Châu Âu đang nỗ lực hỗ trợ Ukraine và tăng năng lực phòng thủ, nhưng cuộc đấu khẩu giữa ông Trump và ông Zelensky đã đẩy họ vào thế khó.
Cuộc đấu khẩu công khai giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và người đồng cấp Ukraine Volodymyr Zelensky tuần trước tại Phòng Bầu dục, Nhà Trắng, đã xô đổ nỗ lực của châu Âu nhằm hàn gắn mối quan hệ giữa hai lãnh đạo, đồng thời đe dọa nghiêm trọng tương lai viện trợ từ Washington dành cho Kiev.
Cơn giận dữ của Tổng thống Trump và lời đe dọa Mỹ có thể ngừng hỗ trợ Ukraine nếu Kiev không chấp nhận bất kỳ thỏa thuận nào do Washington làm trung gian là dấu hiệu mới nhất cho thấy lãnh đạo Mỹ đang chuyển hướng chính sách đối ngoại khỏi các đồng minh truyền thống ở châu Âu và hướng tới Nga.
Lực lượng quân sự NATO tập trung tại một khu vực huấn luyện ở Smardan, đông nam Romania, ngày 19/2. Ảnh: AFP
Trong khi Điện Kremlin cho rằng chính sách đối ngoại gần đây của Mỹ phù hợp với tầm nhìn của Nga, các lãnh đạo châu Âu lại tỏ ra bối rối và hoang mang trước thay đổi quá đột ngột trong chiến lược của Washington.
Nhiều người lo ngại nếu chiến sự kết thúc bằng một thỏa thuận hòa bình với nhiều điều khoản bất lợi cho Ukraine, nó sẽ không giải quyết được mối quan ngại về an ninh của châu Âu, đặc biệt là các quốc gia Đông Âu, về mối đe dọa từ Nga.
Mặt khác, thay đổi lập trường của chính quyền ông Trump theo hướng "Nước Mỹ trên hết" khiến việc châu Âu phải đạt được khả năng tự lực, thoát khỏi phụ thuộc vào "chiếc ô an ninh" của Washington trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Và khi khả năng châu Âu phải hỗ trợ Ukraine mà không có giúp đỡ từ Mỹ ngày càng tăng lên, các nhà hoạch định chính sách khu vực đang xem xét lại kho vũ khí của mình để đánh giá xem họ có thể can thiệp đến mức nào.
Theo giới quan sát, châu Âu sẽ mất nhiều năm để xây dựng các hệ thống vũ khí và năng lực mà họ cần để thực sự độc lập với Mỹ về mặt quân sự. Và việc vừa phải củng cố sức mạnh nội tại vừa tăng cường hỗ trợ Ukraine đòi hỏi những hành động quyết liệt và ý chí chính trị thống nhất mà Liên minh châu Âu (EU) thường phải chật vật đấu tranh mới đạt được.
"Lúc này, mọi thứ đều phụ thuộc vào châu Âu. Câu hỏi đặt ra là họ sẽ hành động như thế nào?", Alexandra de Hoop Scheffer, quyền chủ tịch Quỹ Marshall, Đức, cho hay. "Họ không có lựa chọn nào khác".
Thủ tướng Anh Keir Starmer, người vừa đến thăm Washington, đã thể hiện lập trường "ủng hộ không thể lay chuyển đối với Ukraine" khi ông chào đón Tổng thống Zelensky tại London hôm 1/3.
Văn phòng Thủ tướng Anh cho biết ông đã điện đàm riêng với cả ông Trump và ông Zelensky sau cuộc đấu khẩu ở Nhà Trắng và đang làm "mọi thứ có thể để tìm ra con đường hướng tới một nền hòa bình lâu dài" cho Ukraine.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Tổng thư ký NATO Mark Rutte cũng đã nói chuyện với Tổng thống Zelensky. Tổng thư ký NATO Rutte hồi cuối tuần mô tả tranh cãi tại Nhà Trắng là sự kiện "không may" nhưng lưu ý ông đã nói rõ với Tổng thống Zelensky về việc phải "tìm cách khôi phục quan hệ" với Tổng thống Trump cũng như chính quyền Mỹ.
Khi được BBC phỏng vấn về việc liệu các đồng minh châu Âu có đủ khả năng thay thế nguồn viện trợ của Mỹ cho Ukraine hay không, Rutte bác bỏ.
"Điều quan trọng là chúng ta phải cùng nhau vượt qua chuyện này", ông nói. "Chúng ta phải vượt qua những gì đã xảy ra".
Các lãnh đạo châu Âu đang tranh luận về cách họ có thể giúp đảm bảo an ninh ở Ukraine nếu đạt được thỏa thuận hòa bình, những điều khoản nào họ có thể chấp nhận được và những gì họ có thể cung cấp cho Ukraine trong gói viện trợ tiếp theo.
Tại hội nghị thượng đỉnh ở London về an ninh cho Ukraine hôm 2/3, Anh và Pháp đã tập hợp một "liên minh những bên sẵn sàng" để xây dựng kế hoạch chấm dứt xung đột.
