Giảm phụ thuộc vào vũ khí Mỹ và bài toán tự chủ quốc phòng của châu Âu

[Romano]

Các quốc gia châu Âu ngày càng ưu tiên vũ khí nội địa thay vì mua sắm từ Mỹ. Giới quan sát nhận định, đây không chỉ là vấn đề thương mại, mà còn phản ánh những chuyển dịch tư duy địa chính trị của lục địa già, dần lựa chọn con đường tự chủ không chỉ về quân sự, mà cả về chiến lược dài hạn.

Chi tiêu quốc phòng tăng vọt, vũ khí nội địa chiếm ưu thế

Theo một tài liệu nội bộ mà trang Politico tiết lộ, Đức - quốc gia có ngân sách quốc phòng lớn nhất EU - dự kiến chi gần 83 tỷ euro cho các hợp đồng mua sắm từ nay đến cuối năm 2026. Điều đáng chú ý là phần lớn số tiền này sẽ được chi cho các tập đoàn quốc phòng châu Âu, và chỉ chưa đến 8% trong số đó dành cho vũ khí Mỹ.Các hợp đồng lớn trải rộng trên nhiều lĩnh vực - từ hải quân, không quân đến lục quân và phòng không. Điều này thể hiện phần nào ở một số thương vụ trong kế hoạch chi tiêu quốc phòng của Đức và các nước châu Âu (2025-2026)

Trong khi đó, phía Mỹ chỉ giành được hai hợp đồng lớn: 5,1 tỷ euro cho hệ thống phòng không Patriot và 150 triệu euro cho ngư lôi trang bị trên máy bay tuần tra P-8A.

Tổng cộng, tất cả hợp đồng liên quan đến vũ khí Mỹ chỉ chiếm khoảng 6,8 tỷ euro, tương đương chưa đến 8% tổng giá trị.

Châu Âu có thể “nói không” với vũ khí Mỹ đến đâu?

Điểm sáng từng được Mỹ kỳ vọng là chương trình tiêm kích tàng hình F-35 - biểu tượng cho sức mạnh công nghệ quân sự và xuất khẩu vũ khí của Washington - nay cũng vấp phải sự dè dặt từ châu Âu.

Tạp chí National Defense nhận định: "Việc từ chối F-35 không đơn thuần là quyết định kỹ thuật, mà phản ánh sự mất lòng tin vào chiến lược của Mỹ". Châu Âu lo ngại rằng chọn F-35 đồng nghĩa với việc phó mặc khả năng bảo trì, nâng cấp và điều khiển máy bay vào tay Mỹ.

Bên cạnh đó, chi phí quá cao và những nghi vấn về khả năng Mỹ có thể điều khiển từ xa hoặc tắt hệ thống của F-35 càng khiến các nước châu Âu do dự. Bồ Đào Nha đã loại F-35 khỏi danh sách, chuyển hướng sang Gripen (Thụy Điển) và Rafale (Pháp). Tây Ban Nha mở rộng mua sắm Typhoon và tăng đầu tư vào chương trình FCAS (máy bay thế hệ 6 do Đức-Pháp-Tây Ban Nha hợp tác phát triển). Tại Thụy Sĩ, thương vụ F-35 đang vấp phải phản đối chính trị, còn Ba Lan sau khi nhận 2 chiếc đầu tiên cũng tạm hoãn kế hoạch mua thêm 32 chiếc.

Dù xu hướng “ưu tiên hàng châu Âu” ngày càng rõ rệt, giới phân tích cho rằng việc châu Âu hoàn toàn tách khỏi vũ khí Mỹ trong ngắn hạn là điều không khả thi.

Trước hết là vấn đề công nghệ: Nhiều lĩnh vực chiến lược như máy bay tàng hình, hệ thống đánh chặn tên lửa tầm xa, UAV hạng nặng... vẫn là “khoảng trống” của châu Âu. Khi cần, họ buộc phải tìm đến Mỹ để bổ sung năng lực.

Thứ hai là vấn đề năng lực sản xuất. Dù châu Âu đã nỗ lực tăng công suất, nhưng vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu sau xung đột Nga-Ukraine. Ví dụ, hệ thống IRIS-T hiện mới sản xuất được 4 tổ hợp/năm, kỳ vọng nâng lên 10, trong khi Đức cần tới 50-100 tổ hợp. Typhoon hiện sản xuất khoảng 12-14 chiếc/năm, kế hoạch nâng lên 30 chiếc vào năm 2028 - vẫn còn thấp hơn nhiều so với F-35 (trên 150 chiếc/năm).

Chính vì thế, nhiều nước quay sang tìm kiếm giải pháp thay thế tạm thời từ Hàn Quốc, vốn có khả năng giao hàng nhanh và chi phí hợp lý. Ba Lan đã đặt hàng xe tăng K2, pháo phản lực K239 và máy bay FA-50. Na Uy chọn pháo tự hành K9. Tuy nhiên, phần lớn công nghệ trong vũ khí Hàn Quốc vẫn do Mỹ cung cấp.

Tự chủ chiến lược: Ưu tiên sống còn của châu Âu

Xu hướng giảm phụ thuộc vào Mỹ trong lĩnh vực quốc phòng không đơn thuần xuất phát từ những bất đồng chính trị hay thương mại nhất thời, mà đang ngày càng trở thành một ưu tiên chiến lược dài hạn đối với các nước châu Âu. Căng thẳng Nga - Ukraine và sự lo ngại về khả năng rút lui quân sự của Mỹ trong tương lai, đặc biệt chính sách “Nước Mỹ trên hết”, đã khiến nhiều nhà lãnh đạo châu Âu nhìn nhận nghiêm túc hơn về việc củng cố năng lực phòng vệ độc lập.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen từng tuyên bố, EU cần “trở thành một tác nhân địa chính trị toàn diện, không chỉ là một khối kinh tế”. Điều này đòi hỏi tăng cường đầu tư nội khối vào năng lực sản xuất vũ khí, nâng cao khả năng phối hợp và thiết lập các chuỗi cung ứng quốc phòng độc lập. Chính sách này đang được cụ thể hóa thông qua các chương trình như Quỹ Quốc phòng châu Âu (EDF), Sáng kiến đầu tư công nghiệp quốc phòng châu Âu (EDIP) và hàng loạt liên doanh hợp tác phát triển vũ khí.

Dù chưa thể thay thế hoàn toàn vai trò của Mỹ trong ngắn hạn, nhưng một châu Âu phòng vệ hiệu quả bằng chính năng lực của mình sẽ là yếu tố then chốt định hình lại cán cân quyền lực trong NATO và rộng hơn là trong trật tự an ninh toàn cầu đang dịch chuyển nhanh chóng.

Trang The National Interest nhận định: “Mỹ có thể vẫn giữ vị trí quốc gia xuất khẩu vũ khí lớn nhất thế giới, nhưng thời kỳ thống trị thị trường châu Âu có thể đang đi đến hồi kết.”

Sự sụt giảm thị phần của vũ khí Mỹ ở thị trường châu Âu không chỉ phản ánh những toan tính kinh tế, mà còn là dấu hiệu cho thấy sự thay đổi trong chiến lược tự chủ quốc phòng của EU - một tiến trình có thể định hình lại tương lai an ninh lục địa già.

Dù chặng đường còn dài và phụ thuộc vào nhiều yếu tố - từ chính trị nội bộ EU đến diễn biến của các cuộc xung đột trong khu vực - nhưng rõ ràng, châu Âu đang muốn tự chủ nhiều hơn, thay vì tiếp tục phụ thuộc vào những cam kết khó đoán định từ bên kia bờ Đại Tây Dương.