Mỹ không cần "công tắc ẩn" để vô hiệu hóa F-35 từ xa, mà có thể ngừng hỗ trợ hậu cần và kỹ thuật nhằm ngăn tiêm kích này hoạt động.
Một số cựu chuyên gia và quan chức Đức ngày 8/3 tuyên bố tiêm kích tàng hình F-35 do Mỹ chế tạo có "công tắc ẩn", cho phép vô hiệu hóa chúng từ xa. Một số hãng truyền thông tại Bỉ, Thụy Sĩ và Anh cũng đề cập "công tắc ẩn" trên F-35, sau khi xuất hiện thông tin phi đội F-16 Ukraine đã ngừng hoạt động vì thiếu hỗ trợ từ Mỹ.
Tập đoàn quốc phòng Lockheed Martin, nhà sản xuất dòng F-35, khẳng định thông tin F-35 có công tắc ẩn giúp Mỹ vô hiệu hóa tiêm kích từ xa "chỉ là tin đồn". Quan chức một số quốc gia vận hành dòng F-35 trong NATO cũng khẳng định nghi vấn này không có cơ sở.
Tuy nhiên, giới chuyên gia quân sự Mỹ cho rằng Washington có những biện pháp để phi đội F-35 ở nước ngoài phải ngừng hoạt động mà không cần đến công tắc ẩn.
"Chỉ cần ngừng hỗ trợ hậu cần và kỹ thuật là các hệ thống xuất khẩu như F-35 sẽ sớm hỏng hóc, không còn khả năng hoạt động. Vũ khí càng tiên tiến thì càng nhanh xuống cấp", Tyler Rogoway, biên tập viên của chuyên trang quân sự Mỹ War Zone, cho biết.
Tiêm kích F-35A tham gia thử nghiệm tại bang California, Mỹ tháng 10/2024. Ảnh: USAF
Chính phủ Mỹ áp đặt nhiều biện pháp kiểm soát chặt chẽ với dòng F-35, trong đó có các điều khoản liên quan đến xuất khẩu. Hầu hết chiến đấu cơ F-35 đang hoạt động trên thế giới đều phụ thuộc vào sự hỗ trợ độc quyền từ chính phủ và các nhà thầu Mỹ.
"Các nước vận hành F-35 không được tiến hành thử nghiệm độc lập ngoài lãnh thổ lục địa của Mỹ. Quy định an ninh của chính phủ Mỹ và Chính sách Phòng thủ Quốc gia cũng yêu cầu công dân Mỹ phụ trách một số chức năng cụ thể nhằm bảo vệ công nghệ cốt lõi của Mỹ", tài liệu của không quân Mỹ có đoạn viết.
Nhà sản xuất Lockheed Martin và Pratt & Whitney, nhà sản xuất động cơ F-135 được dùng trên cả 3 dòng F-35, duy trì quyền kiểm soát với phần lớn quy trình bảo dưỡng động cơ. Điều này hạn chế đáng kể những hạng mục bảo dưỡng có thể tiến hành ở những cơ sở không do nhà thầu Mỹ vận hành.
Nhiều bộ phận khác trên dòng F-35, đặc biệt là những khối thiết bị điện tử quan trọng, đều được niêm phong khi xuất khẩu. Nếu muốn bảo dưỡng, quốc gia vận hành sẽ phải chuyển chúng tới nhà máy ở Mỹ.
Nếu một quốc gia vận hành F-35 bị Mỹ loại khỏi chương trình, họ rất khó tìm kiếm phụ tùng thay thế. Bản thân chuỗi cung ứng cho tiêm kích F-35 hiện nay cũng thường xuyên đối mặt tình trạng thiếu hụt linh kiện, khiến các quan chức Mỹ lo ngại về rủi ro nếu phải tham gia xung đột quy mô lớn.
Tìm mua phụ tùng thay thế cho F-35 qua nguồn khác gần như không khả thi, các bộ phận này đòi hỏi độ chính xác rất cao nên khó có bên thứ ba sao chép được. Ngoài ra, công đoạn bảo dưỡng lớp vỏ tàng hình, vốn là tính năng chủ chốt của F-35, cũng đòi hỏi cơ sở và thiết bị chuyên dụng.
"Điều này khiến phi đội F-35 của nước ngoài sẽ nhanh chóng mất khả năng hoạt động nếu họ không được tiếp cận hệ sinh thái hỗ trợ và nguồn cung phụ tùng, vốn được Mỹ nắm giữ rất chặt chẽ", biên tập viên Joseph Trevithick của War Zone nhận định.
Binh sĩ Mỹ bảo dưỡng tiêm kích F-35A tại căn cứ Hill hồi năm 2021. Ảnh: USAF
Kể cả khi bên vận hành có phụ tùng dự trữ dồi dào và đủ khả năng tự thay thế chúng, hiệu suất của F-35 vẫn bị suy giảm mạnh do họ không thể truy cập hệ thống thông tin điện toán đám mây ALIS/ODIN, có vai trò quan trọng trong bảo đảm hậu cần, duy trì hoạt động của tiêm kích và trao đổi các thông tin nhạy cảm khác.
