Ủy ban Nobel Na Uy không trao Nobel Hòa bình năm nay cho ông Trump có thể vì các thành tựu của ông chưa đạt yêu cầu và họ không muốn hứng chỉ trích.
Ủy ban Nobel Na Uy ngày 10/10 quyết định trao giải Nobel Hòa bình 2025 cho Maria Corina Machado, thủ lĩnh đối lập ở Venezuela, "vì những nỗ lực không biết mệt mỏi của bà trong việc thúc đẩy quyền dân chủ cho người dân Venezuela và đấu tranh để chuyển đổi một cách công bằng, hòa bình sang nền dân chủ".
Khi được hỏi vì sao không trao giải cho Tổng thống Mỹ Donald Trump, một trong những ứng viên nổi bật năm nay, Jorgen Watne Frydnes, chủ tịch Ủy ban Nobel Na Uy cho hay cơ quan này đã "nhận hàng nghìn lá thư mỗi năm từ những người muốn nói về những điều dẫn tới hòa bình", nhưng không đề cập trực tiếp tên ông chủ Nhà Trắng.
"Ủy ban này ngồi trong căn phòng treo đầy chân dung những người đoạt giải, căn phòng tràn đầy lòng quả cảm và chính trực. Thế nên chúng tôi đưa ra quyết định chỉ dựa trên sự nghiệp và ý nguyện của Alfred Nobel", ông nói thêm.
Nobel Hòa bình là giải thưởng danh giá do nhà khoa học Thụy Điển Alfred Nobel sáng lập, được trao cho những cá nhân đã nỗ lực xây dựng "tình anh em" giữa các quốc gia, giảm bớt chạy đua quân sự và tổ chức các sự kiện hòa bình. Giải thưởng sau đó được mở rộng cho tổ chức hoặc phong trào quốc tế.
Trước khi giải thưởng được công bố, ông Trump nhiều lần khẳng định mình là ứng viên xứng đáng nhất, tuyên bố "đã chặn 7-8 cuộc xung đột" và việc không được trao giải sẽ là "sự xúc phạm lớn" với nước Mỹ.
Ông Trump gần đây còn thúc đẩy để Hamas và Israel đạt thỏa thuận hòa bình giai đoạn một. Nhiều lãnh đạo thế giới và nhóm vận động đã tăng cường gây áp lực vào phút chót để Ủy ban Nobel Na Uy trao giải cho Tổng thống Trump, nhưng không thành công.
"Lý do không phải là thiên vị chính trị. Ủy ban Nobel Na Uy là cơ quan độc lập, bị ràng buộc bởi di chúc của Alfred Nobel. Xét theo các tiêu chí trong di chúc, hồ sơ của Tổng thống Trump là một vấn đề phức tạp", Nina Graeger, Giám đốc Viện Nghiên cứu Hòa bình Oslo, viết trên TIME.
Tổng thống Donald Trump tại cuộc họp nội các ở Nhà Trắng ngày 9/10. Ảnh: AP
Quy trình xét trao giải Nobel Hòa bình hàng năm bắt đầu với việc đề cử ứng viên, hạn chót là ngày 31/1. Các quan chức chính phủ, giáo sư đại học, thành viên hiện tại và cựu thành viên Ủy ban Nobel cùng những người từng đạt giải Nobel Hòa bình mới có thể đưa ra đề cử.
Ủy ban Nobel Na Uy, gồm 5 thành viên do quốc hội Na Uy bổ nhiệm, sau đó sẽ rút gọn danh sách ứng viên và đánh giá, rồi bỏ phiếu để chọn người đoạt giải. Quyết định của cơ quan này là cuối cùng và không thể kháng nghị.
Hạn chót đề cử năm nay đến sau khi Tổng thống Trump nhậm chức được 11 ngày. Điều đó đồng nghĩa các nỗ lực kiến tạo hòa bình và những sự ủng hộ ông nhận được sau thời điểm này về mặt kỹ thuật sẽ không được xét đến trong giải thưởng năm nay.
Thỏa thuận giữa Israel và Hamas mới chỉ vừa được ký, các con tin vẫn chưa được thả. Do đó, ủy ban có thể coi lệnh ngừng bắn mong manh này là một thành tựu chưa đủ vững chắc khi họ kiểm chứng về "tính bền vững" của hòa bình.
"Giải Nobel Hòa bình là kết quả của nhiều tháng nghiên cứu và thảo luận của Ủy ban Nobel Na Uy", sử gia Theo Zenou, nhà nghiên cứu tại viện chính sách Henry Jackson Society, Anh, nói với Independent. "Họ sẽ không thay đổi quyết định vào phút chót vì một thỏa thuận vẫn còn trong quá trình thương lượng".
