Khi nh́n một đóa hoa trôi theo ḍng nước, thi hào Nguyễn Du đă viết :
Nước trôi hoa rụng đă yên,
Hay đâu địa ngục ở miền nhân gian.
Th́ hôm nay nh́n đường phố trước nhà quạnh hiu như sa mạc th́ có lẽ tôi cũng có thể nói là ḿnh vừa nh́n thấy giai đoạn chuyển tiếp cuả một thời.
Ư nghĩ ấy chợt lóe lên trong tôi, như một cách trả lời cho Vivian, mấy hôm trước đă gọi điện thăm và nửa đùa nửa thật: “Cậu sẽ nói với con gái đầu ḷng của cháu, 8 tháng tuổi, thế nào về corona và cuộc sống?”.
Tôi sẽ nói với Olivia : “Có lẽ cháu sẽ không c̣n thấy cái thời đại an lành mà loài người vô tư sống, thoải mái hưởng thụ và ít khi nghĩ đến ngày mai !”.
Tôi vừa trở lại Milano, sau một chuyến hành tŕnh gian lao, vất vả và đầy nguy hiểm. Milano là một thành phố đẹp, phát triển vào bậc nhất nước Ư và được nhiều du khách trên thế giới yêu thích. Đó là kinh đô của thời trang, của design, của các hội chợ quốc tế, là thành phố từng mang tặng thế giới nghệ thuật trong đó có cả ăn ngon và mặc đẹp. Thế nhưng trong những ngày này, nó c̣n là kinh đô Âu châu của bệnh dịch Coronavirus, một thành phố thuộc “top” đỉnh cao văn minh của nhân loại, giờ đây đă bị đánh quỵ. Sân thánh đường Duomo ở Milano - nơi hàng triệu du khách khắp nơi đến chiêm ngưỡng vẻ đẹp độc đáo, chụp ảnh kỷ niệm với chim bồ câu - nay chết lặng, không khí tang thương.
Ngày tôi về đến Ư th́ đă có gần 100.000 người bị lây nhiễm và hơn 10.000 người chết. Cái tỉ lệ chết chóc 10% đang làm thế giới rùng ḿnh và kinh hăi. Những cỗ quan tài chen chúc xếp thành hàng trong các nhà thờ v́ nhà xác không c̣n chỗ chứa.
Các dịch vụ công cộng địa phương khủng hoảng, thiếu khả năng ứng phó với số người chết quá nhiều. Các linh mục bật khóc khi mỗi chiều mở cửa nhà thờ nh́n những đoàn xe quân sự vận chuyển thi thể đến các địa điểm hỏa táng ở rất xa thành phố.
Những người chết đó, họ là ai? Phần lớn đều là người lớn tuổi, sinh ra trong thập niên 1930 hay 1940 của thế kỷ trước, nghĩa là trước hay sau thế chiến thứ hai. Tôi gọi đó là thế hệ vàng của nước Ư, những con người bất hạnh sinh ra trong nghèo khổ và lớn lên trong tan hoang, tuy không có điều kiện học hành, nhưng với quyết tâm và ḷng yêu nước họ đă làm việc và dựng nên một nước Ư hùng cường và thịnh vượng.
Từ nhỏ, tôi đă thường có những gắn bó với những người lớn tuổi. Không hiểu sao, với họ tôi thường có mối quan hệ mật thiết hơn là với những người đồng tuổi.
Tôi c̣n nhớ đến thời 19 tuổi, qua Ư chỉ chừng vài tháng. Tiếng Ư nói chưa rành. Một hôm đi dạo, t́nh cờ gặp một người đàn ông tuổi xấp xỉ 60. Khi biết tôi là người Việt Nam ông liền ôm chầm lấy. Việt Nam! Việt Nam! Đất nước anh hùng, dám chống Pháp để giành độc lập. Sau đó ông mời tôi về nhà ăn cơm. Rất bất ngờ v́ tôi biết người Ư thường mời bạn ăn Pizza chứ ít khi mời bạn về nhà. Trong bữa ăn, ông liên tục nói với các con: Nh́n đi, ông bạn trẻ này, đến từ đất nước xa xôi học đại học để sau về tái thiết quê hương. Các con nên lấy đó làm gương, cố gắng học hành.
Cuộc gặp gỡ đầy kỷ niệm với ông Vittorio ấy không ngờ kéo dài đến mấy mươi năm, dù sau này tôi đă dời về thành phố khác, cho đến ngày ông mất.
