Những Tổng thống Mỹ từng giành giải Nobel Hòa bình

[Romano]

Trước thềm công bố Nobel Hòa bình 2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump trở thành tâm điểm chú ý khi chính ông đóng vai trò thúc đẩy thỏa thuận hòa bình sơ bộ giữa Israel và Hamas. Nếu được vinh danh, ông sẽ nối dài danh sách các Tổng thống Mỹ từng nhận giải thưởng danh giá này.
Ngày 10/10, Ủy ban Nobel sẽ công bố chủ nhân của giải Nobel Hòa bình 2025. Trong số các ứng viên được nhắc đến, Tổng thống Mỹ Donald Trump nhận được sự quan tâm đặc biệt, nhất là sau khi Israel và Hamas đồng thuận triển khai giai đoạn đầu của một kế hoạch hòa bình do ông đóng vai trò thúc đẩy. Thỏa thuận này đã được người dân tại Tel Aviv đón mừng, kèm theo những lời kêu gọi trao giải Nobel cho nhà lãnh đạo Mỹ.

Ông Trump trong thời gian qua cũng nhiều lần khẳng định mình đã góp công lớn trong việc chấm dứt xung đột ở nhiều khu vực và cho rằng điều đó xứng đáng với một giải Nobel Hòa bình.

Trong bối cảnh tên tuổi ông Trump được nhắc đến nhiều trước thềm công bố giải Nobel Hòa bình, câu hỏi đặt ra là: Liệu ông có thể trở thành Tổng thống Mỹ tiếp theo nhận giải thưởng danh giá này? Trên thực tế, trong lịch sử, có ba Tổng thống đương nhiệm và một cựu Tổng thống của Mỹ từng giành giải Nobel Hòa bình, và hầu hết các quyết định này đều gây nhiều tranh cãi.

Theodore Roosevelt
Theodore Roosevelt, Tổng thống thứ 26 của Mỹ, trở thành chính khách đầu tiên trên thế giới nhận giải Nobel Hòa bình vào năm 1906 nhờ vai trò trung gian chấm dứt chiến tranh Nga – Nhật.

Quyết định này khi đó đã gây ra nhiều tranh cãi. Một số ý kiến từ phe cánh tả cho rằng Tổng thống Roosevelt theo đuổi chính sách bành trướng, gắn với việc Mỹ chiếm Philippines. Báo chí Thụy Điển cũng bình luận rằng lựa chọn này có thể đi ngược với tinh thần mà Alfred Nobel mong muốn khi sáng lập giải thưởng.

Trong bài phát biểu nhận giải, Tổng thống Roosevelt kêu gọi thành lập một tổ chức quốc tế để duy trì hòa bình toàn cầu: “Đó sẽ là bước đi vĩ đại nếu các cường quốc thực sự mong muốn hòa bình lập nên một Liên minh Hòa bình, không chỉ giữ hòa bình cho chính họ mà còn ngăn chặn, bằng vũ lực nếu cần, bất kỳ ai phá vỡ nó.”

Woodrow Wilson
Ý tưởng mà ông Roosevelt đề xuất sau này trở thành hiện thực với sự ra đời của Hội Quốc Liên (League of Nations), tiền thân của Liên hợp quốc sau này. Tổng thống thứ 28 của Mỹ, Woodrow Wilson, là một trong những kiến trúc sư chính của tổ chức này và ông đã được trao giải Nobel Hòa bình năm 1919.

Tổng thống Wilson còn được ghi nhận vai trò trong việc góp phần chấm dứt Thế chiến I, cuộc chiến mà ban đầu ông nỗ lực giữ Mỹ đứng ngoài. Bản tuyên bố “14 điểm” của Wilson, đề cập đến vấn đề lãnh thổ, cắt giảm vũ khí, điều kiện thương mại…, đã góp phần định hướng cho các cuộc đàm phán hòa bình.

