Nga không “chơi” kiểu “đả hổ diệt ruồi” như Trung Quốc hay “đốt lò” như Việt Nam. Họ “giết người diệt khẩu,” ít nhất đó là những rì rầm trong dân chúng. Từ đầu năm 2022 đến nay, hàng loạt nhân vật, đặc biệt giới doanh nhân và quan chức cấp cao, qua đời trong những tình huống đầy nghi vấn. Có người rơi từ cửa sổ cao tầng, có người “tự tử” bằng phát súng vào đầu, có người bị “tai nạn giao thông”…
Những cái chết kỳ lạ
Một trong những trường hợp đầu tiên xảy ra vào ngày 30 Tháng Giêng, 2022: Leonid Shulman, 60 tuổi, giám đốc vận tải tập đoàn năng lượng Gazprom, được phát hiện chết trong phòng tắm trong ngôi nhà ngoại ô Leningrad, cạnh thi thể là bức thư tuyệt mệnh. Gần đây hơn, Kremlin đã bày tỏ “sốc” và “đau buồn” trước cái chết của Bộ Trưởng Giao Thông Roman Starovoit ngày 7 Tháng Bảy, 2025. Starovoit, 53 tuổi, ngồi ghế bộ trưởng mới hơn một năm. Chỉ vài giờ sau khi sắc lệnh cách chức Starovoit do Tổng Thống Vladimir Putin ký, thi thể nạn nhân được phát hiện. “Điều tra” sau đó kết luận đương sự tự tử bằng súng.
Thoạt đầu, Ủy Ban Điều Tra Nga, cơ quan điều tra hình sự cao nhất, xác nhận vụ việc xảy ra tại Odintsovo, ngoại ô phía Tây Moscow, và rằng Starovoit chết trong xe. Tuy nhiên, nhiều tờ báo Nga đăng hình hiện trường cho biết Starovoit được tìm thấy trong một công viên nhỏ gần bãi đậu xe. Cạnh thi thể là khẩu súng ngắn. Phụ tá riêng của Starovoit được gọi tới nhận diện thi thể và bật khóc tại chỗ.
Phát Ngôn Viên Điện Kremlin Dmitry Peskov từ chối cung cấp bất kỳ chi tiết nào liên quan, chỉ nói rằng “đây là thông tin bi thảm và rất đáng buồn.” Giới truyền thông Nga cho rằng việc Starovoit bị cách chức và cái chết của ông có thể liên quan cuộc điều tra vụ biển thủ ngân sách xây dựng công sự tại Kursk, nơi ông từng làm thống đốc suốt năm năm trước khi vào nội các.
Người kế nhiệm Starovoit ở Kursk, Alexei Smirnov, từ chức vào cuối năm 2024 và bị bắt vào Tháng Tư, 2025, với tội danh tham ô. Một số nguồn tin cho rằng Smirnov đã khai ra màn làm ăn mờ ám của Starovoit. Cũng có ý kiến cho rằng Starovoit bị sát hại để bịt đầu mối.
Trước vụ “tự tử” của Roman Starovoit ít ngày, Andrei Badalov, phó chủ tịch Transneft, rơi từ cửa sổ một chung cư. Một cách tổng quát, từ khi Nga thực hiện cuộc xâm lược Ukraine, có hàng chục cái chết kỳ lạ. Theo Novaya Gazeta, từ Tháng Hai, 2022 đến nay, 56 doanh nhân và quan chức cao cấp Nga đã chết trong các tình huống khó hiểu.
Tháng Giêng, 2025, phó chủ tịch thành phố Vladivostok “ngã” từ cửa sổ khách sạn ở Thái Lan; tháng sau, giám đốc Cơ Quan Chống Độc Quyền Liên Bang tại Cộng Hòa Karelia cũng “ngã” từ cửa sổ văn phòng mình. Cách đây vài tháng, một sĩ quan cảnh sát cấp cao và một nhân viên hệ thống nhà tù chết vì “vết thương tự gây ra do súng.” Và ngay trước vụ tự sát của Starovoit, phó thống đốc Leningrad được phát hiện chết bởi vết đạn tại một ngôi nhà ở nông thôn…
Ngoài ra, còn có giám đốc điều hành dầu mỏ Andrei Badalov, được phát hiện chết vào Tháng Sáu, 2025, sau khi “ngã” từ cửa sổ căn hộ tầng cao ở đường Rublevskoye, Moscow. Badalov là phó chủ tịch Transneft, công ty đường ống dẫn dầu do nhà nước kiểm soát có trụ sở tại Moscow.
