4 ngày làm việc vừa qua tại Vienna cho thấy chưa thể có bước đột phá và còn lâu các bên của thỏa thuận hạt nhân Iran mới đạt được thoả thuận.
Ngày 29/11/2021, các cuộc đàm phán phiên thứ 7 về chương trình hạt nhân Iran, bị gián đoạn cách đây 5 tháng, đã được nối lại tại thủ đô Vienna của Áo dưới sự chủ trì của Enrique Mora, Phó Tổng Thư ký kiêm Giám đốc Chính trị Đối ngoại của Liên minh châu Âu (EU), nhằm khôi phục lại thoả thuận hạt nhân (JCPOA) năm 2015 sau khi Mỹ rút năm 2018.
Đàm phán diễn ra giữa một bên là Iran, bên kia là Pháp, Anh, Đức, Trung Quốc và Nga. Phái đoàn Mỹ do Đặc phái viên Robert Malley dẫn đầu, tham gia đàm phán gián tiếp. Sau 4 ngày đàm phán, các bên đã chưa đạt được kết quả nào, ngoài thoả thuận gặp lại nhau vào cuối tuần này.
Iran đã đưa ra 2 đề xuất liên quan đến việc dỡ bỏ trừng phạt và các hạn chế hạt nhân nhằm khôi phục lại JCPOA, nhưng đã bị phái đoàn Mỹ và châu Âu bác bỏ. Trong khi đó, Tehran cho rằng rằng những đề xuất này hoàn toàn dựa trên các nguyên tắc chung giữa các bên ký kết.
Lập trường các bên liên quan trong đàm phán
Iran: Ngoại trưởng Iran Hossein Amir Abdollahian nêu rõ, việc Mỹ rút khỏi JCPOA năm 2018 và đơn phương áp đặt các biện pháp trừng phạt Iran là trái với luật pháp quốc tế, vi phạm nghị quyết 2231 (2015) của Hội đồng Bảo an kêu gọi các bên ký kết thực hiện nghiêm túc thoả thuận.
Đồng thời, ông cho rằng, các nước châu Âu ký kết JCPOA coi các biện pháp của Mỹ là bất hợp pháp, nhưng đã không có bất cứ hành động nào để thực hiện thoả thuận. Tehran coi việc châu Âu cùng với Mỹ cấm vận Iran khiến thoả thuận JCPOA trở nên không còn hiệu lực.
Ông Abdollahian cho rằng việc chính quyền của Tổng thống Joe Biden tiếp tục thực hiện chính sách của người tiền nhiệm Donald Trump, đang đặt ra câu hỏi liệu Washington có thực hiện các nghĩa vụ của mình trong thoả thuận sắp tới hay không?
Trong bối cảnh như vậy, Iran cho rằng Mỹ là người rút khỏi thoả thuận thì họ phải là người quay trở lại đầu tiên. Tehran đòi tất cả các biện pháp trừng phạt đơn phương bất hợp pháp của Mỹ phải được dỡ bỏ trước khi Iran trở lại thực hiện các cam kết của mình.
Hiện nay các lệnh trừng phạt này đang được Mỹ áp dụng chống lại 1.500 cá nhân và các công ty của Iran, đặc biệt trong đó có cả lãnh tụ tối cao Ayatollah Ali Khamenei, tân tổng thống Ebrahim Raisi và các nhà lãnh đạo lực lượng vệ binh cách mạng Hồi giáo.
Iran không chấp nhận bất kỳ cam kết mới nào ngoài các điều khoản của thỏa thuận JCPOA năm 2015. Iran tuyên bố "không chấp nhận bất cứ điều gì ít hơn JCPOA và cũng không chấp nhận điều gì nhiều hơn các nghĩa vụ đã ghi trong thỏa thuận này."
Iran tìm cách đạt được 3 mục tiêu chính tại Vienna: Trước hết là việc dỡ bỏ tất cả các lệnh trừng phạt của Mỹ cùng một lúc, sau đó xác minh việc dỡ bỏ đã có hiệu lực và Mỹ phải đảm bảo sẽ không rút khỏi thỏa thuận một lần nữa.
Cuối cùng, Iran đòi Mỹ phải huỷ bỏ lệnh cấm vận vũ khí đối với Tehran vốn đã hết hạn tháng 10/2020, nhưng lại được D. Trump gia hạn.
