5 - 10 ngày.
-Viêm gan vàng da: thài lài trắng tươi 120 g, thịt lợn nạc 60 g, nấu canh, ăn cả cái lẫn nước, dùng một lần hoặc chia ra nhiều phần ăn trong ngày.
-Viêm cầu thận cấp, phù thũng, tiểu ít: thài lài trắng tươi 30g (hoặc khô 12g), rễ cỏ xước 20g tươi (hoặc khô 10g), mã đề 20g tươi (khô 8g) sắc với nước, chia 3 lần uống trong ngày.
-Chữa bí tiểu: thài lài trắng tươi 30g, mã đề tươi 30g, rửa sạch, giã nát, vắt lấy nước cốt, thêm chút mật ong vào uống lúc đói bụng. Dùng liền 5 ngày.
-Chữa mụn nhọt sưng đau (chưa vỡ mủ): thài lài trắng tươi rửa sạch, giã nát, thêm chút rượu nóng, đắp vào chỗ sưng đau rồi băng cố định lại trong 2 giờ, ngày thay thuốc một lần.
Kiêng kỵ: những người tỳ vị hư hàn không nên dùng.
Lưu ý, người bệnh cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng các bài thuốc từ thài lài.
Rau trai trở thành loại rau đặc sản
Ở nước ta cây rau trai chủ yếu được dùng để làm rau ăn (thân và lá non được dùng chế biến các món rau luộc, xào, nấu canh…). Ngoài ra nó còn được sử dụng để làm thức ăn chăn nuôi (thân, lá thường được sử dụng làm thức ăn cho thỏ, dê, lợn, gà, vịt…) hay chúng còn được dùng làm phân xanh, được trồng giữ ẩm trong các vườn cây ăn quả.
Nhiều năm trở lại đây, người dân Nam Bộ hái rau trai về ăn và chế biến thành nhiều món ăn ngon, hấp dẫn. Theo đó phần thân và lá non của rau trai có thể luộc, xào tỏi ớt và nấu canh xương lợn hoặc canh tôm tép vô cùng thơm ngon, mát ngọt.
Thậm chí, ở nhiều vùng quê rau trai còn được xem là đặc sản dân dã để tiếp khách quý. Theo đó, rau trai nên hái vào buổi sáng sớm khi sương vẫn còn vươn trên lá, trông rất non. Mọi người thường chọn những ngọn non cao tầm 3-4cm với 2-3 lá. Chỉ cần hái một lúc đã đầy rổ rồi đem về rửa sạch rồi chế biến với đủ món như luộc, xào tỏi hay nấu canh tôm tép.
Hiện nay, loại rau này cũng được bán tại các chợ và sàn thương mại điện tử, được nhiều người tìm mua.