Một thế hệ vàng đă mất. Họ đang chết hay chết dần trong các bệnh viện. Những con người đă chịu đựng, trải qua bao khó khăn, lúc về già chỉ ước được vui cùng con cháu. Họ nằm đó, không người thân, có ngày cả ngàn người chết cô đơn trong sợ hăi, ra đi mà chẳng một lời từ biệt!
Thật không thể nào tin được !
Ḷng tôi nhói đau khi nghe xe cứu thương hụ c̣i trong thị trấn buồn hiu, hay trĩu buồn trong những buổi chiều nghe tiếng chuông nhà thờ từ phía sau nhà vọng lại, âm thanh rạc rời, chậm rải như lời nguyện tiễn hồn về cơi vô cùng.
Có ai đó đă nói: khi một người già mất đi th́ giống như một thư viện bị đốt cháy, thế th́ một phần kư ức của nước Ư đang bị biến thành tro bụi.
Bây giờ, trong lúc này đây, tôi nh́n ra cửa sổ, chênh chếch đối diện về phía bên kia đường, nơi cửa hàng thực phẩm của mấy người Ai Cập nhập cư, trước đây vắng vẻ lúc này có cả một hàng dài người đứng xếp hàng. Người này đứng cách người kia chừng một mét. Ai nấy đều mang khẩu trang, có người c̣n cẩn thận mang cả găng tay, nhưng cũng có vài người tạm che mũi miệng bằng chiếc khăn foulois mỏng dính. Một chiếc khẩu trang, món hàng b́nh thường vô nghĩa mà giờ đây quư như vàng. Nhiều người có tiền mà không mua được !
Kỳ lạ cái thế giới này ! Con người đă bay lên sao Hỏa mà không xây được cái đập chắn thủy triều để nước khỏi ngập tràn thành phố. Mỗi vài tháng xuất xưởng đủ kiểu điện thoại đời mới, TV tân kỳ, xe hơi tốc độ mà không may được khẩu trang. Sân bay nào cũng tràn ngập nước hoa, mỹ phẩm đủ loại mà chai nước rửa tay diệt khuẩn th́ vô cùng khan hiếm.
Sau hơn 2 tuần tự cách ly ở nhà, tôi báo với vợ rồi mặc đồ, mang khẩu trang ra ngoài. Đi vài chục mét tôi đến nối đuôi vào cái hàng duy nhất trên đường phố. Tôi kín đáo nh́n mọi người, đàn ông và đàn bà, khuôn mặt ai nấy đều có vẻ đăm chiêu. Bên trên những chiếc khẩu trang tôi c̣n nh́n thấy tia nh́n của họ giống tia nh́n của những đứa bé vừa bị tước mất đồ chơi.
Phần lớn người trong hàng đều thuộc lứa tuổi trên dưới 60, thuộc hàng con cháu của ông cụ Vittorio, lớn lên sau chiến tranh, học hành, thành đạt. Họ thuộc về giới trung lưu, sung túc, công ăn việc làm ổn định, đầu ít khi nh́n xuống.. thế mà, đùng một cái, tất cả đều không hẹn mà gặp nhau ở một cửa tiệm nhỏ, ngoan ngoăn đứng sắp hàng, người này cách người kia hơn 1 mét, để chờ mua vài ổ bánh ḿ!
Tôi và họ cùng thế hệ, tuổi trẻ của họ cũng là tuổi trẻ của tôi, chỉ khác biệt là thời du học, chúng tôi chỉ là những sinh viên xa nhà, khốn khó. Những thứ bảy, chủ nhật chúng tôi cặm cụi học hành, đi làm để kiếm sống c̣n họ th́ có những chương tŕnh hội họp, vui chơi. Cha mẹ họ, cái thế hệ đă hy sinh, chịu gian khổ để bù lại cho các con bằng vật chất và thú vui mà đời ḿnh chưa bao giờ được hưởng. Đời sống và việc học hành của lớp con này dễ dàng, tốt nghiệp, thăng tiến trong công việc, vị trí càng lúc càng cao, trách nhiệm tương xứng với điều mà họ cống hiến.
Họ sống tốt, có tŕnh độ và sở hữu nhiều thứ, nhưng có lẽ thiếu một thứ: khả năng thích ứng. Họ chưa bao giờ bị gọng kềm chiến tranh chạm đến, hiếm khi bị những khó khăn từ sự sống c̣n quật ngă và không bao giờ hỏi ḿnh là ai trong vũ trụ này. Họ hồn nhiên và vô tư sống, ít nhiều cũng đă góp phần vào một lối sống tiêu thụ vô tội vạ và tạo nên một hệ thống kinh tế thực dụng, không cần biết đến ngày mai. Nghĩ đến họ tôi không thể không liên tưởng đến những thanh thiếu niên thế hệ 8x, 9x ở quê nhà.