Mỹ: Không đồng ý dỡ bỏ tất cả các biện pháp trừng phạt Iran cùng một lúc mà sẽ dỡ bỏ theo từng giai đoạn để kiểm chứng xem Iran có thực sự tuân thủ các nghĩa vụ của mình hay không?
Mặt khác, Washington chỉ đồng ý dỡ bỏ các lệnh trừng phạt do cựu Tổng thống D. Trump áp đặt liên quan đến thoả thuận JCPOA sau khi Mỹ rút tháng 5/2018 và tạm đình chỉ các lệnh trừng phạt khác đối với Ngân hàng Trung ương, Công ty dầu mỏ quốc gia, Quỹ phát triển Iran... vì quyết định dỡ bỏ các lệnh trừng phạt này không thuộc quyền hạn của Tổng thống mà là của Quốc hội do chúng được áp đặt theo luật chống khủng bố nhằm vào các lực lượng Vệ binh cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) bị liệt vào danh sách khủng bố của Mỹ năm 2019.
Mặt khác, phía Mỹ cho rằng 3 năm qua kể từ khi chính quyền của cựu Tổng thống D. Trump rút khỏi JCPOA, Iran đã phát triển mạnh mẽ chương trình hạt nhân của mình, do đó việc quay lại thực hiện các nghĩa vụ theo thoả thuận 2015 là chưa đủ.
Washington đòi Iran phải loại bỏ các vi phạm từ năm 2018 đến nay, trong đó có việc tiêu huỷ khối lượng Uranium được làm giàu vượt quá 3,67% là giới hạn JCPOA cho phép và phá tất cả các máy ly tâm tiên tiến mới đưa vào sử dụng, đồng thời gia hạn một số điều khoản trong thoả thuận hạt nhân sắp hết hạn vào năm 2023 và 2025.
Nga và Trung Quốc: Trước khi nối lại các cuộc đàm phán tại Vienna vào ngày 29/11, Nga đã tổ chức các cuộc tham vấn không chính thức với đại diện của Trung Quốc và Iran để trao đổi ý kiến nhằm hiểu rõ hơn lập trường của nhau trong đàm phán. Ngoại trưởng Nga S. Lavrov tuyên bố, Nga hoàn toàn ủng hộ việc quay trở lại JCPOA theo nội dung thỏa thuận ban đầu đã được ký kết.
Cả Nga và Trung Quốc đều cho rằng, chính việc Mỹ rút khỏi thoả thuận JCPOA năm 2018 và gia tăng trừng phạt Iran đã khiến Iran không thực hiện các nghĩa vụ theo thỏa thuận và mở rộng quy mô chương trình hạt nhân của mình. Cần phải loại bỏ những nguyên nhân gốc rễ khiến Iran đi chệch hướng khỏi các điều khoản của thỏa thuận hạt nhân.
Đó là lý do tại sao Iran đòi các lệnh trừng phạt phải được dỡ bỏ trước tiên. Nga, Trung Quốc ủng hộ việc nối lại tiến trình đàm phán giữa Mỹ và Iran, coi đây là biện pháp duy nhất và mang tính xây dựng để đạt được kết quả sớm.
Cao uỷ phụ trách đối ngoại của Liên minh châu Âu (EC) Josep Borrel cũng có đồng quan điểm như vậy. Ông nói: "Chính Mỹ đã rút khỏi thỏa thuận hạt nhân và áp đặt các lệnh trừng phạt mới chống lại Iran. Đó là lý do tại sao Iran là nước đầu tiên yêu cầu dỡ bỏ các lệnh trừng phạt này".
Israel: Israel không phải là bên ký kết, nhưng đã phản đối thỏa thuận JCPOA ngay từ đầu và tìm cách ngăn cản việc khôi phục lại thoả thuận này. Trong khi các cuộc đàm phán giữa Iran và Mỹ đang diễn ra tại Vienna, Ngoại trưởng Israel Yair Lapid tiến hành công du các nước châu Âu, Giám đốc cơ quan tình báo Mossad David Barnea, Bộ trưởng Quốc phòng Benny Gantz đã đến Washington gặp Ngoại trưởng Anthony Blinken, Bộ trưởng Quốc phòng Lloyd Austin và nhiều quan chức cấp cao khác của Mỹ để thảo luận hồ sơ hạt nhân Iran.
