'Vòm nhiệt' là gì và vì sao nó khiến nắng nóng khắc nghiệt hơn?

[pizza]

Hiện tượng “vòm nhiệt” khiến khí nóng bị mắc kẹt và ngày càng dữ dội. Từ Tây Ban Nha đến Hà Lan, nền nhiệt vượt ngưỡng 40°C và nguy cơ cháy rừng tăng vọt.
Đầu tuần này, nhiều khu vực ở Tây Âu tiếp tục oằn mình trong đợt nắng nóng gay gắt, với nhiệt độ vượt ngưỡng 40 độ C tại Tây Ban Nha, trong khi cháy rừng bùng phát ở Pháp.

Các nhà khoa học cho biết hiện tượng thời tiết cực đoan ảnh hưởng đến cả Anh và Hà Lan này có liên quan đến một "vòm nhiệt" đang bao phủ phần lớn lục địa châu Âu, theo Reuters.

Vòm nhiệt là gì?
"Vòm nhiệt" (heat dome) là một hiện tượng khí tượng, trong đó một vùng áp cao mạnh bị mắc kẹt tại một vị trí nhất định do các yếu tố khí quyển xung quanh ngăn cản sự di chuyển của nó.

Nói cách khác, có thể hiểu vòm nhiệt hoạt động như một cái nắp đậy nồi nước đang sôi. Vùng áp cao này giữ không khí nóng lại bên dưới, khiến nhiệt độ không ngừng gia tăng và không khí bị nén lại, tạo thành một mái vòm nhiệt.


Hiện tượng “vòm nhiệt” (heat dome) hình thành khi không khí nóng bị mắc kẹt dưới vùng áp suất cao, tạo ra mái vòm giữ nhiệt tại chỗ. Không khí nóng bị nén và dội ngược xuống mặt đất, khiến nền nhiệt tăng mạnh, đất khô hạn và làm gia tăng nguy cơ cháy rừng. Hình minh họa cho thấy cách dòng tia (jet stream) uốn cong tạo nên “vùng chặn omega”, dẫn đến tình trạng nóng cực đoan. Ảnh: Financial Times.
Quá trình này ngăn mây hình thành, cho phép bức xạ mặt trời chiếu trực tiếp xuống mặt đất mà không bị cản trở. Khi đó, bầu trời quang đãng, nắng gay gắt và gần như không có gió - điều kiện lý tưởng khiến mặt đất, đường sá và các công trình hấp thụ, giữ nhiệt nhiều hơn.

Nếu vòm nhiệt kéo dài trong nhiều ngày đến vài tuần, nền nhiệt sẽ liên tục tăng cao. Thảm thực vật khô hạn, cháy rừng trở nên dễ xảy ra hơn.

Theo dự báo, hệ thống vòm nhiệt lần này có thể tan trong vài ngày tới nếu một hệ thống thời tiết khác như bão hoặc vùng áp thấp xuất hiện và đẩy khối áp cao ra khỏi khu vực.

Vòm nhiệt có liên quan đến biến đổi khí hậu?
Mặc dù "vòm nhiệt" không phải là hiện tượng khí tượng mới, song các nhà khoa học cho rằng tác động của biến đổi khí hậu đang khiến tình trạng này trở nên nghiêm trọng hơn.

Cụ thể, mức nhiệt độ cực đoan và thời điểm xuất hiện sớm của đợt nắng nóng hiện nay tại Tây Âu hoàn toàn phù hợp với những gì mà khoa học khí hậu từng cảnh báo.

Các nghiên cứu trước đó đã chỉ ra rằng biến đổi khí hậu do con người gây ra đang khiến các đợt nắng nóng trở nên gay gắt hơn, xảy ra thường xuyên hơn và lan rộng hơn.

Lượng khí nhà kính tích tụ trong khí quyển, chủ yếu từ hoạt động đốt nhiên liệu hóa thạch, đã khiến nhiệt độ trung bình toàn cầu tăng dần theo thời gian. Khi nền nhiệt cơ bản đã cao hơn, các đợt nắng nóng khi xảy ra sẽ càng đẩy nhiệt độ lên những mức kỷ lục mới.

Tại Tây Ban Nha, Cơ quan Khí tượng Quốc gia AEMET cho biết tháng 6 vừa qua có thể là tháng 6 nóng nhất trong lịch sử. Trong khi đó, thị trấn Mora ở phía đông nam Bồ Đào Nha đã lập kỷ lục nhiệt độ cao nhất tháng 6 với mức 46,6 độ C vào ngày 27/7.

Hiện tại, nhiệt độ trung bình toàn cầu đã tăng gần 1,3 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp (thế kỷ 19) - thời điểm các quốc gia bắt đầu đẩy mạnh công nghiệp hóa và sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Đáng chú ý, châu Âu hiện là châu lục có tốc độ nóng lên nhanh nhất hành tinh - nhanh gấp đôi mức trung bình toàn cầu.

Theo các chuyên gia khí hậu, biến đổi khí hậu không chỉ khiến các đợt nắng nóng diễn ra với cường độ lớn hơn, mà còn xảy ra sớm hơn trong năm và kéo dài đến tận những tháng cuối hè.

Trong hai tuần qua, một vòm nhiệt tương tự cũng đã gây ra nền nhiệt khắc nghiệt tại một số khu vực của Mỹ.

Mặc dù không thể dự đoán chính xác các đợt nắng nóng cụ thể từ vài tháng trước, nhưng các dự báo theo mùa cho giai đoạn tháng 7 đến tháng 9 năm nay đều cho thấy khả năng cao châu Âu sẽ tiếp tục trải qua một mùa hè nóng hơn mức trung bình.

“Dữ liệu khí hậu hiện tại cho thấy kịch bản nhiệt độ cao vẫn rất có khả năng xảy ra tại châu Âu trong mùa hè năm nay”, Tiến sĩ Samantha Burgess, lãnh đạo chiến lược của Dịch vụ Biến đổi Khí hậu Copernicus (thuộc EU), chia sẻ với hãng tin Reuters.

VietBF@ sưu tập