|
Văn kiện được xem là dấu mốc cho thấy sự dịch chuyển căn bản trong tư duy đối ngoại của Washington, đồng thời làm dấy lên những lo ngại sâu sắc về tương lai của mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương.
Chiến lược An ninh Quốc gia mới của Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump đã tạo ra một cú sốc chính trị tại châu Âu khi lần đầu tiên dành những ngôn từ gay gắt nhất không phải cho Nga hay Trung Quốc, mà cho chính các đồng minh thân cận trong Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).Trong nhiều năm, Chiến lược An ninh Quốc gia của Mỹ vẫn được xem là kim chỉ nam phản ánh cách Washington nhìn nhận các nguy cơ và định hướng hành động trên toàn cầu, từ cạnh tranh với Trung Quốc, đối đầu với Nga cho tới các thách thức an ninh phi truyền thống như tội phạm xuyên quốc gia. Thế nhưng, trong phiên bản mới nhất vừa được chính quyền Tổng thống Donald Trump công bố, trọng tâm chỉ trích bất ngờ lại hướng vào châu Âu - khu vực vốn được coi là đối tác lịch sử, giá trị và an ninh gần gũi nhất của Mỹ.
Tài liệu dài 30 trang mô tả các quốc gia châu Âu là những cường quốc đang suy yếu, “đi chệch quỹ đạo”, đã chuyển giao quá nhiều quyền lực cho Liên minh châu Âu (EU). Đáng chú ý, tài liệu còn kết luận rằng châu Âu có thể trở nên quá yếu để tiếp tục là “những đồng minh đáng tin cậy” của Mỹ. Lập luận này lập tức gây chấn động tại các Thủ đô châu Âu, nơi nhiều nhà lãnh đạo và chuyên gia cho rằng đây là dấu hiệu cho thấy sự rạn nứt nghiêm trọng trong liên minh xuyên Đại Tây Dương - trụ cột đã giúp duy trì hòa bình ở châu Âu từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai và thúc đẩy các giá trị phương Tây trên toàn cầu.
Katja Bego, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Chatham House (Anh) nhận định, các nhà lãnh đạo châu Âu khi đọc bản chiến lược này cần “chuẩn bị cho kịch bản mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương truyền thống đã kết thúc”. Trong khi đó, nhà sử học nổi tiếng người Anh Timothy Garton Ash gọi văn kiện là “lời cảnh tỉnh lớn nhất từ trước tới nay đối với châu Âu”.
Theo ông Garton Ash, châu Âu đang rơi vào tình thế nghịch lý: Về mặt khách quan, Mỹ vẫn là đồng minh chiến lược, nhưng về mặt chủ quan, trong cách nhìn của chính quyền Tổng thống Donald Trump và của nhiều người dân châu Âu, hai bên dường như không còn coi nhau là đồng minh theo nghĩa truyền thống.
Sự đảo chiều trong ưu tiên chiến lược
Kể từ khi trở lại Nhà Trắng vào tháng 1, Tổng thống Donald Trump đã liên tục yêu cầu các đồng minh châu Âu phải tăng chi tiêu quốc phòng và chia sẻ gánh nặng an ninh với Mỹ. Phần lớn các nhà lãnh đạo châu Âu đã tìm cách đáp ứng những đòi hỏi này, đồng thời nỗ lực duy trì quan hệ tốt với Washington. Tuy nhiên, dù một số phát biểu của ông Trump tỏ ra mềm mỏng, nhiều thành viên chủ chốt trong ê-kíp của ông lại công khai thể hiện thái độ hoài nghi, thậm chí đối đầu với các chính sách của châu Âu.Nhiều nội dung trong Chiến lược An ninh Quốc gia mới phản ánh lại những quan điểm mà Phó Tổng thống JD Vance từng nêu tại Hội nghị An ninh Munich hồi tháng 2, trong đó chỉ trích gay gắt EU và mô hình dân chủ tự do mà châu Âu theo đuổi. Theo ông Garton Ash, bản chiến lược “về thực chất là sự tuyên bố đối lập công khai với EU”, thậm chí có thể xem là sự thể chế hóa những lập luận từng gây tranh cãi của ông Vance.
Giới phân tích cũng lưu ý đến sự tương phản rõ rệt giữa cách bản chiến lược này nhìn nhận châu Âu và cách tiếp cận đối với Nga. Đáng chú ý, Nga - đối thủ chiến lược của Mỹ suốt nhiều thập kỷ - không được nhắc đến như một mối đe dọa trực tiếp trong toàn bộ văn kiện. Thay vào đó, phần nói về châu Âu lại nhấn mạnh những bất đồng xoay quanh cuộc xung đột tại Ukraine, cho rằng các nhà lãnh đạo châu Âu đang nuôi “những kỳ vọng phi thực tế”.