Trước đó, Thủ tướng Naftali Bennett đã kêu gọi các bên "chấm dứt ngay lập tức các cuộc đàm phán" ở Vienna và có "các bước đi cứng rắn" đối với Tehran.
Ông nói, kết quả đàm phán là Iran sẽ không chỉ duy trì được chương trình hạt nhân của mình mà còn được dỡ bỏ các lệnh trừng phạt, cho phép dòng tiền quay trở lại với hàng trăm tỷ USD để phát triển sức mạnh hạt nhân của mình. N. Bennett nêu rõ, Tehran sẽ không từ bỏ mục tiêu tiêu diệt Israel.
Truyền thông Israel đưa tin, chính phủ nước này đã liên lạc với các quan chức Mỹ và châu Âu trong hai tuần qua để cung cấp thông tin tình báo về việc Iran có ý định làm giàu Uranium thành cấp độ vũ khí.
Tuy nhiên, Giám độc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) Rafael Grossi đã bác bỏ thông tin cho rằng Tehran có ý định làm giàu uranium đến độ vũ khí 90%. Ông tuyên bố IAEA là tổ chức giám sát duy nhất có quyền tiếp cận các cơ sở hạt nhân của Iran.
Thủ tướng N. Bennett cũng tuyên bố đã đến lúc phải sử dụng các công cụ khác nhau để chống lại Iran. Giám đốc cơ quan tình báo quân đội Israel, Tướng Tamir Heyman nói "cuộc tấn công quân sự chống Iran vẫn là một khả năng."
Tất cả các hoạt động của Israel hiện nay là nhằm gây áp lực lên các bên đàm phán tại Vienna, ngăn cản việc dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt Iran và quay trở lại thỏa thuận hạt nhân với Iran theo các điều kiện cũ.
Các nhà phân tích chính trị cho rằng Israel khó có thể cản trở các cuộc đàm phán tại Vienna, bởi vì các cuộc đàm phán này chỉ liên quan đến Iran và các nước ký kết thoả thuận JCPOA. Mục tiêu của Israel là tìm mọi cách ngăn cản Iran sở hữu vũ khí hạt nhân cũng chính là mục tiêu của các bên ký kết thoả thuận.
Mặc dù Israel đe doạ tấn công Iran, nhưng trong bối cảnh hiện nay khi Mỹ đang tìm cách giải quyết hoà bình các vấn đề của khu vực Trung Đông để giảm bớt sự có mặt của mình ở khu vực thì Washington sẽ không bật đèn xanh cho một hành động quân sự như vậy.
Mục đích các chuyến thăm dồn dập của các quan chức Israel tới Washington chủ yếu là để gây sức ép đối với Iran.
Triển vọng các cuộc đàm phán Vienna
Phiên đàm phán thứ 7 là hết sức quan trọng, nhưng cũng rất khó khăn. Bốn ngày làm việc vừa qua tại Vienna cho thấy chưa thể có bước đột phá và còn lâu các bên mới đạt được thoả thuận. Tuy nhiên, vẫn có thể hy vọng các bên sẽ thoả hiệp để đạt được thoả thuận.
Hoàn toàn có cơ sở để hy vọng các cuộc đàm phán cuối cùng sẽ thành công vì tất cả các đàm phán đều chấp nhận kết quả của 6 vòng trước. Theo các nguồn tin thân cận với các cuộc đàm phán Vienna, tại phiên đàm phán thứ sáu, các bên đã đạt được thoả thuận cho 70-80% các vấn đề cần phải giải quyết. Đây là dấu hiệu tích cực và không có lý do gì để trở lại điểm xuất phát ban đầu và việc phá vỡ hoàn toàn các cuộc đàm phán sẽ có hại cho tất cả các bên.
Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Iran Khatibzade cho biết, các cuộc đàm phán sẽ được nối lại vào cuối tuần này. Theo ông, những người tham gia đàm phán không phản đối các đề xuất của Iran đã được trình bày, mà chỉ nói rằng họ cần phải xem xét, đánh giá tất cả các nội dung của nó trước khi có ý kiến. Các đoàn đàm phán tạm nghỉ về nước xin ý kiến về đề xuất của các bên đưa vừa qua sẽ trở lại Vienna lần này với hy vọng sẽ tạo ra một không khí tốt hơn cho các cuộc đàm phán.
VietBF @ Sưu tầm
