Hà Nội đang có sự “dị ứng” đối với các di tích lịch sử, văn hóa tại thủ đô.
Đầu tiên là chuyện đàn Xă Tắc. Cách đây dăm năm khi làm đường Kim Liên mới, giới khảo cổ học đă khai quật được một khu vực có thể là đàn tế trời đất từ thời Lư. Giải pháp được chọn khi đó là chưa mở rộng khai quật, tạm lấp cát hố đă đào, xây một cảnh quan và đặt một phiến đá đánh dấu ngay trên con đường mới mở. Việc đó có nghĩa là đến một lúc nào đấy giới khảo cổ lại có thể tiếp tục khai quật vùng đất này để t́m kiếm và khẳng định có thật đây đúng là đàn Xă Tắc từ thời Lư không.
Khi đó không ai, cả giới quản lư và giới khoa học, nghĩ là sẽ phải giải tỏa giao thông ở khu vực này một lần nữa v́ đă có thêm một con đường mới. Đây chính là nguyên nhân đă làm bùng ra cuộc tranh luận hiện nay giữa bảo tồn và phát triển khi một dự án cầu vượt qua nút giao thông Kim Liên – Ô Chợ Dừa của Hà Nội được phép thi công sẽ đụng chạm đến di tích. Nguyên nhân là sự thiếu quy hoạch xây dựng, thiếu một tầm nh́n xa trông rộng, thiếu một sự phối hợp đồng bộ giữa các bên. Một thành phố lớn, lại là thủ đô, mà quy hoạch giao thông cũng như xây dựng đô thị chỉ mới năm năm đă phải thay đổi, sửa chữa. Cuộc tranh luận về đàn Xă Tắc và cầu vượt giữa giới khảo cổ và ngành giao thông vẫn chưa ngă ngũ nhưng cũng đă cho thấy những bất cập, hạn chế trong nhận thức và cách xử lư của các nhà quản lư đô thị của ta hiện nay, không riêng ǵ ở Hà Nội.
Làng cổ Đường Lâm trước thuộc Hà Tây nay thuộc Hà Nội lại gây rúng động v́ lá đơn của hơn sáu chục hộ dân ở làng đ̣i trả di tích. Lư do là v́ luật bảo tồn nên dân không được xây cất, sửa chữa nhà cửa chật chội ngay trên mảnh đất của ḿnh, ngay nơi ḿnh sinh sống đă nhiều đời. Được công nhận di tích th́ tự hào, vinh dự nhưng sống trong ḷng di tích, sống bằng di tích như thế nào th́ người dân không được chính quyền hướng dẫn, tạo điều kiện. Thế là lợi ích dân sinh và lợi ích văn hóa va chạm nhau. Cái quá khứ đáng trân trọng nhưng hiện tại là người ta phải sống cái đă. Khổ quá, không chịu được nữa, người dân kêu. Ông xă, ông huyện giải tỏa nhà cải tạo, sửa chữa của dân cũng thấy bức xúc, không phải với dân. Trong khi đó, các cấp quản lư cao hơn th́ không có một quy hoạch, một kế hoạch rơ ràng cho người dân sống và phát huy giá trị, lợi ích của di tích của chính ḿnh. Thí dụ như phải có một làng Đường Lâm mới giăn dân ra, từ đó làng Đường Lâm cổ mới có không gian cho di tích được bảo tồn và phát sáng.
Chùa Một Cột từ lâu đă thành biểu tượng của Hà Nội và đất nước. Nhưng biểu tượng th́ đó vẫn là một vật thể bằng gạch ngói, tre gỗ, không thể trụ măi với thời gian mưa nắng, với tác hại xâm thực và hủy hoại của môi trường. Ngôi chùa nhiều năm qua đă trong t́nh trạng hư hỏng nhiều, xuống cấp nhiều, cứ nh́n cảnh tượng trong chùa phải đội nón tránh dột những ngày mưa th́ đủ rơ. Các sư ở chùa thấy, các tăng ni, Phật tử vào chùa thấy, các khách thăm chùa thấy nhưng có vẻ như các quan sở tại không thấy hoặc giả có thấy nhưng cho là chuyện nhỏ, chuyện thường, chuyện không cấp bách. Nh́n tượng đội nón ngồi trên ṭa sen mà không chối mắt! Nghe nói đă có một dự án trùng tu lại chùa cách đây năm năm nhưng năm năm qua chỉ mới làm vài cuộc hội thảo, nghĩa là dự án chỉ cứ trên giấy, trong khi tượng cứ bị thấm dột, mái chùa cứ bị xô ngói, cột kèo cứ bị mối mọt khoét rỗng. Sư trụ tŕ chùa đă gửi đơn nhiều lần mà không thấy động tĩnh ǵ. Cho đến lần này sư lại gửi đơn thống thiết kêu và tỏ thái độ kiên quyết nếu chính quyền không làm th́ nhà chùa sẽ làm, vụ việc mới bùng ra. Nhưng hỡi ôi, chùa hỏng đến nơi, mà nghe ư kiến của một vị chức sắc th́ vẫn cứ là “hăy đợi đấy”. Đă năm năm trôi qua, c̣n đợi đến khi nào?
Tương lai sẽ bắn vào anh bằng đại bác nếu hiện tại anh bắn quá khứ bằng súng lục! Nhưng kiểu dị ứng với đàn Xă Tắc, làng Đường Lâm, chùa Một Cột thế này th́ Hà Nội đang bắn vào quá khứ bằng súng ǵ?
Phạm Xuân Nguyên
(PLTP)