Trung Quốc hy vọng dưới thời Tổng thống Donald Trump, quan hệ Trung - Mỹ sẽ có những cải thiện mới về kinh tế cũng như quân sự. Nhưng không, quan điểm của Tổng thống Mỹ về một nước Mỹ vĩ đại đang được khẳng định. Hiện Trung Quốc đang “khoe cơ bắp”, Mỹ dứt khoát không ngồi yên.
Sự đối đầu Mỹ - Trung trên Biển Đông đang rung lên những hồi chuông cảnh báo đối với các nước ven biển Đông Nam Á với những lo ngại gia tăng rằng chính quyền Trump có thể khiến sự cân bằng mong manh của khu vực đi theo hướng xung đột, National Interest cảnh báo.
Chiến đấu cơ trên tàu sân bay Mỹ
Theo tạp chí Mỹ, Trung Quốc gần đây đă mở rộng sự bành trướng có tính chiến lược trên những thực thể đang tranh chấp, triển khai các hệ thống vũ khí mới và thiết lập các cơ sở quân sự tiên tiến trên các đảo bồi lấp nhân tạo trái phép ở cả quần đảo Hoàng Sa lẫn Trường Sa.
Chính quyền của tổng thống Mỹ Donald Trump đă chỉ ra rằng họ xem những hành vi của Trung Quốc là mối đe dọa trực tiếp tới tự do hàng hải và hàng không trên một trong những tuyến đường biển quan trọng nhất thế giới trong giao thương và thông tin liên lạc, và là một thách thức tới vị thế bá chủ chiến lược của Mỹ ở Tây Thái B́nh Dương.
Các tranh chấp trên Biển Đông và chính sách của ông Trump tại châu Á là vấn đề trọng tâm của cuộc họp bộ trưởng ngoại giao các nước Đông Nam Á tại đảo Boracay, Philippine. Các bộ trưởng đă bày tỏ sự quan ngại sâu sắc về hành vi quân sự hóa các thực thể trên Biển Đông, nhưng tránh không lên án Trung Quốc.
Với việc Philippine đảm nhận vị trí chủ tịch luân phiên ASEAN, thế giới mong đợi được chứng kiến bước đột phá về ngoại giao. Ít nhất, cũng có hi vọng mới là sau hơn một thập kỷ đàm phán, ASEAN và Trung Quốc có thể hoàn thành Bộ quy tắc ứng xử ràng buộc các bên về mặt pháp lư trong lĩnh vực hàng hải.
Manila cũng vẫn âm thầm thúc đẩy việc đề cập đến vụ kiện mà nước này đă thắng Trung Quốc ở Ṭa Trọng tài quốc tế. Tuy nhiên Trung Quốc vẫn khăng khăng bác bỏ tính hợp pháp của phán quyết này.
Trung Quốc đă ngang nhiên hạ cánh máy bay trái phép xuống Đá Chữ Thập ở quần đảo Trường Sa của Việt Nam khiến t́nh h́nh căng thẳng
Khi Lào làm chủ tịch luân phiên ASEAN, ASEAN đă không đề cập đến phán quyết của ṭa The Hague bác bỏ cơ sở pháp lư của các tuyên bố chủ quyền phi pháp, ngang ngược của Trung Quốc trên Biển Đông. Tuy nhiên năm nay, nhiều nước ASEAN có vẻ quan tâm đến việc sử dụng phán quyết của Ṭa Trọng tài The Hague như một cơ sở để giải quyết các tranh chấp hàng hải.
“Nhiều bộ trưởng bày tỏ quan ngại về những phát triển gần đây và sự leo thang các hoạt động ở Biển Đông, những hoạt động này đă có thể làm gia tăng căng thẳng và làm xói ṃn ḷng tin trong khu vực,” Ngoại trưởng Philippine Perfecto Yasay phát biểu kết thúc hội nghị hôm 21/2. Trong khi ông bày tỏ nghi ngờ về việc các tranh chấp này sẽ được giải quyết “trong thời đại của chúng ta”, ông vẫn lạc quan rằng ASEAN và Trung Quốc sẽ hoàn thành khung Bộ quy tắc Ứng xử vào giữa năm nay.
