Hiệp ước New START sắp hết hạn: Cảnh báo một cuộc chạy đua vũ trang mới

[Romano]

Tổng thống Nga Vladimir Putin đã nhận định, tiến trình đối thoại liên quan tới việc gia hạn Hiệp ước Cắt giảm vũ khí tấn công chiến lược mới (New START) diễn ra rất khó khăn.

Trong khi đó, Mỹ chưa phản hồi đề xuất của Điện Kremlin về việc gia hạn thêm một năm hiệp ước này. Trong bối cảnh cuộc xung đột ở Ukraine chưa có lối thoát, dư luận quốc tế đang lo ngại về một cuộc chạy đua vũ trang mới giữa hai đối thủ thời Chiến tranh Lạnh.Trong cuộc họp Hội đồng An ninh Nga ngày 22-9, Tổng thống Putin tuyên bố, Mátxcơva sẽ duy trì nguyên trạng theo Hiệp ước New START "nhằm tránh kích động một cuộc chạy đua vũ trang" và sẵn sàng tuân thủ thêm một năm sau khi Hiệp ước hết hạn, nếu Mỹ cũng hành động tương tự.

Ông Dmitry Stefanovich thuộc Viện Kinh tế thế giới và quan hệ quốc tế (IMEMO), Viện Hàn lâm Khoa học Nga nhận định, đề xuất của Tổng thống Nga cho thấy, Mátxcơva sẵn sàng tuân thủ nếu bối cảnh ổn định. Trong khi đó, các nhà quan sát phương Tây cho rằng, nhà lãnh đạo Nga mong muốn giảm chi phí lớn cho vũ khí, trong bối cảnh ngân sách quốc gia chịu sức ép lớn từ chi phí xung đột ở Ukraine và các biện pháp trừng phạt.

Tuy nhiên, Mỹ chưa đưa ra phản hồi công khai về đề xuất của Tổng thống Putin. Ông Dmitry Stefanovich cho rằng, phản ứng của Washington sẽ phụ thuộc vào tình hình chính trị nội bộ, tiến độ các chương trình vũ khí tấn công chiến lược, tốc độ triển khai các hệ thống mới. Chính vì vậy, số phận của Hiệp ước New START sau khi văn kiện này hết hạn vào ngày 5-2-2026 trở nên khó dự đoán.

Liên quan đến vấn đề này, nhà lãnh đạo Nga tuyên bố, nếu Mỹ không có nhu cầu gia hạn New START, thì Mátxcơva sẽ không theo đuổi việc này. Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cảnh báo, việc không thể gia hạn Hiệp ước sau khi văn kiện này hết hạn sẽ tiềm ẩn nhiều rủi ro đối với an ninh quốc tế. Năm 2022, sau khi xung đột Ukraine bùng nổ, Nga đình chỉ tham gia Hiệp ước New START. Nguyên nhân là Mỹ hỗ trợ quân sự cho Kiev.

Sau khi Tổng thống Donald Trump trở lại vị trí Tổng thống Mỹ, đã có hy vọng về sự tan băng giữa hai cường quốc quân sự, đặc biệt là khi hai bên bắt đầu các cuộc đàm phán ngừng bắn tại Ukraine. Hai nước cũng đã phát đi tín hiệu sẵn sàng tham gia tích cực vào vấn đề kiểm soát vũ khí. Song, khi các cuộc đàm phán ngừng bắn giữa Nga và Ukraine chưa mang lại kết quả tích cực nào, dường như các bên liên quan ít quan tâm đến việc đàm phán kiểm soát vũ khí. Thậm chí, một số diễn biến cho thấy có thể xảy ra một cuộc chạy đua vũ trang mới giữa hai cường quốc này.

Theo báo cáo năm 2025 của Viện Nghiên cứu hòa bình quốc tế Stockholm (SIPRI), cả Mỹ và Nga đều cố gắng nâng cấp lực lượng chiến lược của mình. Mỹ đầu tư hiện đại hóa lực lượng hạt nhân trên không, trên bộ và trên biển. Năm 2023, Bộ Quốc phòng (nay là Bộ Chiến tranh) Mỹ đã mua hơn 200 vũ khí hạt nhân hiện đại hóa từ Cơ quan An ninh hạt nhân quốc gia (NNSA). Hơn nữa, Tổng thống Donald Trump đã công bố dự án phòng thủ tên lửa Golden Dome (dự án phòng thủ tên lửa Vòm vàng) nhằm chống lại các mối đe dọa trên không, đặc biệt là từ Nga và Trung Quốc.

Về phần mình, Nga cũng tích cực nâng cấp lực lượng hạt nhân để tăng cường an ninh quốc gia. Năm 2018, Tổng thống Putin đã công bố chương trình Avangard, bao gồm các phương tiện siêu thanh vũ trang hạt nhân (HGV) gần như không thể bị đánh chặn. Mátxcơva đã sửa đổi học thuyết hạt nhân của mình vào năm 2024 và tái khẳng định quyền sử dụng vũ khí hạt nhân để đáp trả bất kỳ cuộc tấn công hạt nhân hoặc tấn công thông thường nào gây nguy hiểm cho chủ quyền của Nga hoặc các đồng minh.

Xét đến mối quan hệ căng thẳng giữa Mỹ và Nga, việc hết hạn Hiệp ước New START mà không có ràng buộc pháp lý nào, có thể dẫn đến việc cả hai quốc gia tăng mạnh kho vũ khí hạt nhân của mình. Việc tích trữ vũ khí này báo hiệu sự thay đổi nhanh chóng trong địa chính trị, có khả năng dẫn đến sự hồi sinh của một cuộc chạy đua vũ trang theo kiểu Chiến tranh Lạnh.