Thế hệ lớn lên sau chiến tranh và những bài học thuộc ḷng
Chúng tôi – những đứa sinh ra sau chiến tranh, lớn lên trong sách giáo khoa và loa phường XHCN – đă được dạy rất rơ v́ sao có “chiến tranh Việt Nam”: nào là “chế độ khát máu Mỹ – Diệm”, “miền Nam bị Mỹ – Ngụy ḱm kẹp”, “đánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào”, “giải phóng miền Nam khỏi ách thực dân kiểu mới”… Những khẩu hiệu ấy từng là chân lư duy nhất mà một đứa học tṛ có được. Nhưng rồi internet xuất hiện, tài liệu, hồi kư, h́nh ảnh từ nhiều phía lần lượt hiện ra. Những ǵ chúng tôi đọc được ngoài chương tŕnh chính thống khiến bức tranh không c̣n đơn giản như trang sách cũ. Và từ đó, trong đầu một thế hệ “sau chiến tranh” bắt đầu nảy ra những câu hỏi tưởng rất ngây thơ, nhưng càng nghĩ càng thấy nhức nhối.
1. Năm 1954: v́ sao hơn một triệu người miền Bắc bỏ chạy vào “vùng Mỹ – Diệm ḱm kẹp”?
Sau Điện Biên Phủ, Hiệp định Genève 20/7/1954 chấm dứt chiến tranh Đông Dương lần thứ nhất, đất nước bị chia đôi tạm thời ở vĩ tuyến 17. Sách giáo khoa dạy chúng tôi rằng miền Bắc bước vào “thời kỳ xây dựng CNXH tươi đẹp dưới sự lănh đạo sáng suốt của Bác Hồ”, c̣n miền Nam ch́m trong “ách thống trị thực dân kiểu mới của đế quốc Mỹ và tay sai Ngô Đ́nh Diệm”. Nếu đúng như thế, tại sao sau 1954 lại có hơn một triệu người miền Bắc lên tàu, liều mạng bỏ quê hương để vào Nam – nơi bị lên án là “Mỹ – Ngụy ḱm kẹp”? Con số ấy, theo nhiều tài liệu, đă bị hạn chế bằng cả bạo lực lẫn tuyên truyền, nghĩa là nếu không bị ngăn cản th́ c̣n đông hơn nhiều.
Hiệp định Genève ghi rơ quyền tự do lựa chọn nơi cư trú, nhưng thực tế, ngoại trừ một số cán bộ “tập kết ra Bắc”, dân miền Nam hầu như không ai “đua nhau” xin ra sống với chế độ Việt Nam Dân Chủ Cộng Ḥa. Họ chọn ở lại “vùng Mỹ – Diệm” chịu ḱm kẹp, chứ không chọn miền Bắc XHCN. Nếu “Bắc tốt – Nam xấu” đơn giản như bài học vỡ ḷng, th́ v́ sao ḍng người lại chảy một chiều như thế? Những ai c̣n khẳng định cuộc chiến sau đó là “giải phóng miền Nam khỏi Mỹ – Ngụy” có sẵn sàng trả lời thẳng thắn câu hỏi này cho thế hệ chúng tôi không?
2. Trong chiến tranh: dân chạy về phía ai khi đạn pháo nổ?
Trong vô số h́nh ảnh, câu chuyện chiến tranh mà chúng tôi đọc được từ nhiều phía, có một chi tiết lặp đi lặp lại: mỗi khi có giao tranh giữa quân lực VNCH và lực lượng “giải phóng”, dân thường luôn bồng bế, dắt díu nhau chạy về phía có lính miền Nam trú đóng, chứ không chạy về phía bộ đội “giải phóng”. Nếu thật sự người dân miền Nam bị “Mỹ, Ngụy ḱm kẹp”, luôn khao khát được giải phóng, th́ lẽ ra khi thấy “quân giải phóng” xuất hiện, họ phải ùa về phía ấy, tay bắt mặt mừng, mừng rỡ v́ “thoát ách”. Nhưng thực tế hoàn toàn ngược lại: người ta chỉ cố xa cho được những trận địa pháo và các đơn vị du kích, họ chọn chạy về phía đồn bót VNCH.