National Interest đánh giá, cho dù tổng thống Philippines Duterte đă công khai ủng hộ việc xích lại gần Trung Quốc v́ sợ xung đột trực tiếp với người khổng lồ châu Á, các quan chức quốc pḥng Philippine đều được cho là quan ngại sâu sắc trước tham vọng của Trung Quốc đối với các vùng biển mà Philippine tuyên bố chủ quyền. Trong khi nhiều nước đều âm thầm hoan nghênh sự trở lại mạnh mẽ của Mỹ trên Biển Đông, khu vực cũng vẫn quan ngại về việc liệu một cuộc xung đột Mỹ-Trung sẽ ảnh hưởng đến các nước nhỏ trong khu vực như thế nào.
Cụm tác chiến tàu sân bay Carl Vinson của Mỹ đang tuần tra thực thi tự do hàng hải ở Biển Đông từ ngày 18/2/2017
ASEAN từ lâu đă t́m cách ngăn chặn một cuộc xung đột giữa các nước lớn, cuộc xung đột có thể buộc các thành viên ASEAN phải chọn một bên giữa Mỹ và Trung Quốc. Đối với hầu hết các nước ASEAN, việc mở rộng quan hệ thương mại và đầu tư với Trung Quốc về một mặt là cực kỳ quan trọng. Nhưng mặt khác, duy tŕ hợp tác quân sự mạnh mẽ với Mỹ cũng là chiến lược bảo vệ cần thiết.
Trong một cuộc xung đột Mỹ-Trung, cân bằng chiến lược này sẽ bị thách thức nghiêm trọng, đặc biệt là giữa các nước đều tuyên bố chủ quyền trong khu vực. Sự leo thang xung đột trên các tuyến đường biển cũng sẽ phá hoại mối quan hệ thương mại và đầu tư, và sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến các nền kinh tế đi theo hướng giao thương trong khu vực.
Ngày càng có nhiều kỳ vọng cho rằng ông Trump sẽ sử dụng cách tiếp cận “nguyên trạng bổ sung” thay cho chiến lược “xoay trục sang châu Á” của ông Obama. Không giống như chính quyền ông Obama chủ động liên kết với các nước châu Á nhỏ hơn, chính quyền ông Trump đến nay vẫn có vẻ lờ các nước ASEAN và ưu tiên quan hệ với các đồng minh Đông Bắc Á bao gồm Nhật Bản và Hàn Quốc.
Được coi là tổ chức thúc đẩy hội nhập khu vực và là nền tảng của kiến trúc an ninh Đông Á, ASEAN hiện đang phải vật lộn để khẳng định vai tṛ trung tâm của ḿnh trong việc giải quyết các tranh chấp trên Biển Đông. Quả thực, có cảm giác rằng ASEAN có thể rơi vào t́nh trạng không dính dáng ǵ đến các cuộc tranh chấp này, trừ khi ASEAN nhanh chóng đưa ra một cách tiếp cận thống nhất và chặt chẽ đối với các tranh chấp hàng hải.
V́ Trung Quốc đă tăng cường ảnh hưởng đối với các nước Đông Nam Á, bao gồm các đồng minh hiệp ước của Mỹ là Thái Lan và Philippine, chính quyền ông Trump đang phải đối đầu với nhiệm vu khó khăn giành lại khu vực chiến lược đă mất dưới thời ông Obama. Nhưng vẫn chưa rơ đâu là sự can dự toàn diện cần có để đảo ngược lại t́nh thế dưới thời ông Trump.
Trong những tháng sắp tới, hải quân Mỹ dự kiến sẽ tiến hành các hoạt động thực thi tự do hàng hải để tái khẳng định sức mạnh chống lại các tuyên bố chủ quyền phi pháp của Trung Quốc trên Biển Đông. Ông Trump cũng sẽ có thể tạo nhiều sức ép lên các đồng minh trong khu vực, đặc biệt là Nhật Bản và Australia, phải đóng góp nhiều hơn trong những nỗ lực đa phương nhằm kiềm chế tham vọng hàng hải ngày càng lớn của Trung Quốc.