Darren Kew, hiệu trưởng Trường Joan B. Kroc về Nghiên cứu Hòa bình, Đại học San Diego, Mỹ, có chung nhận định.
"Giai đoạn được ủy ban đánh giá là năm 2024", ông Kew nói với ABC, nhưng lưu ý cơ quan này vẫn có toàn quyền lựa chọn bất kỳ ứng viên nào họ muốn. "Nếu ủy ban quyết định trao giải cho ông ấy vì những hoạt động trong năm nay, họ hoàn toàn có thể làm vậy".
Tuy nhiên, trong trường hợp này, chuyên gia về chính trường Mỹ Dafydd Townley, Đại học Portsmouth, cho rằng tuyên bố "chấm dứt 7 cuộc xung đột" mà ông Trump đưa ra khi phát biểu tại Liên Hợp Quốc tháng 9 "còn gây mơ hồ, thậm chí là khó tin".
Nhà Trắng đã liệt kê 7 cuộc xung đột này là gồm Azerbaijan - Armenia, Thái Lan - Campuchia, Israel - Iran, Ấn Độ - Pakistan, Rwanda - Cộng hòa Dân chủ Congo, Ai Cập - Ethiopia và Serbia - Kosovo.
Nhiều hoài nghi về vai trò thực sự của ông Trump trong một số thỏa thuận đã được nêu ra, như giới chức Ấn Độ phủ nhận ông Trump có tham gia đàm phán hòa bình để hạ nhiệt căng thẳng giữa nước này với Pakistan hồi tháng 5.
Tính bền vững của những thỏa thuận này cũng chưa rõ ràng. Thỏa thuận giữa Rwanda và Cộng hòa Dân chủ Congo lại không có sự tham gia của nhóm vũ trang M23, lực lượng được cho là do Rwanda hậu thuẫn để đối phó nước láng giềng.
Theo ông Kew, Tổng thống Trump nhận được nhiều sự ủng hộ, đặc biệt là liên quan nỗ lực chấm dứt chiến sự Gaza. Nhưng Ủy ban Nobel Na Uy cho biết họ đã quyết định về giải Nobel Hòa bình từ ngày 6/10, trước khi thỏa thuận ngừng bắn ở Gaza được công bố.
Ủy ban Nobel Na Uy có thể còn muốn tránh lặp lại những sơ suất trong quá khứ. Cơ quan này từng hứng chỉ trích khi trao Nobel Hòa bình năm 2009 cho ông Barack Obama, 8 tháng sau khi ông bắt đầu nhiệm kỳ đầu tiên, vì "những nỗ lực phi thường nhằm tăng cường ngoại giao quốc tế và hợp tác giữa các dân tộc", trong khi Mỹ lúc đó đang tiến hành chiến dịch ở Iraq và Afghanistan.
"Xét về những vấn đề trong nước và quốc tế khác, ông Trump cũng hứng nhiều chỉ trích", ông Dew nói, nêu ví dụ như quyết định điều Vệ binh Quốc gia để trấn áp biểu tình, công kích các tổ chức quốc tế.
Giới chuyên gia cho rằng chiến dịch vận động tranh giải Nobel Hòa bình đầy ồn ào của Tổng thống Trump còn khiến các thành viên ủy ban lo ngại họ bị coi là chịu sức ép chính trị nếu trao giải cho ông.
Matthew Mokhefi-Ashton, giáo sư chính trị Đại học Nottingham Trent, Anh, đánh giá trao giải cho bà Machado là "bước đi khôn ngoan" của Ủy ban Nobel Na Uy, bởi động thái đó làm vừa lòng cả Tổng thống Trump lẫn phe phản đối ông.
"Ông Trump và phe Cộng hòa vốn có quan điểm chỉ trích chính phủ Venezuela. Trao giải cho một lãnh đạo đối lập với chính phủ Venezuela sẽ khiến ông Trump và phe Cộng hòa khó chỉ trích quyết định này", ông Mokhefi-Ashton nói.
Những người ủng hộ Tổng thống Trump cho rằng nếu không nhận giải năm nay, Tổng thống Mỹ nên là ứng viên hàng đầu cho cuộc đua năm 2026. Hạ nghị sĩ Cộng hòa Buddy Carter ngày 10/10 nói ông sẽ soạn nghị quyết trình quốc hội, khẳng định ông Trump xứng đáng được vinh danh.
"Ông ấy sẽ là ứng viên sáng giá vào năm sau. Ông ấy lẽ ra đã giành giải năm nay, nhưng tiếc là ủy ban đã sai lầm", ông Carter nói. "Năm tới, họ sẽ có cơ hội để bù đắp cho điều đó".
VietBF@sưu tập
