Dòng sông linh thiêng của Ấn Độ đang kêu cứu

[Romano]

Không chỉ là một dòng sông, sông Hằng còn là huyết mạch, biểu tượng thiêng liêng và là nền tảng của nền văn minh Nam Á, nhưng báo động là nước sông Hằng đang khô cạn nhanh hơn bao giờ hết.Trải dài từ dãy Himalaya đến Vịnh Bengal, toàn bộ lưu vực sông Hằng là nơi sinh sống của hơn 650 triệu người. Trong nhiều thế kỷ, sông Hằng và các nhánh của sông này đã nuôi sống một trong những khu vực đông dân nhất thế giới.

Dòng sông cung cấp một phần tư lượng nước ngọt của Ấn Độ và đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển hệ thống lương thực, kinh tế của quốc gia này.

Tuy nhiên, nghiên cứu mới cho thấy mực nước sông Hằng đang suy giảm với tốc độ nhanh hơn bất kỳ con số nào từng được ghi nhận trong lịch sử, theo trang tin The Conversation.

Sông Hằng đang kiệt sức
Trong những thập niên gần đây, các nhà khoa học đã ghi nhận những biến đổi đáng báo động trên nhiều con sông lớn trên thế giới. Trong số này sông Hằng báo động hơn cả về tốc độ và quy mô biến đổi.

Trong một nghiên cứu mới đây, các nhà khoa học đã tái tạo các ghi chép về dòng chảy của sông Hằng trong 1.300 năm qua. Kết quả nghiên cứu cho thấy những đợt hạn hán tồi tệ nhất trong 1.300 năm qua tại lưu vực sông Hằng được ghi nhận chỉ trong vài thập niên gần đây.

Những đoạn sông từng hỗ trợ giao thông đường thủy quanh năm nhưng giờ đây lại không thể sử dụng vào mùa hè. Những chiếc thuyền lớn từng đi trên sông Hằng từ Bengal và Bihar qua Varanasi và Allahabad (từ Đông Bắc sang Tây Bắc Ấn Độ) giờ đây lại chẳng thể di chuyển trên sông được nữa vì thiếu nước.

Nước sông Hằng đã được khai thác theo nhiều cách. Nước đã được chuyển hướng vào các kênh tưới tiêu đồng ruộng, nước ngầm được bơm phục vụ nông nghiệp và các ngành công nghiệp mọc lên như nấm dọc theo bờ sông. Hơn một ngàn con đập và đập ngăn đã làm thay đổi đáng kể dòng sông. Khi thế giới ấm lên, mưa gió mùa – vốn là nguồn cung cấp nước cho sông Hằng – ngày càng thất thường. Hậu quả là hệ thống sông ngày càng thiếu nước so với trước đây.

Việc khai thác nước ngầm bừa bãi đang làm trầm trọng thêm tình hình khô cạn của sông Hằng. Lưu vực sông Hằng, sông Brahmaputra là một trong những tầng chứa nước cạn kiệt nhanh nhất thế giới, với mực nước giảm 15 đến 20 mm mỗi năm. Phần lớn lượng nước ngầm này đã bị ô nhiễm asen và florua, đe dọa cả sức khỏe con người và hoạt động nông nghiệp.

Trong quá trình này, hoạt động của con người đã có tác động lớn. Các dự án như đập Farakka ở Ấn Độ đã làm giảm dòng chảy mùa khô của sông Hằng từ Ấn Độ vào nước láng giềng Bangladesh, khiến đất mặn hơn và đe dọa rừng Sundarbans – khu rừng ngập mặn lớn nhất thế giới. Các quyết định ưu tiên lợi ích kinh tế ngắn hạn đã làm suy yếu sức khỏe sinh thái của dòng sông.

Bảo tồn sông Hằng cho cả thế hệ mai sau
Tại thượng nguồn của sông Hằng trên dãy Himalaya, sông băng Gangotri đã rút đi gần một km chỉ trong 20 năm. Hiện tượng này đang xảy ra trên khắp dãy Himalaya, khi nhiệt độ tăng cao đang làm tan chảy các sông băng nhanh hơn bao giờ hết.

Ban đầu, điều này gây ra lũ lụt đột ngột. Về lâu dài, điều này đồng nghĩa với việc lượng nước chảy về hạ lưu trong mùa khô sẽ giảm đi rất nhiều. Những sông băng này thường được gọi là "tháp nước của châu Á". Nhưng khi những "tháp nước" này co lại, dòng chảy mùa hè của sông Hằng và các nhánh của nó cũng đang giảm dần.

Những kênh đào từng tưới tiêu cho đồng ruộng giờ đây lại cạn nước. Ngay cả một số giếng nước từng bảo vệ các gia đình trong nhiều thập niên cũng chỉ còn lại một chút nước. Các mô hình khí hậu toàn cầu đã không thể dự đoán được mức độ nghiêm trọng của tình trạng khô hạn này.

Trên khắp miền bắc Bangladesh và bang Tây Bengal (Ấn Độ), các con sông nhỏ hơn đã bắt đầu cạn kiệt nước vào mùa hè, khiến các cộng đồng sống ven sông không có đủ nước cho cây trồng và chăn nuôi.

Sự biến mất nước của những nhánh sông nhỏ hơn này là lời cảnh báo cho tương lai. Nếu thực trạng hiện tại không được thay đổi, các chuyên gia cảnh báo rằng hàng triệu người trên khắp lưu vực sông Hằng có thể phải đối mặt tình trạng thiếu lương thực nghiêm trọng trong vài thập niên tới.

Để giải quyết tình trạng này, các nhà khoa học cho rằng chính quyền, người dân nơi con sông chảy qua cần có những có hành động khẩn cấp. Những hành động này bao gồm giảm thiểu khai thác nước ngầm không bền vững, đặt ra các tiêu chuẩn về đảm bảo lưu thông dòng chảy môi trường để duy trì đủ nước cho sinh hoạt và sản xuất của con người.Trong quá trình này, vấn đề hợp tác xuyên biên giới cũng cần được cân nhắc. Ấn Độ, Bangladesh và Nepal cần hợp tác chia sẻ dữ liệu, quản lý đập và lập kế hoạch ứng phó với biến đổi khí hậu. Tài trợ quốc tế và các thỏa thuận chính trị phải chú ý nhiều hơn nữa đến sự kiệt sức của sông Hằng, đồng thời cần tôn trọng, phối hợp tiếng nói của người dân địa phương cùng các nhà khoa học và nhà hoạch định chính sách để tìm ra giải pháp xử lý hài hoà nhất.

Sông Hằng không chỉ là một dòng sông, nó là huyết mạch, là biểu tượng thiêng liêng và là nền tảng của nền văn minh Nam Á. Nhưng nó đang suy cạn nhanh hơn bao giờ hết và hậu quả của việc không hành động là không thể tưởng tượng nổi. Thời gian cảnh báo đã qua, cần phải hành động ngay bây giờ để đảm bảo sông Hằng tiếp tục chảy, không chỉ cho chúng ta, mà còn cho các thế hệ mai sau.