Mỹ đă triển khai các phi đội tiêm kích tàng h́nh tối tân F-22 Raptor tại Đông Á và Úc nhằm đề pḥng có biến
Kể từ đầu những năm 2000, Trung Quốc đă dần tăng cường chiến dịch của ḿnh để ngăn chặn các hoạt động t́nh báo, trinh sát và giám sát của Mỹ trong khu vực đặc quyền kinh tế 200 hải lư và xa hơn nữa. Đầu tháng này, một máy bay trinh sát của Trung Quốc đă áp sát một cách hết sức nguy hiểm để ngăn chặn máy bay trinh sát P-3C Orion của hải quân Mỹ bay ngang qua Biển Đông.
Sự cố này đă ít nhiều đă tạo sóng ở Đông Nam Á và cho thấy rằng giọng điệu cứng rắn của chính quyền ông Trump vẫn chưa khiến Trung Quốc rút lui khỏi các vị trí trên vùng biển lân cận. Trung Quốc gần đây c̣n tăng cường sự hiện diện trên cả quần đảo Trường Sa lẫn Hoàng Sa (hai quần đảo này vốn thuộc chủ quyền của Việt Nam), tuy nhiên Trung Quốc đă dùng vũ lực chiếm cứ trái phép quần đảo Hoàng Sa và 7 thực thể ở quần đảo Trường Sa.
Chiến hạm hải quân Trung Quốc khai hỏa trong cuộc tập trận trên biển. Trung Quốc gần đây liên tục tập trận khiến t́nh h́nh khu vực căng thẳng
Tàu sân bay Liêu Ninh của Trung Quốc vừa trải qua đợt tập trận trên Biển Đông
Một vài tuần trước khi ông Trump nhậm chức, Trung Quốc đă triển khai pháo pḥng không và các hệ thống vũ khí tới Đá Gaven và Đá Tư Nghĩa ở quần đảo Trường Sa. Gần đây, Trung Quốc cũng xây dựng các ṭa tháp được trang bị hệ thống radar xác định mục tiêu trên Đá Chữ Thập, trung tâm chỉ huy-kiểm soát của sự hiện diện của Trung Quốc trên chuỗi đảo này.
Ở quần đảo Hoàng Sa, Trung Quốc đă mở rộng trái phép đảo Phú Lâm để kết hợp với đảo Đá gần đó. Theo báo cáo, đảo nhân tạo này hiện nay đă có đường băng, nhà chứa máy bay và các hệ thống tên lửa đất đối không HQ-9. Năm thực thể khác cũng đă được lên kế hoạch xây dựng cảng và sân bay đỗ trực thăng, đảo Ducan c̣n được dự kiến sẽ có căn cứ trực thăng đầy đủ mọi thiết bị.
Mỹ vừa triển khai cụm tác chiến tàu sân bay USS Carl Vinson, kèm theo một hạm đội tàu chiến tới Biển Đông là dấu hiệu rơ ràng cho thấy Mỹ sẽ không ngồi yên khi cân bằng chiến lược thay đổi. Lần cuối Mỹ triển khai lực lượng này trên Biển Đông là đầu năm 2016, khi những quan ngại gia tăng về hành vi bồi lấp đảo trái phép của Trung Quốc ở băi cạn Scarborough.
Hoạt động đó diễn ra dưới thời chính quyền thân Mỹ của tổng thống Philippine Benigno Aquino, tuy nhiên trong cuộc bầu cử tháng 7/2016, Philippine đă bầu ra ông Duterte, một tổng thống thân Trung Quốc nhiều hơn. Khả năng quân sự này càng mạnh của Trung Quốc đang tạo áp lực lên Mỹ buộc phải tăng cường sự hiện diện hải quân mạnh mẽ hơn trong khu vực, với khả năng triển khai sức mạnh ở các căn cứ gần đó, đặc biệt là ở Vịnh Subic và Vịnh Oyster ở Philippine.
