Chỉ mới chín tháng, Donald Trump đã thay đổi ghế tổng thống theo cách chưa từng có trong lịch sử hàng trăm năm của nền chính trị Mỹ. Gần như toàn bộ cách thức vận hành của nhánh hành pháp, và chính phủ liên bang nói chung, đã biến dạng. Mô hình quản trị quốc gia, vốn được vận hành bởi các chuyên gia và công chức phi đảng phái, hoạt động vì lợi ích công như Quốc Hội định nghĩa, nay hoàn toàn tan vỡ.
Điều rõ ràng nhất là sự vận hành của nền chính trị dân chủ Mỹ đang biến từ “công” sang “tư,” với sự điều hành độc tài của từng cá nhân. Mỗi bộ ngành giờ đây đều có một ông ngáo ộp muốn mặc sức làm gì thì làm, từ Bộ Nội An, Bộ Quốc Phòng, Bộ Ngoại Giao, đến Bộ Tư Pháp.
Bộ Trưởng Y Tế và Dịch Vụ Nhân Sinh Robert F. Kennedy đưa những nhà hoạt động chống vaccine vào ủy ban tư vấn vaccine liên bang và phát tán thông tin y tế sai lệch. Lee Zeldin, người đứng đầu Cơ Quan Bảo Vệ Môi Trường, hủy các kết luận khoa học vốn cho phép quan chức liên bang điều chỉnh khí thải carbon và chống biến đổi khí hậu. Cơ quan Bảo Vệ Tài Chính Người Tiêu Dùng, nơi có nhiệm vụ bảo vệ người dân khỏi gian lận và lừa đảo tài chính, ngày càng trở nên bất động.
Ngay cả những cơ quan vốn được thiết kế để tách biệt khỏi áp lực chính trị cũng bị tấn công. Tổng Thống Trump, với hậu thuẫn của Tối Cao Pháp Viện, đã loại bỏ các quan chức Dân Chủ trong Ủy Ban Quan Hệ Lao Động Quốc Gia, Ủy Ban Thương Mại Liên Bang và nhiều cơ quan độc lập khác, bất chấp quy định của Quốc hội nhằm bảo vệ họ khỏi bị sa thải…
Một cách tổng quát, Tòa Bạch Ốc đang bẻ cong xã hội dân sự và khu vực tư nhân theo ý Trump. Dọa cắt nguồn tài trợ liên bang để buộc các trường đại học ủng hộ “ý thức hệ MAGA,” Trump còn buộc các đại công ty như Nippon Steel và NVIDIA phải để chính phủ liên bang tham gia các vấn đề nội bộ. Trump cũng dùng quyền lực quản lý của Ủy ban Truyền thông Liên bang để sách nhiễu các tổ chức truyền thông chính thống…
Hệ lụy, cùng vô vàn thiệt hại, chắc chắn kéo dài nhiều thập niên. Và rất nhiều thiệt hại thậm chí không dễ đảo ngược.
Nhưng ai xây lại?
Nếu kỳ bầu cử tới, một nhân vật Dân Chủ giành được ghế tổng thống thì ông/bà ấy có thể làm được gì để tái dựng lại nước Mỹ? Đó là câu hỏi không dễ trả lời. Trước mắt, Dân Chủ vẫn loay hoay. Cử tri Dân Chủ chưa thấy được sự đoàn kết trong giới chính trị gia Dân Chủ – điều kiện căn bản nhất để hòa hợp với chính họ nhằm có thể chống lại một đối thủ mà sức mạnh chính trị vẫn “cứng cựa,” bất chấp những gì họ đang làm và đang gây ra cho quốc gia.
Thực tế rằng, dù tỷ lệ ủng hộ Trump hiện giảm xuống mức thấp nhất kể từ ngày nhậm chức, đảng Dân Chủ lại đối mặt với những con số tồi tệ chưa từng có trong lịch sử. Hết cuộc thăm dò này đến cuộc thăm dò khác cho thấy họ đang “âm sâu,” với tỷ lệ bất lợi cao hơn tỷ lệ có lợi.
Trong bốn khảo sát vào Tháng Bảy, Dân Chủ rơi vào tình trạng “âm” từ 26 đến 30 điểm phần trăm – mức độ bất mãn chưa từng thấy trong nhiều thập niên. Trong cuộc khảo sát của Gallup vào hạ tuần Tháng Bảy, tỷ lệ ủng hộ Dân Chủ chỉ còn 34%, mức thấp nhất từng được ghi nhận (nguồn: “As Trump’s approval ratings fall, Democrats are doing even worse. Why?”/Christian Science Monitor).