Lư do là ǵ? Họ ngu dốt, thích bị “ḱm kẹp” hơn được giải phóng? Hay là trải nghiệm sống của họ với cả hai phía đă khác hẳn những ǵ chúng tôi được dạy trong sách? Những người từng ở đó, từng bồng con chạy trong tiếng đạn, nếu c̣n gọi cuộc chiến ấy là “giải phóng”, xin hăy trả lời giùm thế hệ sau: tại sao chân họ lại chọn hướng chạy như vậy?
3. Sau 30/4/1975: ḥa b́nh đến, v́ sao biển lại đầy thuyền nhân?
Ngày 30/4/1975, sách sử gọi đó là “ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, Mỹ đă cút, Ngụy đă nhào”. Chiến tranh chấm dứt, bom đạn không c̣n, “đất nước sạch bóng quân thù”. Nếu đúng là như thế, th́ v́ sao ngay sau đó lại diễn ra một cuộc tháo chạy lớn chưa từng có trong lịch sử Việt Nam hiện đại? Hàng trăm ngàn, rồi hàng triệu người miền Nam chấp nhận xuống những chiếc ghe gỗ ọp ẹp, lao vào băo tố, cá mập, hải tặc trên Biển Đông, hoặc băng rừng qua Campuchia, đối mặt ḿn bẫy, Khmer Đỏ để t́m đường sang Thái Lan, Malaysia, Hong Kong… Họ bỏ lại nhà cửa, mồ mả, gia đ́nh, chỉ để đổi lấy hai chữ “tự do” mà trước đó 20 năm, trong thời “Mỹ – Diệm, Mỹ – Thiệu”, lại không hề diễn ra một cuộc vượt biên quy mô như vậy.
Nếu VNCH tàn ác, máu lạnh như sách giáo khoa mô tả, tại sao suốt hai mươi năm tồn tại, người dân miền Nam không ồ ạt bỏ xứ ra đi bằng mọi giá, mà chỉ đến khi “giải phóng” xong th́ họ mới dạt đi như triều rút? Và tại sao cùng thời gian đó, ở phía Bắc, sau hơn hai mươi năm “sống dưới bóng Bác và Đảng”, lại có cả ngàn người liều vượt Vịnh Bắc Bộ sang Hong Kong, chứ nhất quyết không muốn ở lại miền Bắc XHCN “tươi đẹp”? Nếu đó là “giải phóng”, th́ nhân dân đă “tự giải phóng ḿnh” khỏi điều ǵ và khỏi ai?
4. Ba mươi năm sau chiến tranh: v́ sao người Việt vẫn t́m mọi cách rời bỏ quê nhà?
Năm 2005, tức là 30 năm sau ngày thống nhất, Đảng đă lănh đạo cả nước dài hơn thời gian VNCH tồn tại ở miền Nam. Lẽ ra đó phải là lúc người Việt tin tưởng, yên tâm gắn bó với quê hương. Nhưng thực tế, từng đoàn người vẫn lũ lượt ra đi. Thanh niên nối nhau đi lao động “xuất khẩu”, làm thuê ở xứ người rồi t́m cách trốn ở lại. Phụ nữ nông thôn cắn răng lấy chồng Đài Loan, Hàn Quốc, Singapore… bất chấp tuổi tác, bệnh tật của người đàn ông bên kia chỉ để mong thoát nghèo, ḍm được ra ngoài cánh cửa đất nước.
Du học sinh – được gọi là “tương lai của Tổ quốc” – cũng t́m mọi cách ở lại sau khi học xong, thậm chí chưa xong. Lập gia đ́nh giấy tờ, t́m đường định cư, miễn sao không phải quay về. Nếu đất nước thật sự là “thiên đường XHCN”, là nơi đáng sống, tại sao những người có học, có cơ hội tiếp cận tri thức lại không mong về góp sức, mà chỉ lo t́m cách bám trụ xứ người?
5. Người vượt biên: hôm qua là “rác rưởi phản động”, hôm nay là “khúc ruột ngàn dặm”?
Suốt bao năm, những người bỏ nước ra đi sau 1975 bị gọi là “chạy theo đế quốc”, là “rác rưởi trôi dạt bên kia bờ đại dương”, là “bọn phản động ăn bơ thừa sữa cặn”. Những cụm từ đó được in trong báo, phát trên đài, lặp lại trong bài giảng lịch sử. Thế nhưng những năm gần đây, cũng chính nhà nước ấy lại trải thảm đỏ, nâng niu gọi họ là “Việt kiều yêu nước”, “khúc ruột ngàn dặm”, tha thiết mời về đầu tư, về tiêu tiền, về mua nhà. Họ bỗng được ca ngợi là cầu nối, là nguồn lực quư giá.
