Từ Dream Thái 6 cây vàng đến cơn sốt khoe đồ hiệu
Trong năm bậc nhu cầu tâm lư của con người, nhu cầu tự thể hiện luôn nằm ở tầng cao nhất. Cái sự khoe, xét cho cùng, chỉ là một dạng “khao khát được nh́n thấy” – nó chỉ xuất hiện khi ta có thứ mà xung quanh ít ai có. Nhưng ở ta, nhu cầu ấy nhiều khi bị biến dạng thành một căn bệnh: bệnh khoe của.
Những năm cuối thế kỷ trước, chiếc Dream Thái là giấc mơ của nửa xóm. Trong lúc người ta c̣n chưa có nổi cái xe đạp tử tế, đă có người dám bán đất, vay mượn tứ tung để rước “con Dream” về với giá 6 cây vàng. Nếu quy ra tiền bây giờ, ấy là cả một gia tài. Nhưng mua xong, anh chủ nhân vẫn c̣ng lưng đi… xe đạp, v́ sợ xe máy trầy xước, sợ mau cũ. Cả ngày chiếc xe dựng chễm chệ trước cửa, tối dắt vào đặt giữa pḥng khách như tượng trưng cho “đẳng cấp mới”.
Rồi đến thời điện thoại di động. Hồi đó, nghe tiếng nhạc chuông inh ỏi giữa chợ hay trong cuộc họp là y như rằng chủ nhân sẽ giơ máy lên nói oang oang, kéo dài cuộc gọi cho đủ lâu, để ai cũng phải quay lại nh́n: “À, anh ấy có điện thoại xịn.” Bây giờ nhớ lại, những tṛ ấy buồn cười đến… muốn độn thổ, nhưng lúc đó nó từng là cả một niềm kiêu hănh.
Showbiz Việt: khoe từ thân xác đến phi thuyền, biệt thự ngoại quốc
Bước sang thời mạng xă hội, bệnh khoe của được đưa lên một nấc mới, rực rỡ hơn, ồn ào hơn – nhất là trong giới showbiz. Nhiều diễn viên, người mẫu, ca sĩ, hot girl lên báo không phải để khoe album mới, vai diễn hay, giải thưởng danh giá, mà là để khoe biệt thự triệu đô, xe khủng, túi hiệu, kim cương “có một không hai”. Cao hơn nữa là khoe phi thuyền, khoe máy bay riêng, khoe nhà ở Mỹ, ở Úc, coi như chuẩn mực thành công.
Nhưng trước khi có của để khoe, không ít người chọn cách… khoe thân. Có hoa hậu diện áo dài trong suốt, không mặc nội y, hănh diện với danh hiệu “nữ hoàng nội y”, “ṿng một khủng”. Có người – cả nam lẫn nữ – không ngại ngùng khoe luôn “của quư” trên sóng mạng. Đến khi hết thứ để khoe, họ chuyển sang khoe chồng, khoe vợ, khoe bồ giàu, tốt nhất là phải gắn thêm cái mác ngoại quốc cho đủ độ sang chảnh. Một gă người mẫu mới toe cặp kè bà triệu phú hơn cả tuổi mẹ ḿnh, rồi mang chuyện ấy đi khoe khắp nơi – và đạt được mục đích: nổi tiếng, dù không bằng tài nghề.
Họp lớp, status Facebook và cuộc chạy đua “ai hơn ai”
Bệnh khoe của không dừng lại ở showbiz. Nó len vào những buổi họp lớp, những group chat, những status “kể chuyện đời ḿnh”. Nhiều cuộc hội ngộ tưởng để ôn kỷ niệm, nhưng rốt cuộc trở thành sân khấu để mỗi người lần lượt bước lên “tŕnh diễn thành tích”: nhà bao nhiêu tầng, xe mấy tỷ, con cái học trường danh tiếng nào “ở bển”. Ai lỡ đang nghèo, tự nhiên thấy ḿnh nhỏ bé, lạc nhịp, thậm chí tránh luôn họp lớp cho khỏi… mệt.
Trên mạng, không thiếu cảnh khoe: bữa ăn sang, túi hiệu vài ngàn đô, cái ly ăn hột vịt lộn 5 triệu, căn hộ view triệu đô, hoa hồng tiền tỷ… Có người nói mỉa: “Khoe cái ǵ sẽ mất cái đó”, ông bà ḿnh dạy lâu rồi. Có người cảnh báo thẳng: ở Việt Nam khoe càng to th́ càng dễ… lên thớt, giống như nuôi heo cho béo rồi mới làm thịt. Thế nhưng cơn nghiện được ồ lên, được trầm trồ vẫn mạnh hơn nỗi sợ.