Rồi Natalia Larina. Mới nghỉ hưu được sáu tháng sau khi rời vị trí thẩm phán tại Tòa Án Tagansky ở Moscow, Natalia Larina được phát hiện chết bên ngoài căn hộ của bà ở phía Đông Nam Moscow vào Tháng Sáu, 2024. Larina từng tham gia một số vụ án chính trị lớn. Truyền thông Nga đưa tin bà tự tử, để lại thư tuyệt mệnh.
Còn có Vladimir Sviridov, cựu trung tướng Tập Đoàn Quân Phòng Không và Không Quân số 6. Sviridov được phát hiện chết tại nhà riêng vào Tháng Mười Một, 2023. Cạnh xác ông là thi thể người vợ. Hãng thông tấn Nga RIA Novosti viết rằng họ đã chết khoảng một tuần và “không có dấu hiệu của bạo lực.” Nguyên nhân có thể do trục trặc trong hệ thống sưởi ấm sau khi mất điện khiến họ bị ngộ độc khí CO2.
Và cái chết đáng chú ý nhất là Yevgeny Prigozhin, người sáng lập lực lượng lính đánh thuê Wagner Group. Từng là đàn em thân tín của Putin, Prigozhin bị hạ bệ đúng hai tháng sau khi đương sự phát động cuộc nổi loạn chống tổng thống Nga. Truyền thông nhà nước đưa tin Yevgeny Prigozhin chết ngày 23 Tháng Tám, 2023, trong vụ tai nạn máy bay. Chiếc Embraer Legacy 600 đang trên đường từ Moscow đến St. Petersburg thì bị rơi, khiến toàn bộ 10 người trên máy bay thiệt mạng.
Gieo rắc nỗi sợ
Đối với các ông trùm tài phiệt, quan chức và giám đốc điều hành doanh nghiệp lớn nói chung, họ luôn sống trong sợ hãi. Gieo rắc nỗi sợ là phương tiện khống chế cực kỳ hiệu quả. Họ ý thức rằng họ chỉ sở hữu tài sản chừng nào nhà nước cho phép. Sau hơn ba năm rưỡi chiến tranh, Kremlin rất khát tiền và luôn cần thêm các khoản đóng góp “yêu nước” từ các doanh nghiệp.
“Xin” không được thì “cướp.” Kremlin đang lên kế hoạch quốc hữu hóa bất kỳ tài sản hoặc công ty tư nhân nào mà họ muốn. Trường hợp đáng chú ý nhất là vụ tịch thu sân bay khổng lồ Domodedovo ở Moscow vào Tháng Sáu, 2025, với lý do chủ sở hữu phi trường này mang hộ chiếu nước ngoài hoặc có quốc tịch kép. Những vụ cướp trắng trợn như vậy phát ra một tín hiệu rõ rằng, đừng bao giờ nghĩ rằng “mình” là “thành phần tinh hoa” của quốc gia và có đặc quyền, rằng chẳng ai dám đụng đến.
Trong hệ thống của Putin, việc có chân trong nhà nước chưa chắc được bảo đảm sự an toàn, và việc chơi thân với những nhân vật có “số má” trong hệ thống là lá bùa giúp tránh được nhiều mối nguy hiểm. Hệ thống chính trị Nga có nhiều mạng lưới bảo trợ chồng chéo, nơi người ta thường xuyên điều chỉnh các mối quan hệ để kẻ lớn hơn bảo vệ kẻ nhỏ hơn và kẻ nhỏ hơn phải “nuôi” lại kẻ lớn như một cách đền đáp.