Đặc biệt, văn bản còn định vị Mỹ như một bên “trọng tài” giữa châu Âu và Nga, thay vì là đồng minh của châu Âu trong việc đối đầu với Moscow - vai trò mà Washington đã đảm nhận suốt từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai. Chiến lược cũng kêu gọi chấm dứt việc NATO trở thành “một liên minh không ngừng mở rộng”.
Theo giáo sư Phillips O’Brien, chuyên gia nghiên cứu chiến lược tại Đại học St. Andrews (Scotland), văn kiện này “đọc lên giống như một bản luận cứ nghiêng về lập trường của Nga”, khi kêu gọi các quốc gia châu Âu nối lại hợp tác với Moscow và coi Mỹ là bên trung gian thúc đẩy quá trình đó.
Tham vọng tái định hình châu Âu
Không giống hình dung về một nước Mỹ thu mình khỏi các vấn đề toàn cầu, điều từng được một bộ phận trong phong trào “Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại” (MAGA) cổ súy, nhiều chuyên gia cho rằng, chiến lược mới cho thấy Washington muốn chủ động tái định hình châu Âu theo hệ giá trị và lợi ích của mình. Phần dài ba trang nói về châu Âu mở đầu bằng tiêu đề “Thúc đẩy sự vĩ đại của châu Âu”.
Bản chiến lược nêu rõ: “Mục tiêu của chúng ta là giúp châu Âu điều chỉnh lại quỹ đạo hiện tại, lấy lại sự tự tin về bản sắc văn minh, và từ bỏ sự tập trung thất bại vào việc bóp nghẹt các quy định”.
Theo các nhà phân tích, đây là dấu hiệu cho thấy Mỹ sẵn sàng can dự trực tiếp hơn vào đời sống chính trị châu Âu. Đáng chú ý, chiến lược không đề cập đến việc định hướng kết quả chính trị tại các khu vực khác trên thế giới.Bà Nathalie Tocci, Giám đốc Viện Quan hệ Quốc tế (Italy) và cựu cố vấn ngoại giao của EU cho rằng, văn kiện phác họa một thế giới được chi phối bởi ba cường quốc lớn là Mỹ, Trung Quốc và Nga, với các khu vực ảnh hưởng và hợp tác riêng biệt. Theo bà, trong tầm nhìn đó, châu Âu dường như không còn được xem là một trung tâm quyền lực độc lập, mà trở thành đối tượng cạnh tranh ảnh hưởng giữa Washington và Moscow.
Trước làn sóng chỉ trích, Ủy ban châu Âu - cơ quan hành pháp của EU - không bình luận trực tiếp về toàn bộ nội dung bản chiến lược, song đã bác bỏ các cáo buộc cho rằng châu Âu cổ súy chính sách nhập cư có hại hoặc làm suy yếu tự do ngôn luận. Đại diện Ủy ban châu Âu khẳng định an ninh của Mỹ từ lâu đã gắn chặt với an ninh của châu Âu, trong đó hợp tác về vấn đề Ukraine vẫn là một trụ cột quan trọng.
Bước ngoặt của liên minh xuyên Đại Tây Dương
Chiến lược An ninh Quốc gia mới của Mỹ được nhiều chuyên gia đánh giá là một bước ngoặt mang tính lịch sử trong cách Washington nhìn nhận châu Âu. Trong bối cảnh chiến sự Ukraine chưa có hồi kết, cạnh tranh Mỹ - Trung ngày càng gay gắt và trật tự thế giới đang dịch chuyển nhanh chóng, sự rạn nứt trong quan hệ xuyên Đại Tây Dương được dự báo sẽ tạo ra những hệ lụy lâu dài không chỉ với châu Âu và Mỹ, mà còn với toàn bộ cấu trúc an ninh toàn cầu.
Khi lợi ích, giá trị và cách nhìn về an ninh ngày càng xuất hiện các độ vênh, thách thức đặt ra cho cả Mỹ và châu Âu là làm thế nào để vừa điều chỉnh quan hệ cho phù hợp với thực tiễn mới, vừa tránh để những rạn nứt chiến lược làm suy yếu nền tảng ổn định đã được xây dựng suốt nhiều thập kỷ qua.
|
|
