01/09/20
(Washington Post) – Trong bài diễn văn trước quốc gia về những cuộc tấn công của Iran nhắm vào các căn cứ quân sự của Mỹ ở Iraq nhằm trả đũa vụ không kích giết hại Tướng Tư lệnh Qassem Soleimani, Tổng thống Donald Trump đưa ra những tuyên bố không hoàn toàn đúng sự thật.
JCPOA
“Sự thù nghịch của Iran gia tăng đáng kể sau thoả thuận hạt nhân ngu ngốc được kư vào năm 2013, và sau khi họ được cho $150 tỉ Mỹ kim, đó là chưa tính đến $1,8 tỉ tiền mặt,” ông Trump tuyên bố.
Thoả thuận được kư kết vào năm 2015, nhưng đây không phải là vấn đề sai sự thật duy nhất trong câu này. Nó bao gồm hai tuyên bố gây hiểu lầm.
Trump thường làm cho nghe có vẻ Hoa Kỳ viết ngân phiếu trả tiền cho Iran theo thoả thuận hạt nhân, hay c̣n có tên gọi chính thức là Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung (JCPOA). Ông cũng luôn dùng ước tính cao nhất, $150 tỉ Mỹ kim, đối với số tài sản liên quan.
Nhưng trên thực tế, số này là tiền của Iran. Tehran có hàng tỉ Mỹ kim bị đóng băng tại các ngân hàng trên toàn cầu do lệnh chế tài quốc tế liên quan đến chương tŕnh hạt nhân của họ. Bộ Ngân khố ước tính, một khi Iran hoàn tất những nghĩa vụ khác, họ sẽ có khoảng $55 tỉ Mỹ kim c̣n lại, trong khi Ngân hàng Trung ương Iran lại cho rằng con số thực sự chỉ $32 tỉ.
Đối với $1,8 tỉ Mỹ kim (thực tế là $1,7 tỉ), số tiền này liên quan đến tuyên bố hơn 1 thập niên giữa hai quốc gia, không dính líu ǵ tới thoả thuận hạt nhân Iran. Chi trả ban đầu $400 triệu Mỹ kim được giao cho Iran vào ngày 17 tháng 1 năm 2016, 1 ngày sau khi Tehran thả 4 tù nhân Mỹ, trong đó có kư giả Jason Rezaian của Washington Post. Thời gian, theo các viên chức Mỹ là do trùng hợp, nhưng lại khiến người ta nghĩ rằng, đây là khoản tiền chuộc.
Nhưng số tiền này cũng là tiền của Iran. Vào những năm thập niên 1970, khi chính phủ Iran thân phương Tây trả cho Mỹ $400 triệu Mỹ kim hợp đồng mua thiết bị quân sự. Nhưng thiết bị chưa bao giờ được giao v́ hai quốc gia chấm dứt giao bang sau việc bắt giữ con tin người Mỹ tại Đại sứ quán Hoa Kỳ ở Tehran. Hai khoản thanh toán tổng cộng $1,3 tỉ Mỹ kim nằm trong thoả thuận thương lượng về tiền lời của $400 triệu Mỹ kim diễn ra vài tuần sau đó.
“Rồi Iran tiến hành các cuộc khủng bố bằng ngân khoản từ thoả thuận và tạo ra địa ngục ở Yemen, Syria, Lebanon, Afghanistan và Iraq. Hoả tiễn phóng ra vào tối hôm qua nhắm vào chúng ta và đồng minh được chi trả bằng nguồn tiền từ chính phủ tiền nhiệm,” Tổng thống Mỹ tuyên bố.
Tất cả tiền bạc ở đây đều bất phân định, nhưng ông Trump đang cố kéo bằng chứng thực tế để đổ lỗi hoả tiễn nằm trong thoả thuận được chính phủ Obama thương lượng. Các chuyên viên cho rằng, tuyên bố như vậy xa vời, và thông tin t́nh báo thực tế buộc tiền bạc trong thoả thuận hạt nhân Iran với hoả tiễn khó xảy ra. Toà Bạch Ốc không hồi đáp yêu cầu đưa ra chứng cớ.