Tuy nhiên, chẳng có gì là an toàn tuyệt đối. Trong vụ Bộ Trưởng Giao Thông Roman Starovoit, nhiều người cho rằng đương sự nằm dưới sự bảo trợ của anh em nhà Rotenberg, Boris và Arkady, những tỷ phú thân cận với Putin từ khi còn trẻ; cho nên “cái thế” của ông là ổn. Tuy nhiên, trong hệ thống này, người ta sẵn sàng phớt lờ “tình đồng chí” để bảo vệ chính mình. Sự phản bội và trở mặt trong hệ thống này là chuyện xảy ra như cơm bữa.
Vladimir Putin luôn là tay tổ trong việc thanh trừng đối thủ chính trị từ trong trứng nước. Chẳng ai “ló đầu” lên mà không bị Putin “chặt” trước. Đến nay, có thể nói Putin đã hoàn toàn loại bỏ tất cả mối đe dọa một cách có hệ thống. Nga không còn lực lượng đối lập nào đủ sức đối đầu trực diện với Putin. Các đối thủ chính trị đều bị giết (như Boris Nemtsov, người bị ám sát vào năm 2015); hoặc như Alexei Navalny, người bị giam từ Tháng Giêng, 2021, và chết trong tù vào Tháng Giêng, 2024. Nếu không bị giết hoặc tù thì phải sống lưu vong (như Vladimir Milov, cựu thứ trưởng Năng Lượng; Sergei Aleksashenko, cựu thứ trưởng Tài Chính; Andrei Kozyrev, cựu ngoại trưởng).
Putin đang thực hiện chiến lược “cắt lớp salami” và việc cắt từng lớp này được tiến hành với tốc độ nhanh. Nó cho thấy giới lãnh đạo cấp cao luôn trở nên đáng ngờ kể từ khi “chiến dịch quân sự đặc biệt” bắt đầu, trong bối cảnh Putin nhận ra quanh mình ngày càng có nhiều kẻ thù ẩn mặt.
Tuy nhiên, như Andrei Kolesnikov (cây bút bình luận của The New Times and Novaya Gazeta) nhận định trong một bài viết (“Russia’s New Fear Factor,” Foreign Affairs ngày 8 Tháng Chín, 2025), hệ thống Putin đang bắt đầu tự hủy hoại chính nó. Hậu quả của việc tạo ra một lớp bảo vệ trung thành hơn là khả năng chuyên môn đang bắt đầu lộ ra điểm yếu. Chung quanh Putin bây giờ toàn hạng “lôm côm.” Hiện tại, các thành viên của giới tinh hoa quân sự chỉ được giao những vị trí linh tinh chẳng hạn phó thị trưởng phụ trách công tác thanh niên và giáo dục lòng yêu nước.
Bất luận thế nào, giới tinh hoa chính trị lẫn kinh tế không còn có thể yên lòng. Sau khi can tâm chấp nhận chủ nghĩa phát xít kiểu mới của chế độ Putin, họ bắt đầu tự chuốc lấy mùi chua chát của hậu quả nhãn tiền.
Nhiều thành viên trong hàng ngũ thân tín Putin vẫn tiếp tục hy vọng rằng sau khi cuộc chiến Ukraine kết thúc, mọi thứ sẽ trở lại “bình thường.” Họ tin rằng Putin sẽ ngưng chơi màn chụp mũ và chấm dứt tình trạng quốc hữu hóa khu vực tư nhân đang lan rộng. Tuy nhiên, với Putin, chừng nào còn trên quyền lực, cá nhân ông cũng sống trong sợ hãi.
Để “giải quyết” nỗi sợ bị lật đổ, đặc biệt khi ngày càng bị bất tín bởi việc lọt chân quá sâu vào vũng lầy Ukraine, Putin tiếp tục tăng cường gieo rắc nỗi sợ đối với những kẻ được xem là thân cận nhất với mình. Để chiếc ghế của Putin ngồi không bị lung lay, ai đó sẽ còn bị “ngã lầu” và để lại không gì hơn là một thư tuyệt mệnh.