Giây phút Tổng thống Zelensky, Tổng thống Trump và Phó tổng thống JD Vance đấu khẩu. Video: CNN
Trong hội nghị thượng đỉnh, các lãnh đạo châu Âu cam kết sẽ tăng cường ủng hộ Ukraine, nhưng một số người cũng bày tỏ hy vọng Washington - Kiev có thể hàn gắn rạn nứt, cho thấy châu Âu miễn cưỡng thế nào trước nguy cơ phải từ bỏ liên minh xuyên Đại Tây Dương đã duy trì hòa bình cho khu vực 80 năm qua.
"Chúng ta đang ở ngã ba đường của lịch sử", Thủ tướng Starmer nói sau hội nghị. "Châu Âu phải gánh vác trọng trách nặng nề", ông tuyên bố, nhưng nói thêm "để ủng hộ hòa bình và để thành công, nỗ lực này phải được Mỹ hỗ trợ mạnh mẽ".
Giới chuyên gia nhận định để đạt được quyền tự chủ lớn hơn về quốc phòng đồng thời đóng vai trò chính trong nỗ lực viện trợ Ukraine không phải điều dễ dàng với châu Âu.
Trước hết, gánh vác phần lớn gánh nặng tài chính cho Ukraine có thể sẽ rất tốn kém. Riêng Washington đã chi khoảng 114 tỷ USD cho viện trợ quân sự, tài chính và nhân đạo cho Kiev trong ba năm qua, so với 132 tỷ USD của các nước châu Âu.
Thêm vào đó, khi đề cập đến quốc phòng châu Âu nói chung, Mỹ cũng cung cấp các hệ thống vũ khí quan trọng và các thiết bị quân sự khác gần như không thể thay thế nhanh chóng.
"Chúng ta vẫn cần Mỹ", Jeromin Zettelmeyer, giám đốc nhóm nghiên cứu Bruegel, trụ sở tại Brussels, Bỉ, lưu ý.
Các quốc gia EU gần đây đã tăng ngân sách quốc phòng, chi tiêu nhiều hơn 30% vào năm ngoái so với năm 2021. Nhưng một số quốc gia NATO vẫn chưa đạt được mục tiêu do khối đặt ra là chi ít nhất 2% GDP cho quốc phòng.
Một phần của vấn đề là chi nhiều hơn cho quốc phòng thường đồng nghĩa với việc cắt giảm các ưu tiên khác, như chăm sóc sức khỏe hay dịch vụ xã hội. Với những thách thức kinh tế và hạn chế ngân sách ở Đức, Pháp và các nền kinh tế nhỏ hơn như Bỉ, việc tìm kiếm ý chí chính trị để nhanh chóng tăng chi tiêu quân sự, cắt giảm phúc lợi xã hội đôi khi là một thách thức.
Châu Âu cũng không có chung tiếng nói trong việc tìm kiếm thêm nguồn lực hỗ trợ Ukraine.
Các quan chức khu vực đã thảo luận về một gói viện trợ trong tương lai cho Ukraine ước tính lên đến hàng chục tỷ USD. Đến đêm trước khi cuộc gặp Trump - Zelensky diễn ra, họ đã hy vọng rằng một thỏa thuận giữa Mỹ và Ukraine có thể thúc đẩy những nước còn chần chừ ở châu Âu mở hầu bao, theo một nhà ngoại giao am hiểu vấn đề.
Nhưng Hungary dự kiến phản đối gói viện trợ mới cho Ukraine, điều này có thể buộc EU phải kêu gọi các quốc gia thành viên đóng góp, thay vì thông qua một gói viện trợ ở cấp độ toàn khối.
Trong một dấu hiệu chia rẽ rõ ràng, Thủ tướng Hungary Viktor Orban đã cảm ơn ông Trump sau cuộc khẩu chiến với ông Zelensky. Mỹ "đã dũng cảm đấu tranh vì hòa bình" ngay cả khi "nhiều người khó có thể chấp nhận được", ông viết trên mạng xã hội.
Từ trái qua, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, Thủ tướng Anh Keir Starmer và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tại hội nghị thượng đỉnh an ninh London ngày 2/3. Ảnh: AFP
Từ trái qua: Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, Thủ tướng Anh Keir Starmer và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tại hội nghị thượng đỉnh an ninh London ngày 2/3. Ảnh: AFP
Các quan chức châu Âu cũng đang cân nhắc liệu có nên, khi nào và bằng cách nào đưa lực lượng gìn giữ hòa bình châu Âu tới Ukraine nếu các bên đạt được thỏa thuận chấm dứt xung đột. Anh và Pháp đã bày tỏ mong muốn gửi quân đến Ukraine.
Nhưng sau cuộc tranh cãi tại Phòng Bầu dục, một số người cho rằng thời gian để bình tĩnh cân nhắc đã qua. Dù các quan chức châu Âu vừa mới bắt đầu thảo luận về việc những đảm bảo an ninh cho Ukraine có thể trông ra sao, họ giờ đây cần bắt đầu suy nghĩ nhanh chóng hơn về cách thực hiện chúng, chuyên gia Scheffer từ Quỹ Marshall nhấn mạnh.
"Đây là thời điểm châu Âu phải hành động một cách rất, rất nghiêm túc", bà nói.
VietBF@sưu tập