Điều đáng buồn nhất là nhóm cử tri đang kéo tụt điểm số Dân Chủ xuống chính là lực lượng cử tri nòng cốt của họ. Cuộc thăm dò gần đây của CNN cho thấy cử tri Dân Chủ hiện có cái nhìn tiêu cực về đảng mình còn nhiều hơn so với cử tri Cộng Hòa đối với Cộng Hòa.
Tại các buổi họp cử tri địa phương và trong các nhóm thảo luận chính trị, những người Dân Chủ thất vọng nói rằng họ muốn những gương mặt đại diện của mình chiến đấu mạnh mẽ hơn với chính quyền Trump, trong khi đó, các nghị sĩ Dân Chủ gần như chẳng có công cụ hay vũ khí gì để ra chiến trường, ngay cả khi các tòa án cấp tiểu bang, kể cả Tối Cao Pháp Viện, đang mở đường cho Trump tiếp tục mở rộng quyền lực tổng thống.
“Ngoài việc đập tay xuống bàn thì gần như không có cơ chế nào ở cấp liên bang để Dân Chủ đứng lên và ngăn tổng thống” – phát biểu của Rodell Mollineau, một chiến lược gia Dân Chủ – “Đó chính là nguyên nhân tạo nên cảm giác tuyệt vọng và bất lực trong cơ sở cử tri. Họ muốn Dân Chủ làm gì đó nhưng đảng thì không thể.”
Một số chính trị gia Dân Chủ nhắm tới khả năng tranh cử tổng thống năm 2028 đang cố phá vỡ vòng luẩn quẩn tuyệt vọng bằng những bài phát biểu marathon hùng hồn, những màn “ăn miếng trả miếng” trên mạng xã hội, nhưng về chiến lược chung thì họ dường như bế tắc.
Bài báo hạ tuần Tháng Tám trên The New York Times (“The Democratic Party Faces a Voter Registration Crisis”) cho thấy vấn đề đối với Dân Chủ nghiêm trọng đến mức họ đang bị “xuất huyết.” Khảo sát 30 tiểu bang đăng ký cử tri theo đảng phái chính trị cho thấy, Dân Chủ đã thua trắng về tay Cộng Hòa từ cuộc bầu cử 2020 đến 2024, với khoảng cách rất lớn. Sự dịch chuyển bốn năm về phía Cộng Hòa này tương đương với 4.5 triệu cử tri, tạo ra một hố chính trị sâu mà Dân Chủ có thể mất nhiều năm mới thoát ra được.
Theo dữ liệu từ L2, một công ty dữ liệu phi đảng phái, sự “nghỉ chơi” khỏi đảng Dân Chủ diễn ra ở cả các tiểu bang dao động (battleground states). Ngày càng ít người Mỹ chọn mặc áo Dân Chủ. Trên thực tế, năm 2024 – lần đầu tiên kể từ 2018, số cử tri mới chọn Cộng Hòa nhiều hơn Dân Chủ trên toàn quốc. Tổng cộng, từ năm 2020 đến 2024, Dân Chủ đã mất khoảng 2.1 triệu cử tri ghi danh tại 30 tiểu bang và Washington DC. Trong khi đó, Cộng Hòa tăng thêm 2.4 triệu cử tri.
Cuộc khủng hoảng người lãnh đạo
Điều tréo nghoe là Dân Chủ không phải không thấy sự thất vọng của cử tri. Họ coi đó là động lực cho sự cấp bách thay đổi. Họ nhận thức rằng, để thành công trong mùa bầu cử giữa kỳ 2026 và bầu cử tổng thống 2028, Dân chủ không thể tiếp tục làm theo lối mòn, rằng trước hết, đảng phải cho thấy mình biết lắng nghe thành phần cử tri bất mãn. Tuy nhiên, đó là nhận thức, còn hành động ra sao thì còn “đang tính”.