Nếu họ thực sự “yêu nước”, tại sao không ai dám xé bỏ hộ chiếu Mỹ, Pháp, Úc, Canada để xin nhập lại quốc tịch Việt Nam, sống trọn đời trong “chế độ ưu việt”? V́ sao họ chỉ chọn “về chơi, về làm ăn, về vài tháng rồi lại đi”, mà không muốn ở hẳn? Và nếu ngày xưa họ là “rác rưởi”, th́ hôm nay khi mang ngoại tệ về, họ bỗng thành “khúc ruột” – phải chăng thứ thay đổi không phải con người, mà là cách gọi tùy theo lợi ích?
6. Năm 1960: “chống Mỹ xâm lược” khi chưa có lính Mỹ – chúng ta đang chống ai?
Trong sách lịch sử lớp 12, chúng tôi được học rằng Mặt trận Giải phóng Miền Nam thành lập ngày 20/12/1960 “nhằm đấu tranh chống quân xâm lược Mỹ và chính quyền tay sai, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước”. Nhưng khi t́m hiểu thêm, chúng tôi thấy: năm 1961, Ngô Đ́nh Diệm mới kư hiệp ước quân sự với Mỹ, và trong nhiều năm sau đó, miền Nam chỉ có cố vấn và một số đơn vị “support troops” với nhiệm vụ chủ yếu là xây dựng sân bay, cầu đường.
Mỹ chỉ thực sự đổ quân ồ ạt vào năm 1965, sau sự kiện Vịnh Bắc Bộ 1964 và sau khi chính quyền Diệm đă bị lật đổ. Nghĩa là vào thời điểm 20/12/1960, chưa có “quân Mỹ xâm lược miền Nam” theo đúng nghĩa mà sách giáo khoa thường miêu tả. Vậy th́ Mặt trận khi ấy chiến đấu chống ai? Chống “quân xâm lược Mỹ” chưa có mặt, hay chống chính quyền miền Nam và những người dân không muốn sống dưới chế độ miền Bắc? Nếu gọi đó là “giải phóng khỏi Mỹ”, mà Mỹ chưa vào, th́ hai chữ “giải phóng” ấy phải được hiểu như thế nào cho trung thực?
Thế hệ sau chiến tranh chỉ xin một điều: sự thật
Những câu hỏi trên không nhằm “bôi nhọ”, không phải để “gào thét 50 năm vẫn chưa chán”, càng không phải để khơi lại hận thù như một số người vẫn quy chụp. Đơn giản, đó là những thắc mắc của một thế hệ sinh ra sau tiếng súng, nhưng lại phải sống trong cái bóng rất dài của cuộc chiến ấy: trong cách xă hội đối xử với nhau, trong hệ thống giáo dục, trong khẩu hiệu chính trị treo khắp phố phường.
Chúng tôi được nghe người này gọi đó là “giải phóng”, người khác gọi là “cướp chính quyền”. Kẻ thắng th́ viết sử, kẻ thua th́ lưu vong. Giữa hai cách kể, thế hệ trẻ chỉ muốn có một cơ hội nh́n lại quá khứ bằng con mắt tỉnh táo, không khẩu hiệu. Và để làm được điều đó, rất mong những ai đă từng cầm súng, từng đứng về bất cứ phía nào, những người vẫn khăng khăng rằng cuộc chiến ấy “cần thiết”, có thể một lần đối diện với các câu hỏi này bằng những lời trả lời chân thật nhất có thể.
V́ nếu lịch sử chỉ được kể bằng một nửa sự thật, th́ những thế hệ nối tiếp sẽ măi loay hoay trong bóng tối, tranh căi không dứt về hai chữ: “giải phóng”… nhưng rốt cuộc, không ai trả lời rơ ràng được: đă giải phóng ai, và khỏi điều ǵ.
ĐẶNG XUÂN KHÁNH (Sinh viên trẻ đang sống trong thiên đàng xă nghĩa VN)