Người giàu Tây khoe ǵ – và cái thiếu lớn nhất của ta
Khoe của th́ ở đâu cũng có, Âu Mỹ cũng đầy “rich kids”, “new money”, du thuyền, máy bay riêng chi chít trên Instagram, không phải chỉ người Việt. Nhưng có một điểm khác dễ thấy: nhiều người giàu ở những xă hội phát triển chọn khoe những thứ khác – những hầm rượu vài trăm năm, những bộ sưu tập sách cổ, những chuyến đi tới vùng đất xa xôi để dạy học, cứu trợ, khám bệnh, những dự án từ thiện họ bỏ tiền và bỏ công vào. Họ khoe những trải nghiệm, tri thức và giá trị ḿnh đóng góp, hơn là đếm từng viên gạch trong biệt thự.
Nhớ câu chuyện vị tỷ phú Mỹ thế hệ 8x lên Sa Pa. Người ta tưởng thế nào cũng phải siêu xe, hàng hiệu, vung tiền xối xả. Đến lúc thấy anh đi dép lê, bạn gái ăn mặc b́nh thường, chẳng túi hiệu, chẳng ṿng vàng, bỗng nhiều người… hụt hẫng. Hóa ra trong mắt không ít chúng ta, “đúng bài tỷ phú” phải là ồn ào, lấp lánh, phô trương. Khi thước đo giá trị chỉ c̣n là đồ vật, người ta dễ thất vọng trước sự giản dị – chẳng phải v́ nó xấu, mà v́ nó không cho ta cái cảm giác “đă con mắt”.
Bệnh khoe của: khi khoảng trống tinh thần bị lấp bằng đồ vật
Có người nói rất gọn: “Ngu nhất trong đời là khoe của.” Nhưng nếu nh́n kỹ hơn, đằng sau cái ngu ấy là một sự thiếu thốn: thiếu an toàn bên trong, thiếu cảm giác ḿnh có giá trị nếu không treo lên người vài thứ đắt tiền. Khi ta không đủ tự tin vào tri thức, nhân cách, nghề nghiệp, cống hiến, ta dễ bấu víu vào túi hiệu, xe sang, biệt thự để buộc xă hội phải công nhận ḿnh.
Thế nên trong cùng một xă hội, vẫn có những người giàu âm thầm làm từ thiện, bỏ ra rất nhiều tiền của, công sức, nhưng làm lặng lẽ, giấu tên. Và cũng có những người, tiền nhiều mà không biết làm ǵ, nên chọn cách ồn ào khoe khoang. Ai giàu hơn? Giàu tiền hay giàu nhân cách – câu trả lời tùy mỗi người.
Điều đáng buồn là “bệnh khoe của” dễ lây. Người trẻ lớn lên giữa một rừng h́nh ảnh khoe khoang, rất dễ tưởng rằng “sống là phải như thế”. Có người đi làm bằng xe cũ bị chê, có người xách giỏ 30 đô bị so với túi vài ngàn. Thế là thay v́ sống cho ḿnh, người ta bắt đầu sống cho mắt nh́n của người khác, sống để đỡ bị coi thường.
Học cách khoe cho đẹp – và học cả quyền được… không khoe
Khoe không phải lúc nào cũng xấu. Khoe một cuốn sách ḿnh yêu, một kỹ năng mới học được, một chuyến đi mở mang tầm mắt, một dự án giúp ích cho người yếu thế – đó cũng là khoe, nhưng là cách khoe nâng ḿnh và nâng cả người khác lên. Vấn đề là ta đang khoe cái ǵ, và khoe để làm ǵ: để khoét sâu hơn khoảng cách, hay để truyền cảm hứng?
Bệnh khoe của chỉ thật sự trở thành “bệnh thời đại” khi nó biến chúng ta thành những người suốt ngày cần cái nh́n của thiên hạ để thấy ḿnh tồn tại. Mà cuộc đời, rốt cuộc, ai cũng đi một ḿnh vào trong quan tài, không mang theo được chiếc xe, cái túi, cái đồng hồ nào cả.
Có lẽ điều người Việt ḿnh cần nhất bây giờ không phải là thêm đồ để khoe, mà là thêm b́nh an trong ḷng, thêm tự trọng, thêm khả năng mỉm cười với một cuộc sống giản dị. Khi đó, nếu có khoe, ta sẽ khoe những thứ đáng giá hơn: một tấm ḷng, một tri thức, một hành động tử tế – những điều không bao giờ bị “thu hồi” khi thời thế đổi thay.