Phe Dân Chủ có quá nhiều thách thức về lâu dài, từ việc thay đổi cấu trúc hoạt động đến việc thuyết phục cử tri. Việc nhằm vào cơ sở cử tri trẻ và có học vấn cao giúp họ trong bầu cử giữa kỳ là điều cần thiết nhưng để giành chiến thắng trong chiến dịch bầu cử tổng thống 2028, Dân Chủ cần mở rộng sự ủng hộ tới các cử tri không có bằng đại học – nhóm chiếm khoảng 60% dân số Mỹ.
Một chiến lược then chốt, theo các nhà phân tích Dân Chủ, là tập trung vào những vấn đề thiết thực, cho cử tri thấy rằng, nếu làm việc chăm chỉ, họ vẫn có thể tiến lên. Đây được coi là cách duy nhất để tái tạo niềm tin trong nhóm cử tri không đại học, vốn cảm thấy bị bỏ lại phía sau. Từ năm 2000, mối tương quan giữa trình độ học vấn và xu hướng bỏ phiếu đã ngày càng rõ rệt.
Các tiểu bang có trình độ học vấn cao như Colorado và Virginia vẫn ủng hộ Dân Chủ; và các tiểu bang có tỷ lệ cử tri ít học như Ohio và Iowa vẫn nghiêng về Cộng Hòa. Tuy nhiên, một số tiểu bang truyền thống Dân Chủ như Kentucky, Tennessee, Louisiana, Arkansas và West Virginia đã chuyển sang ủng hộ Cộng Hòa. Nếu xu hướng này tiếp tục thì có thể Nevada, dù bỏ phiếu cho Dân Chủ liên tục từ 1992, có thể sẽ nhảy sang Cộng Hòa. Nevada là nơi có trình độ học vấn (trung bình) thấp.
Với nhiều người, việc “sửa” đảng Dân Chủ không chỉ cần ý tưởng mới mà còn cần gương mặt mới. Và phải biết “đánh nhau.” Chiến lược gia Dân Chủ George Hornedo nhận xét: “Chúng ta, rất thường xuyên, chỉ mang thìa đến cuộc đấu dao, trong khi phe Cộng Hòa mang cả rựa”.
Trên dòng thời sự hàng ngày, có thể thấy thật ra Dân Chủ không hẳn hoàn toàn bất lực. Họ cũng nỗ lực tìm lối thoát nhưng vấn đề là họ chưa cho thấy họ đoàn kết và gắn bó theo cách mà phe Cộng Hòa đang thể hiện. Ngoài một số cá nhân, nổi trội nhất là Thống Đốc California Gavin Newsom, nội bộ Dân Chủ vẫn tiếp tục hục hặc.
Trong hồi ký “107 Days” mới phát hành, cựu Phó Tổng Thống Kamala Harris vẫn không tha “ông già” Joe Biden. Không chỉ vậy, bà gần như đánh trống lảng, không thể hiện cho cử tri thấy đảng Dân Chủ của bà cần làm gì.
Trong chuyến quảng bá “107 Days” tại Town Hall (New York) ngày 24 Tháng Chín, Kamala Harris chưa cho thấy bà thực sự đứng ở đâu trong nhiều vấn đề và con đường phía trước cho đảng của mình là gì. Đây đáng lý là cơ hội tốt để bà lấy lại hình ảnh mình cũng như Dân Chủ nhưng bà nói chuyện vẫn chung chung. Khi được một khán giả hỏi ưu tiên cấp bách nhất của Dân Chủ là gì, bà cho rằng đảng cần vượt qua “hội chứng Đấng Cứu Thế” (“messiah complex”), rằng “chẳng có ai là cứu tinh cả,” rằng “viên đạn bạc ở đâu, viên đạn bạc ở đâu?’ Chúng ta đều có mặt ở đây, hãy nhìn nhau đi! Tất cả đều ở đây! Vậy hãy cùng nhau khai thác sức mạnh ấy.”
Dùng từ “viên đạn bạc” – một khái niệm ám chỉ giải pháp thần kỳ, đơn giản nhưng hiệu quả tức thì, bà Kamala Harris muốn nói rằng Dân Chủ không nên trông chờ vào một “silver bullet,” vì chẳng có nhân vật duy nhất hay một biện pháp đơn giản nào có thể giải quyết tất cả vấn đề của đảng. Và nếu như vậy thì những vấn đề và rối rắm của Dân Chủ vẫn tiếp tục “nằm” ở đó. Ai giải quyết nó là chuyện… “hãy nhìn nhau đi”.