Tuy nhiên, giống như Tổng thống Roosevelt, giải Nobel Hòa bình dành cho Tổng thống Wilson cũng gây nhiều tranh luận. Các cuộc đàm phán hòa bình hậu Thế chiến I diễn ra căng thẳng, trong khi Hội Quốc Liên bị suy yếu nghiêm trọng khi Mỹ từ chối tham gia. Một số thành viên Ủy ban Nobel khi đó không đồng tình với quyết định trao giải cho ông Wilson.

Jimmy Carter
Jimmy Carter được đánh giá là một trong những cựu Tổng thống có giai đoạn “hậu nhiệm kỳ” xuất sắc nhất trong lịch sử Mỹ. Vì vậy, khi ông nhận giải Nobel Hòa bình năm 2002 cho những nỗ lực không mệt mỏi trong việc thúc đẩy nhân quyền và gìn giữ hòa bình, điều này không gây quá nhiều bất ngờ.

Theo cuốn The Unfinished Presidency của Douglas Brinkley, ông Carter từng ít nhất 5 lần được đề cử giải Nobel Hòa bình trước đó. Ông suýt giành giải vào năm 1978 sau vai trò trung gian trong Hiệp định Trại David. Nhiều người cũng kỳ vọng ông được trao giải năm 1994 vì hoạt động ngoại giao tại Haiti. Thượng nghị sĩ Daniel Patrick Moynihan từng nói ông xứng đáng “5 giải Nobel” chỉ riêng vì nhiệm vụ này.

Hai thập kỷ sau khi rời Nhà Trắng, ông Carter được trao giải Nobel Hòa bình vì “những nỗ lực không mệt mỏi nhằm tìm kiếm giải pháp hòa bình cho các xung đột quốc tế, thúc đẩy dân chủ và nhân quyền, cũng như phát triển kinh tế - xã hội”.

Một trong những di sản nổi bật của ông là cùng vợ - Rosalynn sáng lập Trung tâm Carter (The Carter Center) năm 1982, một tổ chức phi lợi nhuận tập trung vào việc ngăn ngừa và giải quyết xung đột, thúc đẩy tự do – dân chủ và cải thiện y tế cộng đồng. Sau khi đoạt giải, ông Carter nói với CNN: “Tôi vô cùng biết ơn Ủy ban Nobel. Họ đã công nhận rõ ràng rằng Trung tâm Carter đã mang lại đóng góp to lớn cho thế giới suốt 20 năm qua”.

Theo CNN, giới chức Ủy ban Nobel cũng thừa nhận rằng việc vinh danh ông Carter phần nào thể hiện sự chỉ trích ngầm đối với Tổng thống đương nhiệm khi đó của Mỹ là George W. Bush vì cuộc chiến ở Iraq.

Barack Obama
Tổng thống Barack Obama giành giải Nobel Hòa bình tháng 10/2009, chỉ 9 tháng sau khi bắt đầu nhiệm kỳ đầu tiên. Quyết định này gây ra nhiều phản ứng trái chiều trong chính trường Mỹ. Bản thân ông Obama cũng tỏ ra bất ngờ khi nhắc đến “những tranh cãi đáng kể” mà việc trao giải đem lại.

“Có lẽ vấn đề lớn nhất liên quan đến việc tôi nhận giải là tôi đang là Tổng tư lệnh quân đội của một quốc gia vẫn sa lầy trong hai cuộc chiến ở Iraq và Afghanistan. Tôi đến đây với nhận thức rõ ràng về cái giá của xung đột vũ trang – cùng những câu hỏi khó khăn về mối quan hệ giữa chiến tranh và hòa bình, cũng như nỗ lực thay thế chiến tranh bằng hòa bình”, ông Obama phát biểu trong lễ trao giải Nobel năm 2009.

Ủy ban Nobel vinh danh Obama vì những nỗ lực thúc đẩy giải trừ hạt nhân, ủng hộ ngoại giao đa phương và “tạo ra bầu không khí mới trong chính trị quốc tế”. Chủ tịch Ủy ban Nobel Thorbjorn Jagland khi đó nhấn mạnh: “Câu hỏi đặt ra là ai đã làm được nhiều nhất trong năm qua để thúc đẩy hòa bình thế giới? Và ai có thể làm nhiều hơn Barack Obama?”.