Khi thương lượng thoả thuận hạt nhân, nhiều chuyên viên cảnh báo việc nhấc bỏ chế tài đối với Iran sẽ giải phóng nhiều tiền hơn cho các nhóm quân sự do Iran hậu thuẫn tài chánh. Chính phủ ông Obama cho hay, họ dự tính trước các hoạt động của Iran trong khu vực sẽ gia tăng, và họ chuẩn bị đưa ra hành động thông qua chế tài, và bằng những biện pháp khác. “Như chúng tôi dự báo, Iran đă không biết kiềm chế hành vi này kể từ khi thực thi JCPOA,” một viên chức cao cấp trong Bộ Ngân khố tuyên bố vào năm 2016. “Và như đă hứa, chúng tôi tiếp tục nhắm vào hành vi này với sự can thiệp, áp lực ngoại giao và chế tài.”
Hơn nữa, một trong những chỉ trích cụ thể về thoả thuận hạt nhân là không bao gồm cả chương tŕnh hoả tiễn đạn đạo của Iran. Iran nhấn mạnh, thoả thuận chỉ giới hạn với chương tŕnh hạt nhân, không có chương tŕnh hoả tiễn. Hạn chế hoả tiễn đạn đạo của Iran lại được giải quyết theo những nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc, trong đó có một nghị quyết thực thi thoả thuận. Washington Post mới đây loan tin, Iran đă đạt được những thành tựu bất ngờ về tính chính xác của hoả tiễn, nhờ những thay đổi được lănh tụ tối cao Ayatollah Ali Khamenei đưa ra hơn một thập niên trước. Nhưng liệu những tiến bộ đó có thể gắn liền tới thoả thuận hạt nhân Iran hay không vẫn chưa rơ ràng.
“JCPOA nhiều sai sót sẽ sớm hết hạn, và cho Iran một con đường nhanh chóng, rơ ràng để chấm dứt hạt nhân,” ông Trump nói.
Tuyên bố này sai, không bàn căi. Lệnh cấm Iran xây dựng vũ khí nguyên tử của JCPOA không hết hạn. Những thoả thuận quốc tế khác mà Iran tự cam kết cũng cấm phát triển những vũ khí như vậy.
Giới chỉ trích JCPOA lên tiếng quan ngại, bất chấp cam kết, Iran vẫn có thể tiếp tục phát triển khả năng hạt nhân dưới chiêu bài theo đuổi mục đích hoà b́nh như chương tŕnh năng lượng hạt nhân. JCPOA dần dần hạn chế nhấc bỏ hạn chế trên một số loại hoạt động hạt nhân, và mức độ làm giàu Uranium của Iran. Những điều khoản này phai mờ dần theo thời hạn 10, 15, 20 hay 25 năm. Các viên chức chính phủ Trump tranh căi, nới lỏng những hạn chế này theo thời gian sẽ mở cánh cửa phát triển vũ khí hạt nhân ở Iran, khiến cho cuối cùng JCPOA không hiệu qủa.
Trong khi đó, những người ủng hộ hiệp ước hạt nhân lại cho rằng, JCPOA ít nhất là giúp câu giờ, khiến Iran bị kiềm chế mạnh mẽ về những hoạt động nguyên tử trong 10 đến 25 năm. Không có thoả thuận này, Iran có thể thúc đẩy sự phát triển vũ khí nguyên tử trong thời gian biểu thậm chí c̣n ngắn hơn thời gian biểu mà ông Trump không thoả măn.
Sau khi Trump rút Hoa Kỳ khỏi JCPOA vào năm 2018, các quốc gia tham gia kư kết vẫn chọn duy tŕ hiệp ước này, mặc dù các chuyên viên cho rằng, thoả thuận bây giờ có thể rơi vào t́nh trạng suy yếu.
Iran bắt đầu bỏ qua một số hạn chế của JCPOA sau khi ông Trump rút khỏi hiệp ước, trong khi vẫn tiếp tục tuân thủ những điều khoản khác.
Hương Giang (Theo Washington Post)