Và lúc này, ở tuổi 60, bụng đă to và tóc đă bạc, họ đang đứng sắp hàng để mua vài ổ bánh ḿ!
Trong đám người ấy chắc cũng có một vài du khách đến Milano du lịch hay tham dự tuần lễ thời trang rồi bị kẹt v́ lệnh phong tỏa. Do những t́nh cờ trớ trêu của định mệnh mà họ phải chia sẻ nỗi lo với người Ư trong mùa đại dịch.
Tôi đứng chờ cho đến khi mọi người đă mua được thứ ḿnh cần, hàng chỉ c̣n 1, 2 người đứng sau tôi và lúc ấy có một chiếc xe của sở y tế địa phương chạy đến để phun thuốc tiệt trùng. Mua hàng xong tôi trở về nhà và ngồi vào bàn viết.
Hơn mười ngh́n người chết, hàng trăm ngh́n người lây nhiễm… tôi nhớ lại những khuôn mặt đăm chiêu và chợt nghĩ là cái thế hệ có thể nói may mắn của Âu châu giờ này đang là chứng nhân cho một thời sắp đi qua, và họ đă bắt đầu già để có thể hy vọng vào một điều ǵ sắp đến.
Nhưng tôi biết là họ sẽ không gục ngă. Điều tôi băn khoăn và muốn biết là những xáo động và đổi thay trong ḷng họ. Dù muốn hay không họ cũng sẽ nh́n lại những ǵ đă làm, đă sống như thế nào khi chứng kiến những ngày này rồi có thể tự hỏi sẽ nói ǵ với các con ḿnh. Tôi mong là họ sẽ dạy con và cháu nên sống và làm việc thế nào để bầu không khí trong lành, biển sẽ trong xanh, ai nấy đều tôn trọng thiên nhiên, chăm lo đến sức khỏe của ḿnh và biết quan tâm đến người khác. Ḷng nhân từ, bác ái phải là các đức tính căn bản để xây dựng một xă hội văn minh.
Tôi mong là họ sẽ nói với các con là một nền kinh tế không phải chỉ nhắm đến tăng trưởng, mà phải hướng về sự an toàn và hạnh phúc của con người.
V́ tất cả chúng ta đều thực sự liên đới với nhau, ít nhất theo nghĩa là cùng sống chung trong một môi trường, cùng hít thở một bầu không khí.
Hiểu được thế th́ cũng là cách tri ân hàng ngh́n người già vừa ra đi trong thầm lặng. Rằng cái chết của một thế hệ đă không vô nghĩa khi đă góp phần vào việc nhắn gửi thông điệp chung của Thiên Nhiên để thức tỉnh lương tâm con người !
Một thời sắp qua, và một thời khác sẽ bắt đầu. Giá trị nào rồi cũng sẽ thay đổi khi con người nhận ra ḿnh là nạn nhân v́ hành động của chính ḿnh.
Tất cả chỉ do một con Virus bé tẻo teo.
Chỉ c̣n gần 2 tuần nữa là đến lễ Phục Sinh. Tôi sẽ nói với cháu Olivia là tuy coronavirus đang gây họa lên toàn thế giới nhưng trước hay sau ǵ th́ con người cũng t́m ra được vắc xin để tự bảo vệ ḿnh. Thế giới rồi cũng sẽ hồi sinh.
Nhưng vấn đề không chỉ là coronavirus ! Để cuộc sống của tốt đẹp con người cũng cần chống lại những loài virus khác, như tham lam, đố kỵ hay ngu dốt… mà từ mấy ngh́n năm nay chưa ai t́m ra loại vắc xin nào!
Những người cùng thế hệ tôi giờ này đều đă trở về nhà, đă tháo khẩu trang và nhốt cả bầu trời vào trong pḥng v́ lệnh cách ly. Nhịp sống của họ chậm lại. Dịch bệnh vẫn chưa có dấu hiệu nhưng rồi sẽ giảm.
Ngày mai… và có lẽ c̣n nhiều ngày nữa, chắc tôi vẫn c̣n thấy họ đứng sắp hàng để mua thực phẩm.
Trương Văn Dân
(Milano 30-3-2020)