ALIS/ODIN có thể chia sẻ thông tin chi tiết về hệ thống phòng không của đối phương và nhiều dữ liệu tình báo, quyết định khả năng sống sót của F-35 trong mỗi nhiệm vụ. Ngoài ra, hệ thống này còn cung cấp dữ liệu về tầm hoạt động của cảm biến và vũ khí trên F-35, cũng như chiến thuật hiệp đồng giữa tiêm kích này và các lực lượng đồng đội.
"Đây là một trong những năng lực mạnh nhất của F-35. Nếu thiếu ALIS/ODIN, phi công và tiêm kích sẽ khó lòng tối ưu khả năng của mình, dễ bị đối phương phát hiện và bắn hạ hơn", Rogoway nói.
Mỹ cũng có thể ngăn quốc gia khác truy cập mạng lưới liên lạc không gian. Nếu thiếu hệ thống liên lạc vệ tinh, kết nối dữ liệu ngoài tầm nhìn và mạng lưới hỗ trợ, những chiếc F-35 sẽ gần như bị mù trên chiến trường và phải độc lập tác chiến, thay vì tận dụng phương thức tác chiến hiệp đồng, lấy mạng kết nối làm trung tâm.
Ngoại lệ duy nhất với chính sách của Mỹ là Israel, khi họ yêu cầu được tích hợp nhiều công nghệ nội địa vào tiêm kích F-35 với lý do liên tục trong tình trạng xung đột quân sự, đòi hỏi phi đội F-35 có nhiều điểm vượt trội về công nghệ và khả năng hậu cần.
Được sự chấp thuận của Lockheed Martin, Israel trở thành quốc gia duy nhất ngoài Mỹ được can thiệp và chỉnh sửa các hệ thống trên tiêm kích F-35, nhưng vẫn không được quyền tiếp cận và thay đổi toàn bộ công nghệ trên dòng chiến đấu cơ này.
"Với các đồng minh NATO như Anh, Đức và Italy, những quy tắc trên càng làm tăng mối lo ngại về quyền tự quyết trong tác chiến, đặc biệt là khi họ phụ thuộc vào F-35 cho những nhiệm vụ quan trọng như răn đe hạt nhân", chuyên gia hàng không David Cenciotti nhận xét.
Những biện pháp kiểm soát chặt chẽ và thay đổi trong chính sách đối ngoại của Mỹ dường như đã khiến một số quốc gia đồng minh xem xét lại hoặc từ bỏ kế hoạch mua tiêm kích F-35.
Bộ trưởng Quốc phòng Bồ Đào Nha Nuno Melo hôm 13/3 nói rằng kế hoạch mua F-35 "khó thành hiện thực", nhấn mạnh "không thể bỏ qua yếu tố địa chính trị" khi lựa chọn chiến đấu cơ thay thế dòng F-16 sắp hết niên hạn. Ông cũng cảnh báo nguy cơ Mỹ áp đặt hạn chế về vận hành, bảo trì, nguồn cung phụ tùng và những yếu tố giúp đảm bảo tiêm kích Bồ Đào Nha có thể hoạt động trong mọi tình huống.
Tiêm kích F-35 bay biểu diễn tại bang Arizona, Mỹ ngày 27/2. Ảnh: USAF
Bộ trưởng Quốc phòng Canada Bill Blair hôm 14/3 cho biết nước này đang đánh giá lại thương vụ mua 88 máy bay F-35 với tổng trị giá hơn 13 tỷ USD và tìm kiếm phương án thay thế. Ông không nêu cụ thể nguyên nhân, nhưng căng thẳng giữa Ottawa và Washington từ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump nhậm chức dường như là một trong những lý do liên quan.
Washington từng tạo tiền lệ khiến nhiều đồng minh lo ngại khi mua tiêm kích F-35. Năm 2019, Mỹ loại Thổ Nhĩ Kỳ khỏi chương trình F-35 vì mua hệ thống phòng không S-400 của Nga. Không quân Thổ Nhĩ Kỳ không được nhận tiêm kích nào trong số 100 phi cơ F-35A đặt mua, dù Ankara đã thanh toán tiền và Lockheed Martin cũng đã xuất xưởng những chiếc đầu tiên trong đơn hàng.
"F-35 liên tục cần hỗ trợ từ chuỗi cung ứng và quá trình đáp ứng hậu cẩn luôn đặt ra mối lo ngại lớn. Rất nhiều tính năng quan trọng trên F-35 phụ thuộc vào hệ thống ALIS/ODIN của Mỹ, càng làm trầm trọng thêm những lo ngại này", Rogoway nêu quan điểm.
